دين اسلام به نيت انسان توجه زيادي كرده و مبناي پذيرش اعمال انسان را نيت قرار داده است. در همين رابطه پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: هركس بر پايه نيتش عمل مي كند.(1)
اصولا انسان در گرو افعال اختياري خويش است و اعمال در روح او تاثير مي گذارند و نتايج آنها به خود شخص باز مي گردند. بدين دليل ارزش افعال مساوي نيست، بلكه به تبع نتايج نيك و بد آنها براي فاعل متفاوت است. برخي كارها نيك ناميده مي شوند و دسته ديگر "سيء" نام دارند.
راهي كه با تبعيت از آن مي توان به سعادت و كمال حقيقي دست ياقت، راه "مستقيم"، حق و هدايت ناميده مي شود و راه هاي ديگر "باطل و "ضلالت" هستند. راه حق تابع نظر فرد يا اكثرافراد نيست، بلكه مجموعه احكام عملي دين راه مستقيم را معرفي مي كنند.
مسلمانان در نيايش روزانه خود دستكم ده بار از خداوند مي خواهند كه آنان را به راه "مستقيم" هدايت كند و در رسيدن به هدف ياري رساند.
روش و اعمالي كه از نظر دين پذيرفته شده با سعادت حقيقي انسان تناسب دارند و نوع كار در ارزش امور اختياري تاثير دارد. اما مبدا افعال اختياري و عامل اصلي در تعيين ارزش آنها نيت فاعل است و هر كس با انجام دادن هر عمل تنها به همان مرتبه اي مي تواند دست يابد كه نيت آن را دارد.
پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند همانا اعمال به نيتهاست و بهره هر كس همان است كه نيت كرده است. پس هر كس به سوي خدا و رسولش هجرت كند، هجرتش به سوي خدا و رسول خواهد بود و هر كس به سوي دنيا هجرت كند بدان قصد كه به آن دست يابد يا به سوي زني تا با او ازدواج كند پس هجرتش به سوي همان چيزي خواهد بود كه به سوي آن هجرت كرده است.(2)
با ارزش ترين رفتارها
دو عامل در تعيين با ارزش ترين رفتارها مو ثر است. يكي خلوص نيت، يعني انجام دادن كار تنها براي تقرب و كسب رضايت الهي، و ديگري انجام دادن كاري كه موجب درك نيازمندي كامل به خدا و موجب تامين بيشترين درجه رضايت الهي است. در اسلام، با توجه به درجات نيت، عملي كه ناشي از نيت خالصانه تقرب باشد، برترين و ارزشمندترين رفتار از جهت نيت دانسته شده است. امام علي (ع) مي فرمايند: بهترين عمل آن است كه با اخلاص همراه باشد.(3)
عبادات افراد نيز بسته به آنكه صرفا براي تقرب به خدا باشند يا براي وصول به نعمت هاي اخروي يا نجات از رنج و عذاب هاي آن درجات مختلفي دارند.
امام صادق (ع) مي فرمايند: بندگان سه گروه اند؛ گروهي كه خداي عزوجل را از ترس عبادت كردند، كه آن عبادت بردگان است، گروهي كه خداي تبارك و تعالي را براي ثواب عبادت كردند، كه آن عبادت مزد بگيران است، و گروهي كه خداي عزوجل را به دليل محبت و دوستي او عبادت كردند، كه آن عبادت آزادگان است، كه عبادت اين گروه برترين نوع عبادت است.(4)
همچنين امام علي (ع) مي فرمايند: معبود من، تو را نه از ترس مجازاتت عبادت كردم و نه به طمع پاداشت، بلكه چون تو را شايسته عبادت يافتم عبادتت كردم.(5)
در متون ديني، اعمال مختلفي از نظر شكل كار، در زمره برترين اعمال ذكر شده اند كه از جمله مي توان برترين شكل اظهار بندگي، هدايت انسان ها به راه راست و خيرخواهي براي بندگان خدا را برشمرد.
پيامبر اكرم (ص) مي فرمايند: محبوب ترين بندگان نزد خداوند كسي است كه سودمندترين آنان براي بندگان او، و استوارترين ايشان در برپايي حق او باشد.
ضد ارزش ترين رفتارها
اعمالي كه موجب اعراض و روي بر تافتن از خدا و مقابله با او باشند، شرك، نفاق و تكبر در برابر خداوند و نيز بي توجهي به كساني كه نيازمند محبت و ياري ما هستند و گمراه كردن انسان ها، از جمله بدترين اعمال به شمار رفته اند و كساني كه مرتكب چنين اعمالي مي شوند ستمكارترين انسان ها و مبغوض ترين افراد نزد خداوندند.
قرآن كريم در سوره سجده مي فرمايد كيست ستمكارتر از كسي كه آيات پروردگارش به او ياد آوري شد، سپس از آنها روي برتافت.
-------------
1- الكافي، ج 2، ص84
2- حسين بن محمد تقي نوري، مستدرك الوسايل و مستنبط المسايل، ج 1، ص 90
3- غررالحكم و دررالكم، ص 155
4- الكافي،ج 2،ص84
5- بحار الا نوار، ج41، ص14