به گزارش خبرنگار مهر، جهیزیه یا جهاز به دارایی و مالی گفته می‌شود که عروس در هنگام ازدواج به خانهٔ مشترک می‌برد و در حالت کلی جهیزیه می‌تواند شامل پول، جنس و یا مِلک باشد و البته در برخی جوامع مانند ایران جهیزیه بیشتر شامل اسباب و لوازم خانه‌است و در عرف و فرهنگ عامه، جهاز مفصل موجب احترام بیشتر عروس می‌شود و جهاز یا جهیزیه در ایران معمولاً شامل سرویس کامل اثاثیه مورد نیاز برای یک زندگی دو یا سه نفره است.
رسم تهیه جهاز قدمت بسیار زیادی در تمام کشوراهای دنیا دارد و اسلام نیزدر حد اعتدال آن را می پسندد و حضرت فاطمه همسر علی بن ابیطالب با خود جهیزیه به خانه همسرش برد.
جهیزیه مسئولیتی برای خانواده دختر
کارشناس علوم اجتماعی در بررسی رسم تهیه جهیزیه در میان ایرانیان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: درگذشته رسومی مثل عقد کنان ، حنابندان و عروسی و پاتختی هر کدام بهانه ای بود تا اعضای فامیل ساعاتی را به شادی در کنار هم باشند.
فاطمه بیدار می گوید: هر بخش از هزينه ها را يکي از طرفين ازدواج به عهده مي گرفت و مثلا جشن عقد جز مراسمي بوده که عمدتا در منزل دختر خانم و با هزينه پدر دختر تامين مي شد اما هزينه هاي پذيرايي مانند ميوه و شيريني وتوسط خانواده داماد آورده مي شد و البته جهيزيه جز مسئوليتهايي بود که خانواده دختر تامين آن را برعهده داشت.
هدیه ازدواج کمکی برای عروس وداماد
وی می افزاید: از گذشته تا کنون تشکيل يک زندگي نوپا با هزينه هاي زيادي همراه بوده است و برای کمک به خانواده دختر در گذشته نه چندان دور اقوام عروس بخشي از جهيزيه را به صورت هديه ازدواج به عروس می دادند و اقوام داماد نيز براي کمک به تامين هزينه هاي مراسم ازدواج، از پول براي هديه ازدواج استفاده می کردند تا کمک خرج داماد و خانواده اش شوند.
بیدار می افزاید: به مرور زمان و با اينکه هزينه هاي زندگي هر روز بيشتر و بيشتر مي شود ، مراسم ازدواج و اقدامات جانبي آن هم پر خرج تر و پر خرج تر شده و هر يک از خانواده هاي عروس و داماد به نوبه خود بار سنگيني را متحمل مي شوند که يکي از اين مسئوليت هاي پر هزينه،تهيه جهيزيه از جانب خانواده دختر است.
وی تاکید می کند: از مقدمات شروع زندگي مشترک تهيه ي لوازم و اسباب خانه است و اين لوازم که شامل وسايل اساسي منزل و جزييات اسباب رفاهي است به تناسب عرف خاص هر منطقه، از حداقل ضروريات تا حد بسيار تجملي متغير است و البته هزينه و مسؤوليت تهيه ي اين لوازم به تبع آداب و رسوم هر منطقه به عهده ي داماد و يا عروس است .
این کارشناس علوم اجتماعی یادآور می شود: در عرف جامعه ي ايراني اين مسؤوليت به عهده ي خانواده دختر است و هزينه آن، که مي تواند بسيار قابل ملاحظه و اغلب براي خانواده ها سنگين باشد ، عموما بر دوش خانواده ي عروس، سنگيني مي کند.
جهاز رسم زیبایی که رنگ می بازد
وی تاکید می کند: به خصوص که به مرور زمان که چشم هم چشمي، گرايش به تجملات و خيل گسترده اجناس شيک و لوکس وارداتي بيشتر شده و مسلما چشم هر بيننده زيبا پسندي را به خود خيره مي کند و اینجاست که رسم و رسومات قديمي ما ايرانيان رنگ باخته و مساله جهيزيه و تامين مايحتاج اوليه زندگي تبديل به روندی سخت براي خانواده دختر شده و مانعي براي ازدواج جوانان ایجاد کرده است.
جهاز برای تامین استقلال در زندگی
وی در توضیح بیشتر می گوید: جهيزيه رسمی است که در ايران و برخي از کشورها معمول است و عبارتست از تامين و فراهم نمودن اسباب و وسايل براي زندگي جديد که معمولا از طرف خانواده عروس به خانه داماد برده مي شود .
وی ادامه می دهد: مسلما دختر و پسري که قصد دارند زندگي مشترک خود را آغاز کنند، در ابتداي زندگي بايستي حداقل وسايل مورد نياز براي زندگي را داشته باشد تا سر بار ديگران نبوده و استقلال داشته باشند.
وی بیان می کند: در اینجا باید تاکید کرد که در رسم تهیه جهیزیه صحبت از حداقل ها و از طرف ديگر توانايي مالي خانواده دختر است و اصلا قرار نيست از هر وسيله اي چندين و چند نمونه با مارکها و مدلهاي خاص وجود داشته باشد، در حالي که شايد خيلي از اين وسايل و کالاها واقعا قابل استفاده نبوده و يا تا سالهاي طولاني نيازي به استفاده از آنها نشود.
تشریفات بار سنگینی در کوله بار زندگی
بیدارمی افزاید: اصولا تشريفات آنچناني و جهيزيه هاي پربها موانع مهمي را در راه ازدواج فراهم مي کنند و گاه ديده شده زن و مرد به خاطر هزينه هاي فراوان با کوله باري از قرض و بدهکاري وارد خانه بخت شده و پس از چند روز که از آغاز زندگي مشترکشان نمي گذرد، ناسازگاري هايي ناشي از مشکلات مالي و هزينه هاي زندگي آغاز مي شود.
بیدار می گوید: در خواست تهیه لوازم از طرفین ازدواج در بهترين وضعيت هزينه هاي زندگي دو جوان نوپا را بسيار بالا برده و دو جوان را در ابتداي زندگي متحمل هزينه هاي بسيار سنگين و کمر شکن مي کند.
وی یادآور می شود: از طرف ديگر بسياري از خانواده ها نيز زير بار چنين شروطي نرفته و مساله ازدواج دو جواني که تقريبا در همه زمينه ها به توافق رسيده اند، منتفي مي شود.
تجملات دلیلی برای بحران افزایش سن ازدواج
این کارشناس علوم اجتماعی با بیان این نکته که از جمله پيامدهاي جهيزيه به شکل کنوني بالا رفتن سن ازدواج و افزايش تعداد دختران مجرد است توضیح می دهد: بار تهیه لوازم گران قیمت بر دوش هر که قرار داشته باشد، جامعه را با بحران افزايش سن ازدواج، افزايش تعداد پسران و دختران مجرد، فشارهاي رواني رو به رو می کند.
وی ادامه می دهد: آثار منفي رواني مسؤوليت تهيه ي جهيزيه، آن هم از نوع کامل و تجملاتی و با در نظر گرفتن چشم و هم چشمي ها، به صورت جدي قابل تامل است و اگر جهيزيه بخواهد روند تجملي خود را پيش ببرد ، اين بار کمرشکن بر دوش هر که باشد که باشد، کل جامعه را دچار بحران می کند.
وی بیان می کند: متاسفانه همين جهيزيه معيار انتخاب همسر براي برخي خانواده ها تلقي شده و شخصيت دختر را به قياس به جهيزيه اش مورد سؤال قرار مي دهند.
جهیزیه خرید اجناس لوکس نیست
این کارشناس تاکید می کند: البته درست نیست که به يک باره اين عرف را با پيشينه ي تاريخي و ريشه ي عميقش در جامعه کنار بگذاريم و اصولا اين انتظار منطقي نخواهد بود، اما توجه به اين مساله ضروري به نظر مي رسد که منظور از تهيه جهيزيه تنها تامين مايحتاج و مقدمات يک زندگي براي دو جواني است که تازه مي خواهد زندگي خود را آغاز کنند.
وی تصریح می کند: اصلا دليلي وجود ندارد که خانواده دختر بخواهد براي تامين لوکس ترين، آخرين مدل ترين و گران قيمت ترين اجناسي که در بازار وجود دارد خود را به زحمت انداخته و دچار مشکل شوند.
جهیزیه سهمی برای زوجین در زندگی مشترک
بیدار یادآور می شود: در حقيقت دو جوانی که در شرف تشکیل زندگی هستند بايد به مرور زمان و مطابق با توانايي مالي خود زندگي شان را بسازند و لوازم زندگي را مطابق با سليقه و توان مالي شان تهیه کنند و اصلا قرار نيست که تمام بار اين مساله بر دوش خانواده دختر باشد.
وی بر این موضوع تاکید می کند که توجه به اينکه زندگی باید مشترکا تشکیل شود و هرکدام از زوجین سهمی در تهیه وازم زندگی ایفا کنند حتما از بسياري تبعات منفي رواني و فشارهاي وارد بر زن و خانواده اش مي کاهد و کار کرد رواني اين اصلاح، موفقيت کوچکي نخواهد بود و بر روند تجمل گرايي جهيزيه نيز تاثير مثبت خواهد داشت و مي تواند از ميزان آن بکاهد.
این کارشناس علوم اجتماعی تصریح می کند: باید عرف و عادات غلط و خلاف شرع و قانون را کنار گذاشته و وقتی می پذیریم و می دانیم زن وظیفه ای برای تهیه جهیزیه ندارد، نباید این عرف را آنقدر سنگین کنیم که خانواده ای که چند دختر دارد در تنگنا قرار بگیرد و برای کم نیاوردن و تحقیر نشدن در مقابل دیگران، با توسل به وام های سنگین مجبور به تهیه جهیزیه برای دختران خود شود.
آیین آسان ازدواج در اقوام ایرانی
تاریخچه برخی از رسوم در جشن عروسی، به پیش از تاریخ می رسد واین رسوم، در فرهنگ بسیاری از ملل جهان مشترک است.
در میان ایرانیان سنت ازدواج محترم شمرده می شود و هر کدام از آداب و رسومی که برای باشکوه تر برگزار کردن آن اجرا می کنند فلسفه ای وجود دارد که توجه به آن، فرهنگ ازدواج ساده همراه با پایبندی به عقاید و مذاهب در میان جوانان گسترش می دهد.
شناساندن صحیح آداب و رسوم ایرانیان در بحث ازدواج می تواند به آسان سازی ازدواج کمک کند چرا که در بسیاری از اقوام مراسم عروسی با کمترین هزینه و در عین حال باشکوه ترین مراسم برگزار می شود.
بنابراین می توان گفت که ایرانیان از دیرباز همه اقوام و فامیل را در برگزاری مراسم عروسی شرکت می دادند و هر رسمی که بلد بودند را به کمک یکدیگر اجرا می کردند که این موضوع به باشکوه شدن یک مراسم ازدواج کمک می کرد.
اگر سنت های ازدواج به جوانان شناسانده شود، تجملاتی که گریبان آنها را گرفته کمرنگ تر شودو به طور حتم آنها می گویند که به عنوان مثال از قدیم مهریه ایرانیان کم بوده و بنابراین بهتر آن است که مانند نیاکانمان رفتار کنیم.
بررسی برخی از آیین های ازدواج در میان اقوام ایرانی، نشان از مشارکت اقوام مختلف در برگزاری مراسم ازدواج، تهیه جهیزیه، شام عروسی و برپایی جشن ها دارد.
جهیزیه مادران ایرانی
هدف از دادن جهیزیه کمک به جوانان برای آغاز یک زندگی مشترک است و در بسیاری از کشورها جهیزیه عبارت است از پول، طلا یا حتی ملکی که در هنگام ازدواج از طرف خانواده عروس برای آغاز زندگی مشترک به زوج جوانی که قصد آغاز زندگی مشترک دارند هدیه می‌شود.
با وجود این‌که تهیه جهیزیه در اغلب کشورهای دنیا از یک شیوه خاص و مشترک تبعیت می‌کند و آن نیز برعهده خانواده عروس است ولی در خود ایران نیز به دلیل گستردگی مناطق و اقوام مختلف این رسم در برخی از استانها تا حدودی تفاوت دارد.
در برخی از شهرها مانند شهرهای استان‌های خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نیز برای کمک به خانواده داماد مسوولیت پرداخت بخشی از هزینه‌‌های مراسم جشن ازدواج را تقبل می‌کنند.
اگر نگاهی به گذشته نه چندان دور بیاندازیم و جهیزیه‌ای را که مادران ما به همراه می‌آوردند را با جهیزیه‌ای که امروزه همان مادران برای فرزندانشان تهیه می‌کنند مقایسه کنیم بدون تردید درخواهیم یافت که در دنیای امروز، جهیزیه قدم فراتر از تامین نیازهای اولیه زندگی مشترک گذاشته است.
فراموشی سنت ها در میان ایرانیان
در کشور ما جهیزیه قدم فراتر از آماده‌سازی لوازم ضروری و حتی غیرضروری گذاشته است تا جایی که در بسیاری از خانواده‌ها حتی مارک کالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
به این ترتیب در برخی از خانواده‌ها هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه گاه به بیش از ده‌ها میلیون تومان می رسد و خانواده‌ها وسایلی را در جهیزیه دختران‌شان تهیه می‌کنند که بسیاری از خانواده‌های قدیمی تنها با بخش کوچکی از آن سال‌های طولانی به زندگی مشترک خود ادامه داده‌اند.
در دهه اخیر اغلب خانواده‌ها سعی دارند هر چه در توان دارند برای تهیه جهیزیه فرزند خود استفاده کنند و جهیزیه کاملی را به دختر خود بدهند و به این ترتیب زوج‌های جوانی که به تازگی زندگی مشترک خود را آغاز کرده‌اند تا سالیان سال از خریدبسیاری از نیازهایشان بی‌نیاز هستند.
بعد از شروع زندگی یک زوج جوان در خانواده های طبقه متوسط آنچه باقی می ماند دفترچه های اقساط لوازم خانگی در کشوی میز اغلب آنهاست که با فراموش کردن کارکرد اصلی سنت جهیزیه فروشگاهی از لوازم خانگی قابل استفاده و غیر قابل استفاده را برای دخترشان ساخته اند.
....................................
گزارش: زهره رنگ آمیز