کاهش وابستگی ایران به گاز ترکمنستان/ دوره گروکشی گازی پایان یافت

به گزارش خبرنگار مهر، خبر قطع صادرات گاز ترکمنستان در هفته پایانی آبان ماه سال 1391 و همزمان با سرمای پاییزی، به بهانه اختلاف در زمینه نحوه واریز بهای گاز و وصل مجدد قطرهچکانی آن موضوع تازهای نیست و تقریبا به روندی تکراری و قابل پیش بینی تبدیل شده است. به طوری‌که ترکمنستان برای سومین بار متوالی در 5 سال گذشته شیرهای صادرات گاز طبیعی به ایران را در روزهای سرد بسته است.

بر این اساس پس از گروکشی این کشور همسایه در سرمای بی سابقه زمستان 86 و بستن شیرهای صادرات گاز به بهانه افزایش قیمت، مسئولان متوجه شدند بر این دیوار نباید تکیه کنند و از همان سال بود که برنامهریزیها برای توسعه زیرساختهای انتقال گاز به شهرهای شمال و شمالشرق کشور و کاهش وابستگی به گاز ترکمنستان کلید خورد.

البته که آن قطع گاز وارداتی در چنان روزهای سردی، دردسرهای زیادی را برای بسیاری از استانهای شمالی کشور ایجاد کرد ولی موجب شد ساختار شاخهای خطوط لوله انتقال گاز به چرخهای تبدیل شود تا با ایجاد ارتباط بین تمامی خط لولههای گاز، در صورت کم شدن فشار گاز در یک بخش، امکان جبران از سایر مسیرها وجود داشته باشد.

به این منظور از یکسو ساخت خط لوله شمال – شمال شرق برای انتقال گاز عسلویه از پارچین تا سرخس رقم خورد و از سوی دیگر مسیرهای کوتاه و محلی برای اتصال این خط لوله 56 اینچی به خطوط کم فشارتر شهرهای شمالی تعریف شد. به گونهای که با راهاندازی خط لوله شمال و شمالشرق حدود 60 میلیون مترمکعب به ظرفیت انتقال گاز کشور افزوده و زیرساختهای گازرسانی به استانهای شمال و شمالشرق پایدار شد.

به دنبال این تجربه تلخ، ایران و ترکمنستان در بهار و تابستان سال 87 مذاکرات گستردهای را در خصوص قرارداد صادرات گاز انجام دادند که درنهایت منجر به افزایش حجم صادرات و نیز افزایش قیمت گاز وارداتی شد.

عهدشكني دوباره گازي تركمنستان در زمستان 90

باوجود آن همه مذاکره و عقد تفاهمنامههای برادری، باز هم تركمنستان در زمستان سال گذشته همانند چهار سال پیش از آن، بدون اطلاع قبلي ابتدا اقدام به كاهش شديد صادرات گاز خود به ايران در اوج سرما كرد و در نهایت به دلايل آنچه فني نامیده شد، صادرات گاز خود را به ايران تا حد قابل ملاحظه اي ـ نزديك به صفر ـ كاهش داد.

این درحالی بود که در همان زمان حجم تجارت خارجي ايران و تركمنستان سالانه حدود چهار ميليارد دلار بود كه از اين ميزان 3.4 ميليارد دلار شامل حجم گازي میشد كه ايران از اين كشور مي خرید. بنابراین روشن است كه اهميت فروش گاز به ايران براي اين كشور چقدر بوده و اين پول چه نقش مهمي در درآمد سالانه اين كشور ايفا ميكرد.

بنابراین در شرایطی که تركمنستان در بحران سال 86 به صراحت عدم اجابت درخواست خود براي افزايش قيمت گاز به ايران را علت قطع صادرات اعلام كرد و سرانجام نيز تا زماني كه قيمت گاز خود را به حدود 2 برابر افزايش نداد، راضي به برقراري مجدد صادراتش نشد.

برای بار دوم باز هم آنان به خاطر افزايش قيمت بيشتر و در اوج سرما و در حالي كه ميدانستند در آن سرما ايران با كمبود و مضيقه در تامين گاز خانگي، صنايع و نيروگاه ها روبه روست، دست به اين اقدام زدند تا به خيال خود در مذاكرات قيمتي احتمالي دست بالا داشته باشند.

بر این اساس طبق قرارداد، فرمول قيمت گاز صادراتي به ايران هرچهار سال يك بار بايد بازنگري میشد، به همین دلیل اعلام مسائلي چون مشكلات فني يا موج سرما در آسياي ميانه صرفا بهانهاي شد تا در زمستان سال گذشته ایران را دوباره تحت فشار قرار دهند تا شاید عاملی باشد براي راضي شدن به افزايش قيمت بيشتر براي گاز تركمنستان.

ولی این بار شرایط فرق میکرد و ترکمنستان طرحهای توسعهای اجرا شده برای انتقال گاز بیشتر به شهرهای شمالی را حساب نکرده بود و بهویژه آنکه در محاسبات خود، اجرای طرح هدفمندی یارانهها را از قلم انداخته بود؛ درنتیجه این بار، نه تنها خللي در شرایط قطع گاز تحويلي ايجاد نشد و هيچ يك از نقاط كشور دچار افت فشار گاز نيز نشدند؛ بلکه صادرات گاز ایران به ترکیه نیز با خللی روبهرو نشد.

در همین راستا، در اردیبهشت سال گذشته جواد اوجی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران از ادامه داشتن بررسیها برای جریمه گازی ترکمنستان توسط ایران گفت و توضیح داد: اگر مشکل این کاهش صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به ایران فنی و عملیاتی باشد، این مساله در قرارداد بین دو کشور تعریف شده و اگر دلیل کاهش صادرات مشکلات غیر فنی و غیر عملیاتی باشد هم مطابق با مفاد قراردادی عمل میکنیم.

بنابراین درحالی شاهد عهدشكني دوباره گازي تركمنستان در زمستان90 بودیم که در سه سال پیش از آن مقامات تهران- عشق آباد بر روی فرمول جدید فروش گاز و افزایش سقف تبادلات سالانه گازی از 8 به 14 میلیارد متر مکعب به توافق جدیدی دست یافته بودند. در همین حال مذاکرات گازی دو طرف برای افزایش حجم واردات گاز تا سقف 20 میلیارد متر مکعب در حالی آغاز شد که ایران با با بهره برداری از خط لوله شمال و شمالشرق به طور کامل از واردات گاز ترکمنستان بی نیاز شده است.

گروکشی مجدد تركمنستان با آغاز زمستان

ترکمنستان که زخم خورده کاهش چشمگیر گاز در زمستان سال گذشته و بینتیجه ماندن نمایشهایش مبنی بر مشکلات فنی و و غیره بود، این بار نیز با صراحت اختلاف بر سر واریز گازبها را بهانه قطع صادرات گاز در روزهای پایانی آبان قرار داد و دوباره شیرهای صادرات گاز را بر روی استانهای شمالی کشورمان بست.

بهگونهای که رستم قاسمی وزیر نفت نیز علت اصلی توقف واردات گاز طبیعی از ترکمنستان را اختلاف دو طرف بر سر خرید گاز طبیعی دانست و گفت: در حال حاضر مذاکرات بین دو کشور در حال انجام است و پیشبینی می شود در صورت توافق نهایی، واردات گاز طبیعی از این کشور همسایه از سر گرفته شود.

البته این بار وزیر نفت با دست پر از تدابیر اندیشیده شده برای تامین گاز زمستانی مشترکان مختلف به ویژه در استانهای شمالی کشور گفت و یادآوری کرد: بهره وری از خطوط لوله جدید انتقال گاز در استانهای شمال و شمال شرق کشور همچون خط لوله شمال و شمال شرق و قطعه نهایی خط لوله سوم سراسری، پایداری شبکه گاز در استانهای حاشیهای دریای خزر و استانهای شمال و شمال شرق کشور را افزایش قابل توجهی داده است.

در ادامه با تاکیدهای مکرر مسئولان بر روند معمول گازرسانی در سراسر کشور و نیز طرح موضوع سفر وزیر نفت به ترکمنستان، این کشور همسایه کمی عقب کشید و صادرات قطره چکانی گاز به ایران را از سر گرفت. اگرچه در این سو ایران که باوجود بینیازی به این گاز وارداتی، همچنان خرید گاز از ترکمنستان نسبت به انتقال گاز جنوب کشور به شمال را دارای صرفه اقتصادی میداند، از افزایش حجم واردات گاز طبیعی از ترکمنستان از حدود 30 میلیون متر مکعب فعلی به 40 میلیون مترمکعب در روز خبر داد.

به دنبال سفر وزیر نفت به عشق آباد، دو کشور درباره امکان صدور گاز ترکمنستان به ایران از سه نقطه مرزی مذاکره کردند که بر اساس آن توافق‌های جدیدی در این زمینه حاصل شد. به طوری‌که در دور نخست مذاکرات، مبادلات انرژی دو کشور، افزایش صادرات گاز ترکمنستان به ایران و همچنین سایر موضوعات از جمله تامین ادوات و تجهیزات حوزه نفت و گاز و تواناییهای کشورمان در خصوص ساخت کالاهای نفتی مورد مذاکره قرار گرفت.

در دور مذاکرات که با حضور وزیران دو کشور، تجار و 30 گروه از شرکتها و گروههای تجاری برگزار شد؛ افزایش همکاریهای دو کشور در حوزههای دیگر همانند تامین خودروهای سبک و سنگین، مصالح ساختمانی و صنایع فولاد مورد بحث واقع شد.

توسعه صادرات و واردات و تامین انرژی کشورهای منطقه و همسایه موضوع نشستهای دور سوم را تشکیل میداد. در این مورد، دو کشور برای ترانزیت گاز ترکمنستان از خاک ایران به کشورهای همسایه از جمله ترکیه و ارمنستان به توافق رسیدند و مقرر شد کارشناسان طرفین جزئیات اجرایی این توافقها را در جلسات تخصصی بررسی کنند.

در ادامه مقامهای ترکمنستان از عزم جدیشان بر اجرای تعهدات گازی با ایران گفتند و توافقاتی در خصوص تهاتر کالا بین دو کشور حاصل و مقرر شد گروههای کارشناسی شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز برای افزایش مبادلات دو کشور در زمینه گاز و اجرایی کردن توافقها نشستهای دیگری را در آینده نزدیک برگزار کنند.

طرح جدید ایران برای کاهش وابستگی به گاز ترکمنستان

همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات گازی تهران- عشق آباد، شرکت ملی گاز ایران هم دست از تمهیدات بیشتر برای کاهش وابستگی و افزایش خودکفایی از واردات گاز طبیعی از ترکمنستان برنداشت و تعریف و اجرای مسیرهای جدیدی برای انتقال گاز فازهای پارس جنوبی به استانهای شمال و شمالشرق و تقویت شبکه گاز در این مناطق مورد تاکید قرار گرفت.

تا آنجا که جواد اوجی مدیرعامل شرکت ملی گاز ضمن اشاره به اینکه در دو سال گذشته خط لوله شمال و شمالشرق کشور از تهران تا سرخس به طور کامل راهاندازی شد، یادآوری کرد: آبان ماه سالجاری و در آستانه فصل سرما قطعه نهایی خط لوله سوم سراسری از لوشان تا رشت همراه با سه تاسیسات جدید تقویت فشار گاز در مسیر این خط لوله 48 اینچی گاز راهاندازی شد.بنابراین، در مجموع ظرفیت انتقال روزانه گاز طبیعی از جنوب به استانهای شمال و شمالشرق کشور 110 میلیون مترمکعب افزایش یافت.

انتقال مستقیم گازهای پارسجنوبی به شمالشرق ایران، خودکفایی از واردات برای تامین گاز 6 استان شمالی، ایجاد کریدوری جدید برای سوآپ و ترانزیت گاز به بازارهای شرق آسیا و اروپا، افزایش پایداری شبکه ملی گاز و امکان افزایش سهم ایران در تجارت جهانی گاز از مهمترین مزیتهای اقتصادی پروژه 1.2 میلیارد دلاری خط لوله شمال شمالشرق بود.

این معاون وزیر نفت همچنین از تعریف یک مسیر جدید برای انتقال و افزایش پایداری گاز در استانهای حاشیه دریای خزر خبر داد و افزود: هم اکنون عملیات اجرایی خط لوله گاز کیاسر به دامغان آغاز شده است. خط لوله 42 اینچی کیاسر – دامغان منجر به انتقال گاز از استان سمنان به مازنداران میشود که هم اکنون بخشی از ساخت این خط لوله 160 کیلومتری انتقال گاز آغاز شده است.

قطع صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به ایران در پاییز امسال درحالی انجام گرفت که از ابتدای سالجاری تاکنون سه میلیون مشترک جدید به جمع مصرف کنندگان گاز در کشور افزوده و پنج نیروگاه جدید برق و 10 هزار واحد جدید صنعتی هم به شبکه گاز متصل شده بودند.

از طرف دیگر امسال حجم گازرسانی روزانه به صنایع عمده و بزرگ با رشد پنج درصدی به مرز 90 میلیون مترمکعب در روز رسیده و گازرسانی به نیروگاهها با رشد چند درصدی همراه بوده است.