به گزارش خبرنگار مهر، اردبیل در طول تاریخ، به نام‌های گوناگونی ازجمله "دارالارشاد"، "دارالملک"، "دارالعرفان"، "دارالامان" و... ملقب بوده و علاوه بر اینکه در دوره‌های مختلف، مرکز ایالت آذربایجان شده، به علت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم یکی از شهرهای کلیدی اقتصادی ایران است.
نتیجه کاوشهای باستان شناسی در این منطقه قدمت اردبیل را به بیش از هفت هزار سال می رساند بطوریکه آثار تاریخی و باستانی و حتی آثار طبیعی آن نمونه هایی مثال زدنی برای اثبات این مدعا است.
مسجد جمعه اردبیل متعلق به دوره سلجوقی
یکی از مهمترین آثار باستانی اردبیل مسجد جمعه آن است كه برای نخستين بار در قرن پنجم هجری قمری در دوره سلجوقی، بر روی ويرانه های يك آتشکده متعلق به عهد ساسانی ساخته شد.
زمانی كه مغولها در سال 1217 ميلادی شهر اردبيل را نابود كردند، به مسجد جمعه آسيب فراوان وارد آمد و گنبد آن در سال 650 هجری قمری با اعمال تغییرات جزئی در معماری دوباره ساخته شد.
این بنا با شماره 248 در تاريخ 28 خرداد ماه سال 1315 جزو آثار ملی به ثبت رسيده و در قسمت شمال شرقی اردبيل و بر فراز تپه ای بلند و در ميان گورستانی مرتفع، حد فاصل كوچه‌های عبدالله شاه و پيرشمس‌الدين قرار گرفته است.
مقبره شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی
در نزدیکی اردبیل قریه ای به نام کلخوران است که آرامگاه پدر شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی در آن واقع شده و به لحاظ قدمت تاریخی خود همه ساله گردشگران بسیاری را به حضور می طلبد.
مقبره شيخ امين‌الدين جبرييل از جمله بهترين نمونه مقابر گسترده معماری اسلامی ايران محسوب می‌شود كه سادگی و موزون بودن اجزا آن و تزيين فوق‌العاده در سطوح داخلی اين بنا، آن را در زمره شاهكارهای معماری دوره صفويه قرار داده است.
اين مقبره بنايی است كه به طور نا مساوی از دو قسمت تشكيل يافته، يك عمارت چهارگوش مركزی و يك مقصوره مانند پنج ضلعی در جلو. اضلاع اين بنا كه بر روی شالوده سنگی قرار گرفته دارای تاقنماهای نوك تيزی است.
به عقیده کارشناسان برجی كه شبيه برج مقبره شيخ صفی است احتمالا مربوط به قرن هشتم هجری قمری است كه شيخ صدرالدين موسی پسر دوم شيخ صفی آن را ساخته است. اما عمارتي كه بر روی شالوده اطراف بنای اصلی قرار گرفته، در زمان‌های بعد يعنی همزمان با بقعه شيخ صفی در اوايل قرن دهم بنا شده است.
علاوه بر قبر شیخ جبرئیل در محوطه این مجموعه تاریخی قبر چند تن از شاهزادگان صفوی و همچنین قبر امامزاده حمزه که به روایتی برادر امام موسی کاظم است واقع شده است.
مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی‌الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند وی صدرالدین موسی و در ابتدا گنبد فعلی الله الله محل دفن شیخ صفی الدین بنا شد.
پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، بخشهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می‌رفت، برای تکمیل و تزیین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت.
در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.
این مجموعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبتهای ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.
مسجد جنت سرا: در سمت چپ سرسرای ورودی، مسجد جنت سرا قرار گرفته است که به صورت فضای هشت ضلعی طراحی شده و فاقد محراب است. چنین به نظر می‌رسد که فضای جنت سرا بیش تر برای انجام مراسم صوفیانه و گرفتن مجالس سماع عارفانه بوده و سنگ میدان یا «میدان داشی» آن هنوز در مجموعه بقعه شیخ صفی الدین موجود است.
مسجد جنت سرا در گذشته دور دارای سقف گنبدی بوده که پس از فرو ریختن در دوره قاجاریه، سقفی چوبی و مسطح روی آن ایجاد شد که بر ۱۶ ستون چوبی استوار شده‌است.
هنر آفرینی شیخ بهایی در مجموعه شیخ صفی
یکی دیگر از بخشهای قابل توجه مجموعه بقعه شیخ صفی الدین تالار چینی خانه است که بیش از 400 سال پیش توسط شیخ بهایی طراحی شد و در قسمت خاوری قندیل خانه یا رواق اصلی قرار گرفته که با دو ورودی اریک با دارالحفاظ ارتباط می‌یابد.
ساختمان چینی خانه دارای چهار شاه نشین و دارای تاقنماهای نفیس از نوع مقرنس گچی است که روی آن نقاشی و طلاکاری شده‌است. هماهنگی و توازن رنگ ها با سطوح مقرنس از اسلیمها و گل های مختلف منظره‌ای شگفت انگیز را ایجاد کرده‌است. این مکان در دوره صفویه محل نگهداری ظروف زرینه، سیمینه و ظروف سفارشی شاه عباس اول از کشور چین بوده‌است.
بناي اين تالار از استحکام فوق‌العاده‌ای برخوردار است که حتي وقوع زلزله‌ای به قدرت هفت ريشتر اثری در آن نداشته است.
مجموعه ظروف اهدایی امپراطور چین
چينی‌خانه هزار و 256 محفظه دارد که در همه آن ها چينی های اهدايی امپراتور چين به شاه‌عباس به مناسبت احيای جاده ابريشم و چينی هايی که از طرف دولت ايران به کشور چين سفارش شده بود، قرار داشته است. ظروف چينی پس از رسيدن به ايران توسط هنرمندان حکاک در اصفهان به مهر "بنده شاه ولايت عباس" ممهور شده و به اردبيل فرستاده می شد و در محفظه های تالار چينی‌خانه قرار می گرفت.
شاه عباس زمانی که برای استراحت يا چله نشينی به اردبيل سفر می کرد، در تالار چينی خانه اقامت می‌کرده است. گفته می شود پس از امضای عهدنامه ننگين ترکمنچای بيش از ۸۰۰ عدد ظروف چينی و حدود ۴ هزار کتاب دست نويس نفيس با بسياری از عتيقه جات مجموعه شيخ صفی الدين توسط ژنرال باسکويچ غارت شد که تعدادی از اين آثار در موزه آرميتاژ و موزه ديگری در روسيه به نمايش گذاشته شده است.
از دیگر بخشهای مجموعه بقعه شیخ صفی الدین می توان به شهید گاه محل دفن شهدای چالدران، حرم خانه، مقبره شاه اسماعیل اول و مقبره تنی چند از شاهزادگان صفوی همچنین همسر شیخ صفی الدین، مطبخ و بخشهای دیگر اشاره کرد.
موزه های اردبیل گواه شوکت و تفاخر دارلارشاد
موزه باستان شناسی یا خطایی: این موزه که به تخلص شاه اسماعیل اول بنیانگذار حکومت شیعی در ایران نام گذاری شده در کنار مجموعه بقعه شیخ صفی الدین واقع شده است. در این موزه 500 اثر تاریخی متعلق به دوره های تاریخی مختلف از جمله انواع سفالينه های ساده و منقوش، ظروف شيشه ای، چينی های آبی و سفيد، ابزار و ادوات مفرغی از دوره های مختلف تاريخی منطقه گردآوری شده و در معرض نمايش گذاشته شده است.
علاوه بر اين در کنار اين موزه که در مکانی به وسعت هزار و ۸۰۰ متر مربع راه اندازی شده، يک سايت باستانی و تاريخی طراحی شده که بخشی از تاريخ و تمدن اشکانی منطقه بوينی يوغون شهرستان نير را معرفی می کند
موزه مردم شناسی اردبیل: اين موزه كه كه يكب از حمام های تاريخی اردبيل به حساب می آيد به نام حمام ظهيرالاسلام معروف است كه با همت ميراث فرهنگی استان مرمت و به موزه مردم شناسی تبديل شده است. اين موزه در مجاورت بقعه بزرگ شيخ صفی و در ميدان عالی قاپو اردبيل قرار دارد و با نمایش آثار باستانی و آثار تاریخی و محلی فرهنگ و آداب و رسوم این منطقه را به نمایش گذاشته است.
موزه صنایع دستی اردبیل: این موزه به عنوان یکی از حمام های قدیمی شهر اردبیل در کوچه شهیدگاه واقع است که پس از اتمام عملیات مرمت در بهمن ماه سال 1387 به عنوان موزه صنایع دستی استان با هدف نمایش آثار هنری و صنایع دستی و ایجاد کارگاههای هنری به بهره برداری رسید. از دیگر موزه های اردبیل می توان به موزه تاریخ طبیعی در خیابان دانشگاه و موزه مفاخر دینی در تازه میدان اشاره کرد.
بازار تاریخی اردبیل یادگار شکوه عهد صفوی
بازار اردبیل یادگاری از دوره صفوی و ماقبل آن است. در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده‌اند.
تقسیم بندی کل بازار اردبیل عبارتند از: بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقو فروشان، کلاه دوزان و راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهای آنها که در مجموع در 25 سرا و راسته تمامی محصولات و تولیدات مورد نیاز مراجعان را عرضه می کند.
در قرن هفتم و هشتم بازار اردبیل رونق فراوان داشته‌است. در دوره‌های بعد، قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ها و سراها از موقوفات بقعه شیخ صفی الدین بشمار می‌رفت و درآمد و عواید حاصله به مصرف مخارج این بقعه می‌رسید.
پلهای تاریخی متعلق به دوران صفوی و قاجار
اردبیل در دشت مسطح و همواری واقع است که رودهای مهم بالیقلو چای که در امتداد شهر کشیده شده، قوری چای و قره سو از آن گذر می کنند.
وجود این رودها بخصوص بالیقلوچای موجبات احداث 11 پل تاریخی را بر روی خود فراهم کرده که در جای جای مسیر این رود به زیبایی آن دو صد چندان افزوده است.
از جمله این پلها می توان به پل ابراهیم آباد، پل ججین یا داش کسن، پل یعقوبیه، پل کلخوران و پل قره سو زاغالان اشاره کرد.
حمام های تاریخی اردبیل بی نظیر در هنر و معماری
به دلیل اهمیت پاکی و پاکیزگی در اردبیل این شهر دارای 14 باب حمام تاریخی است که به نسبت جمعیت آن در زمان احداث حمامها رقم قابل توجهی است.
علاقه مندی به نظافت به حدی بود که اردبیلی ها یک روز از هفته را به "حمام گونی" یا روز حمام نام گذاری می کردند و از کوچک و بزرگ به صورت مرتب و مداوم از حمامها استفاده می کردند.
از جمله حمامهای اردبیل می توان به کهنه حمام، حمام حاج محسن، حمام حاج شیخ، حمام آقانقی، حمام یعقوبیه، حمام میرزاحبیب، حمام ابراهیم آباد، حمام زینال و حمام منصوریه متعلق به دوره صفویه و حمام پیر، حمام سرچشمه، حمام اوچ دکان و حمام پیرزرگر متعلق به دوره قاجاریه اشاره کرد.
تالاب شورابیل، مجموعه مثال زدنی گردشگری
دریاچه شورابیل که امروز در مسیر خیابان دانشگاه قراردارد در گذشته بسیار شور بوده و لجنهای آن خاصیت درمانی بخصوص برای امراض پوستی را داشته است .
امروزه با افزودن آب شیرین به آن از شوری آن کاسته‌اند، به‌طوری که نوعی ماهی قزل آلا در آن پرورش داده می‌شود. این دریاچه دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است که از آن جمله می‌توان به امکانات قایق رانی، پیست دو و میدانی، پیست دوچرخه سواری، باغ وحش، هتل، شهر بازی، و... اشاره کرد.
با هدایت آب رودخانه بالخلو وسعت این تالاب از ۷۴ هکتار به ۱۸۰هکتار و حجم آب آن از 1.1میلیون متر مکعب به ۱۴میلیون متر مکعب افزایش یافت و نمک، املاح و لجنهای آن به‌کلی از بین رفته است.
آب دریاچه از نزولات جوى و چشمه هاى آب شیرین و نیمه شور جنوب و داخل دریاچه و رودخانه بالخلو تامین می شود. پوشش گیاهى پیرامون دریاچه بیشتر نى و جگن است و در اطراف نیز جنگل کاریهایى صورت گرفته است. ماهى آزاد و ماهى قزل آلاى رنگین کمان و نیز پرندگان مهاجر آبزى و کنار آبزى از جمله مهمترین جانوران ساکن این دریاچه هستند.
دریاچه نئور طبیعت بکر برای دوستداران ماهیگیری
دریاچه نئور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به‌طرف خلخال واقع شده است. وسعت دریاچه بیش از 220 هکتار و مشتمل بر دو دریاچه کوچک و بزرگ است که در فصل پر آب، به هم می‌پیوندند و دریاچه‌ای واحد را به وجود می‌آورند.بیش‌ترین عمق دریاچه 5.5 متر و میانگین ژرفای آن سه متر است.
دریاچه نئور اردبیل با آب شیرین به‌عنوان یک منطقه حفاظت شده زیست محیطی تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. با بهره‌گیری از آب این دریاچه، تعدادی استخر پرورش ماهی نیز در پیرامون اردبیل درست شده است.
ماهی‌های دریاچه نئور که مهمترین آن قزل الای رنگین کمان است هر سال پیش از زمستان صید و جمع‌آوری می‌شوند زیرا در اثر یخ زدن دریاچه این ماهی‌ها نمی‌توانند در زمستان زنده بمانند و پس از زمستان دوباره ماهی‌های کوچک پرورشی در نئور رها می‌شوند. دوستداران ماهی گیری در فصول صید ماهی می توانند با اخذ مجوز از دریاچه نئور و شورابیل به صید ماهی بپردازند.
جنگل نمونه گردشگری فندقلو
جنگل فندقلو در ۲۵ کیلومتری شهر اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نمین قرار گرفته که دنباله جنگل‌های نیمه‌گرمسیری استان گیلان و بخشی از جنگل‌های شرق استان اردبیل است.
این جنگل در تمام گستردگی خود از جانب غرب به اراضی مزروعی و در فاصله کوتاهی به روستاهای کوهپایه‌ای منتهی می‌شود وبه خاطر داشتن جاذبه‌های منحصر به فرد جنگلی و مرتعی با جذابیت‌های طبیعی متنوع همچون استخر آبگرم مشه‌سویی، سد سوها، دره‌های زیبا، آبشارهای دیدنی، چشمه‌های گوارا، کوه‌های مرتفع ،صخره‌ها و دشت‌های پوشیده از زیباترین و نادرترین گل‌های دنیا نظیر سوسن چلچراغ و بابونه قابلیتی بسیار ممتاز برای صنعت گردشگری استان اردبیل است.
آبگرم و آبشارهای اردبیل
واقع شدن اردبیل در دامنه رشته کوه سبلان باعث پدید آمدن آبگرمهای معدنی و آبشارهای مثال زدنی در این منطقه شده و اردبیل را به سرزمین چشمه های بهشتی شهره کرده است. از جمله مهمترین آبشارهای اردبیل می توان به آبشار سردابه، گورگور، خیاوچای و آق بولاغ اشاره کرد.
صنایع دستی و سوغاتی اردبیل
اردبیل به واسطه داشتن تاریخ کهن در ادوار مختلف وتکامل در این دوره‌ها صنایع دستی مختلفی را به تکامل رسانده و به جوامع مختلف معرفی و صادر نموده است.به وضوح می‌توان اوج این شکوه را در دوره صفویه جستجو نمود که بایستی این شکوه را به نام مکتب اردبیل ثبت نمود که از آن جمله آبگینه، نساجی سنتی، سفال، صنایع دستی چرمی، گلیم بافی و فرش دستباف اردبیل می توان نام برد.
از مهمترین سوغات اردبیل می‌توان آب‌نبات، تخمهٔ آفتابگردان، قره حالوا (حلوای سیاه)، سرشیر، شیرینی‌های محلی، شكلات روسته، عسل طبیعی سبلان، عصارهٔ گل‌های سبلان و کره را نام برد.