به گزارش خبرنگار مهر، محوطه باستانی تپه پیسا که سال 77 به شماره 2023 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، در محوطه ای به وسعت 18 هکتار که هفت هکتار آن حریم اصلی است در استان همدان واقع شده که فاصله آن با تپه باستانی هگمتانه دو و نیم کیلومتر است.
نخستین دژهمدان که بنا بر یافته های باستان شناسی آن را به قوم کاسی نسبت می دهند، پیشینه آن از تپه باستانی هگمتانه نیز بیشتر است و آن را نخستین سکونتگاه همدان دانسته اند. در این محوطه بیش از 30 لایه باستانی شناسایی شده است. اولین بار شارل دو فوسه در سال 1913میلادی حفاری هایی در آن انجام داد وبخشی از تپه شرقی را گودبرداری کرد.
پس از او دمورگان به کاوش در این تپه می پردازد و آثاری از نیمه هزاره سوم پس از میلاد به دست می آورد که مربوط به دوره مادی- کاسی است. اشکانیان آخرین فرمانروایان این دژ کهن بوده-اند.سپس کاوشهایی توسط قوسی و مهریار انجام گرفت. در دهه هفتاد نیز بر اساس تفاهمنامه‌ای بین دانشگاه و پژوهشکده باستان شناسی، کاوشها به دانشکده هنر واگذار شد.
به تازگی نیز باستان شناسانی مانند محمد رحیم رنجبران، محمدی فر و مترجم در این محوطه کاوش کرده اند که منجر به شناسایی 30 لایه باستان شناسی شده است. این تپه یکی از مهمترین یافته های بازمانده از این عصر است و می توان آن را مرکز اصلی بقایای عصر مفرغ دانست.
در این باره، حسین زندی یکی از فعالان میراث فرهنگی در استان همدان به خبرنگار مهر گفت: بیشتر اراضی این تپه جز زمینهای حصار قصابان (حصار دیزج) است و هنوز کشاورزان در کنار آن به کشت و ذرع می پردازند. همین امر یکی از عوامل تخریب تپه است. کشاورزان برای گسترش زمین های خود سعی دارند به سوی تپه پیشروی کنند. آنها همچنین از خاک تپه به عنوان کود استفاده می کنند.
وی ادامه داد: منحرف کردن جریان آب رودخانه "خاج گیر" به سمت تپه که از میان تپه شرقی و غربی می گذرد باعث شده، خاک تپه شسته شده و از طرفی کشاورزان حریم رودخانه را با کامیون-های خاک پر می کنند تا زمین کشاورزی گسترش یابد. این عمل در سال های اخیر به دلیل افزایش زمین در منطقه بیشتر شده است.
وی افزود: کاوش های آموزشی صدمه زیادی به این تپه وارد کرده است پژوهش های باستان شناسی آموزشی باید در یک محوطه کوچکتر و استقرار موقت صورت گیرد. محوطه های باستانی مهم مثل این تپه از حساسیت بالایی برخوردارند اما هربار باستان شناسان پس از کاوش و ایجاد تراشه تپه را به حال خود رها کرده اند و هیچ گونه حفاظتی صورت نمی گیرد. این تپه به مرکز حفاری های غیر مجاز قاچاقچیان تبدیل شده است.
غیر از آسیب های رودخانه و اراضی کشاورزی، احداث جاده همدان - لالجین (بیجار) در سالهای اخیر نیز در حریم این تپه صورت گرفته است. این جاده کمتر از 30 متر با تپه اصلی( شرقی) فاصله دارد. همچنین اداره آب و فاضلاب لوله اصلی انتقال آب دشت بهار به همدان را از حریم تپه پیسا انتقال داده است و بوی فاضلاب که در اطراف تپه به مشام می رسد ، آزار دهنده است.همچنین زباله های درون رودخانه صحنه زشتی را در محوطه بوجود آورده است.
با اینکه گفته می شود این تپه در سال 83 تعیین حریم شده است. اما ساخت و سازها توسط نهادهای شهری و خصوصی ادامه دارد. کارگاه تولید بتن، ماشین شویی و تولید مصالح ساختمانی در نزدیکترین نقطه این اثر باستانی است و روز به روز به تپه نزدیکتر می شوند.
افزون بر تخریب های صورت گرفته به وسیله کشاورزان، راهسازی، آب و فاضلاب و حفاری های غیر مجاز، این تپه مرکز تجمع و زندگی معتادان شهر است و بیشترین تخریب از جانب آنان بوده است. از آنجا که این محوطه تاریخی نزدیکترین نقطه به شهر است و هیچ گونه نظارتی به آن نیست، معتادان با امنیت کامل آنرا تصرف کرده اند. عدم نظارت وحفاظت به قدری است که دهها تونل در آن حفر کرده اند که گاهی طول آن ها به چهار متر می رسد. این معتادان زمستان را در این تونلها سر می کنند و حتی برخی حفاری معتادان بر روی تراشه‌های باستان شناسان انجام شده است.
با این همه تپه پیسا با داشتن پیشینه ای کهن و ظرفیت های پژوهشی غنی می تواند به یکی از مراکز جهانی مطالعات باستان شناسی تبدیل شود. فعالان میراث فرهنگی امیدوارند هرچه زودتر این سرمایه ملی سامان داده شود و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری توجه بیشتری به این مناطق داشته باشد.