به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله‌العظمی سیدمحمد‌عزالدین حسینی‌زنجانی(ره) در سال 1300 هجری شمسی مطابق با 1340 هجری قمری در شهر زنجان و در بیت علم و فقاهت دیده به جهان گشود و تحت تربیت والد بزرگوارش آیت‌الله‌العظمی حاج میرزا‌محمود حسینی (امام زنجانی) مدارج علمی را طی کرد. همزمان به تحصیلات کلاسیک و فراگیری زبان فرانسه نزد میرزامهدی‌خان وزیری پرداخت.
قبل از تشکیل حوزه علمیه قم به وسیله مرحوم آیت‌الله‌العظمی حائری‌یزدی، حوزههای بلاد ایران فعال بود، به ویژه حوزه علمیه زنجان در منطقه از موقعیت ویژه‌ای برخوردار بوده است و بزرگانی در آن حوزه تربیت یافتهاند. از شمار ایشان میتوان از آیت‌الله سیدیونس اردبیلی و آیت‌الله فاضل‌لنکرانی – پدر مرجع فقید- و آیت‌الله العظمی سیدابولحسن رفیعی‌قزوینی نام برد که هر کدام از این بزرگان در فقه و اصول و فلسفه از حوزه علمیه زنجان استفاده کردهاند. آیت‌الله زنجانی(ره) از قول مرحوم والدش نقل می‌کند: «هنگامی‌که من برای ادامه تحصیل روانه نجف اشرف شدم، چون عالمان بزرگی را در زنجان درک کرده بودم، مثل مرحوم آخوند ملاقربان علی زنجانی و آقا شیخ زین‌العابدین عابدی که از شاگردان میرزا آخوند خراسانی بودند و مرحوم حاج‌شیخ غلام حسین فقیه‌زاده که هر کدام استوانه علم و تقوی بودند، محیط نجف اشراف چندان مرا نگرفت تا این‌که سؤال کردم آیا اساتید نجف غیر از معروفین کس دیگری هست؟ گفتند مدرسی است که در منزل تدریس می‌کند. رفتم به درس ایشان دیدم این درس است که (تشد الیه الرحال) و آن علامه محقق نائینی بود.»
مهاجرت به حوزه علمیه قم
آیت‌الله‌العظمی سیدمحمد‌عزالدین حسینی زنجانی(ره) در سال 1300 هجری شمسی مطابق با 1340 هجری قمری در شهر زنجان و در بیت علم و فقاهت دیده به جهان گشود و تحت تربیت والد بزرگوارش آیت‌الله‌العظمی حاج میرزا‌محمود حسینی (امام زنجانی) مدارج علمی را طی کرد.
پس از ورود به قم به درس خارج مرحوم آیت‌الله‌العظمی حجت در فقه و اصول حاضر می‌شود. از اول اصول تا اواخر استصحاب و در فقه از اول خیار مجلس تا آخر خیارات و یک دوره صلاة که حدود سیزده سال طول می‌کشد. پس از گذشت چند سال از ورود آیت‌الله زنجانی(ره)، آیت‌الله‌العظمی بروجردی در قم اقامت و درس خویش را شروع می‌کند. آیت‌الله زنجانی(ره) در دروس وی شرکت می‌کند، در اصول از ابتدا تا اواسط ظن و در فقه کتاب اجاره و بخش اعظم صلاة را استفاده می‌کند و نیز در درس اصول آیت‌الله العظمی صدر یک دوره حاضر می‌شود.
وی همچنین از محضر آیت‌الله العظمی حاج سید‌احمد خوانساری خارج مباحث الفاظ را استفاده کرده است. آیت‌الله زنجانی(ره) از محضر آیت‌الله شیخ‌مهدی مازندرانی که از علمای بزرگ قم ولی گمنام بود، مقدار زیادی از اسفار را خواند. پس بدین‌سان آیت‌الله زنجانی(ره) یک دوره از امام خمینی(ره) و یک دوره از علامه طباطبایی و نصف دوره از حاج شیخ‌مهدی مازندرانی کتاب اسفار را خوانده است .
علامه طباطبایی به آیت‌الله زنجان(ره) بسیار علاقه و در مواقع مختلف مقام علمی ایشان را بیان میکرد. در مصاحبه تلویزیونی علامه طباطبایی که در اواخر عمر شریفشان انجام شد، هنگامی که خبرنگار سوال کرد از شاگردان برجسته خود به چه کسانی میتوانید اشاره کنید؟ در پاسخ پس از شهید مطهری از ایشان به عنوان حاج سیدعزالدین امام یاد فرمود.
حجتالاسلام حاج شیخ عبدالحمید قائمی که از فضلا و علمای به نام زنجان بود، نقل میکرد که: پس از انقلاب من در محضر علامه طباطبایی بودم به مناسبتی مسائل زنجان مطرح شد، علامه چنین فرمود: «مقام علمی حاج سیدعزالدین برای مردم مجهول است، ایشان بسیار زحمت کشیده و دارای مراتب عالی علمی هستند.»
تحصیل در نجف اشرف
آیت‌الله‌العظمی حسینی‌زنجانی(ره) پس از سالها تحصیل و تدریس در حوزه علمیه قم به نجف اشرف عزیمت کرد و ماهها در دروس آیات عظام سید‌عبدالهادی شیرازی و سیدابولقاسم خوئی و خصوصاً سیدمحسن حکیم شرکت میکرد، در حالی‌که خود از مجتهدان مطرح حوزه علمیه بود. آیت‌الله العظمی حکیم به ایشان توجه و احترام داشت تا این که در پی بیماری والدش، حسبالامر آن مرحوم به ایران (زنجان) مراجعت می‌کند.
بازگشت به زنجان و تصدی امور شرعی
پس از رحلت آیت‌الله‌العظمی سیدمحمود حسینی‌زنجانی، والد آیت‌الله سیدعزالدین(ره) در سال 1335، وی به جهت اداره مسجد جامع که به مسجد و مدرسه «سید» معروف است، در زنجان مستقر شد و در آن مسجد، نماز جماعت و جمعه را اقامه میکرد. لازم به ذکر است در زنجان نماز جمعه به وسیله اجداد آیت‌الله زنجانی(ره) اقامه می‌شده است و این منصب در اولاد و احفاد ایشان بوده تا زمان رضاخان که آیتالعظمی میرزا محمود حسینی‌زنجانی قطع نظر از اراده حکومت نماز جمعه را میخواند کما این که ایشان در مجلس مؤسسان راجع به تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی جلسه را ترک کرده و رأی نداده بود و نیز خلف ایشان هم براساس نسبت خانوادگی علاوه بر اقامه جماعت، نماز جمعه را تا وقتی که در زنجان بود، اقامه میکرد.
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در زنجان و مشهد
در 17 خرداد سال 1342، در پی نهضت امام(ره)، آیت‌الله حسینی‌زنجانی(ره) علیه رژیم پهلوی سخنرانی کرده و دستگیر می‌شود و به همراه علمای مبارز از جمله استاد شهید مطهری و شهید هاشمینژاد و آیت‌الله مکارم‌شیرازی و مرحوم محمدتقی فلسفی به مدت 45 روز در زندان بود. پس از آزادی از زندان در مسائل سیاسی و اجتماعی فعالیت داشت. در سال 1350 که شاه مخلوع از «اپک» مراجعت می‌کند، وی در پی ایراد سخنرانی شدیدالحنی علیه شاه به واسطه «منوچهر آزمون» رئیس اوقاف وقت مجبور به ترک زنجان می‌شود و از آن تاریخ در جوار مضجع منوّر حضرت ثامنالحجج(ع) اقامت کرده و در حوزه علمیه مشهد مقدس به تدریس خارج فقه و اصول و تفسیر، حکمت و عرفان اشتغال می‌ورزد.
در ایام نزدیک به پیروزی انقلاب، از اوایل سال 1357 در طول مدت اقامت در مشهد نیز به مبارزات خود ادامه داده به همراه و با همکاری نزدیک و صمیمانه با علمای مشهد در حوادث و وقایع مختلف علیه رژیم نامشروع ستم‌شاهی اعلام مواضع میکرد.
در این میان ذکر بعضی از اهم فعالیت‌های این عالم مبارز در مبارزه با رژیم سفاک پهلوی لازم به نظر می‌رسد:
1- در تاریخ 26 تیرماه سال 1357 که مقارن بود با اواسط شعبان 1398، آیت‌الله زنجانی(ره) طی اعلامیه‌ای به همراه ارکان وقت حوزه علمیه مشهد، آیات عظام میرزا‌جواد آقاتهرانی، میرزا حسن‌علی مروارید، میرزا‌علی فلسفی، سیدکاظم مرعشی، موسوی شاهرودی، ابوالحسن شیرازی، علمالهدی سبزواری، محمدمهدی نوغانی و محمدرضا مدرسی با توجه به کشتار بیرحمانه مردم مظلوم و بی‌دفاع شهرهای مختلف، خصوصاً قم توسط رژیم پهلوی جشن و سرور ایام نیمه شعبان را تحریم میکنند.
2- در ششم مهرماه 1357 به جهت محاصره بیت امام خمینی(ره) از سوی دولت عراق، ایشان و علمای سابق‌الذکر با مرتبط دانستن این اقدامات دولت عراق با منویات رژیم پهلوی دولتین ایران و عراق را به اقدامات شدید انقلابی تهدید کردند.
3- در پی هجرت امام(ره) از نجف به پاریس آیت‌الله زنجانی(ره) طی اعلامیه‌ای همراه با علمای اعلام مشهد، مراتب اعتراض خود را مطرح کردند.
4-در دو حادثه مهم، شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی و نیز دهم دی‌ماه مشهد (شهادت جمع کثیری از مردم حق‌طلب و شریف مشهد). ایشان و آیات فوق، عزای عمومی اعلام کردند.
در کتاب «انقلاب اسلامی مردم مشهد» آمده است: «امروز، 10 بهمن ماه سال 1357 گروهی از علمای طراز اول مشهد به منظور اعتراض به ایجاد موانع برای مراجعت امام خمینی(ره) به ایران از طرف دولت بختیار، در صحن موزه (صحن امام خمینی(ره)) متحصن شدند که در رأس ایشان آیت‌الله زنجانی(ره) بود و نیز پس از مراجعت حضرت امام(ره)، آیت‌الله زنجانی(ره) در معیت آیت‌الله مروارید و آیت‌الله فلسفی و جمعی دیگر به نمایندگی از سوی مبارزان مشهد به ملاقات امام(ره) در تهران شتافتند.
آیت‌الله زنجانی(ره) پس از بازگشت امام(ره) به میهن و قبل از پیروزی انقلاب در بهمن 57، با توجه به نیاز انقلابی مردم زنجان، به دستور امام خمینی(ره) به زنجان مراجعت کرد و طی دو سال مسائل انقلاب و مردم را در منطقه رهبری میکرد. در سال 1359 از ترور مرموزی نجات یافته، بدین جهت به طور دائم، به مشهد مراجعت کرد.
آثار آیت‌الله العظمی‌زنجانی(ره)
رساله علمیه، راه رستگاری، تفسیر سوره حمد، شرح زیارت عاشورا، مناسبک حج و ترجمه فارسی آن، شرح خطبه حضرت زهرا(س)، زندگی نامه علامه فرزانه شیخ محمد جواد بلاغی، کتاب مطارحات حوال معیارالشرک فی القرآن(به زبان عربی و ترجمه فارسی) یکصد و ده سؤال (که مشتمل بر 110 عدد از استفتائاتی است که از معظم له پرسیده شد)، مقالات فراوان در مجلات مختلف از جمله آثار منتشر شده آیت‌الله حسینی زنجانی(ره) است. آثار منتشر شده زیادی دارند که عبارتند از: تقریرات و اصول فقه آیت‌الله‌العظمی حجت کوهکمرهای، تقریرات اصول و فقه آیت‌الله‌العظمی بروجردی، فیض العلیم فی شرح تحفة‌الحکیم، شرح زیارت آل‌یاسین، تعلیقه بر وسیلة‌النجاة آیت‌الله‌العظمی اصفهانی و رسالة فی حقیقة‌الایمان.
اين عالم جليل القدر در سن 92 سالگي پس از مدتي بيماري، به جهان باقي شتافت و امروز آثار و بركات ایشان در عرصه ترويج فقه جعفري و پرورشي شاگردان مكتب اهل بيت بی بدیل است.