خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و هنر: مقاومت رنگ و تیره و نژاد نمی‌شناسد. از سیاه و سفید، زرد و سرخ بوده‌اند مردمانی که مقابل ظلم ایستاده و برگهای زرینی بر تاریخ افزوده‌اند. مقاومت، اراده و عمل انسان‌هاي شرافتمندي است كه با كمتر بودن عده و امكانات تصميم به ايستادگي در مقابل زور دارند و تسليم نشده و راه تكامل را ادامه مي‌دهند.
در این میان هنرمندان که همیشه آیینه‌وار، جامعه خود را به تصویر کشیدند در تصویرسازی مقاومت جوامع تلاش کرده‌اند. در طول تاریخ، هنرمند به روش‌های گوناگون منظری از نبرد خیر و شر را به تصویر کشیده است که اگر بخواهیم خلاصه این نبرد را ببینیم در نبرد ابدی خیر و شر دیده می‌شود که از آیین‌های بسیار دور می‌آید.
"هنر مقاومت" مفهومی است که درباره آن بسیار حرف زده شده و جشنواره‌های زیادی هم با این عنوان برگزار شده است که در این زمینه هنر و هنرمندان ایران زمین نیز فعال بوده‌اند.
امسال سومین دوره جشنواره "هنر مقاومت" در کشورمان برگزار خواهد شد که دبیر این اتفاق یعنی حبیب‌الله صادقی که از نام‌آشنایان هنر مقاومت است به همراه محمد حبیبی دبیر اجرایی جشنواره با حضور در خبرگزاری مهر به سوالات خبرنگار مهر پاسخ دادند. بخش اول این گفتگو در پی می‌آید.
* از جشنواره هنر مقاومت شروع کنیم. بگویید که چه شد دبیری این جشنواره را قبول کردید؟
صادقی: این اقدام و این رویکرد جزو کارهای زمین‌مانده نظام فرهنگی ما است. این یک غیرت، منش و نگاه شهودی بود که دست‌اندرکاران انجمن تجسمی انقلاب و دفاع مقدس به موضوع هنر اجتماعی مقاومت داشتند. و من نیز خود را ملزم به ادای دین در این زمینه می دیدم
جشنواره هنر مقاومت دو دوره با کیفیت بسیار خوب برگزار شد. دوره اول وقتی بود که من در مسئولیت مدیریت موزه هنرهای معاصر بودم و این جشنواره را در آنجا برگزار کردیم و با یک مخاطب‌شناسی درست و کامل فهمیدیم که مردم خوشحالند که جایی دغدغه این راه ملی و حتی جهانی مقاومت را دارد.
به تمام علاقه‌مندان هنر پیشنهاد می‌کنم که مجموعه کارهای جشنواره اول و دوم را ببینید که خوشبختانه در کتاب خوب و کامل این جشنواره منتشر شده است.
رویکرد جدی در هنر اجتماعی ما پس از انقلاب به وجود آمد و اجرایی شد هرچند که این رویکرد گاهی به سستی می‌گرایید و گاهی نیز هنرمندان ما همراهان طرح بودند. همه هنرمندان معاصر کشور ما دغدغه دفاع از مظلوم و مستضعف را دارند و غیرت دینی و معرفتی که در وجودشان هست یار و یاور این جشنواره بوده است.
* در مورد دغدغه هنرمندان در جریان هنر مقاومت صحبت کردید. این دغدغه هنرمندان چگونه بروز و ظهور پیدا کرده است؟
صادقی: روزی از حضرت امام خمینی (ره) پرسیدند یارانت کجا هستند که ایشان گفتند یاران من در گهواره هستند. من سال 42، 5 یا 6 سالم بود که امام بزرگوارمان این حرف را زدند. ایشان می‌دانستند که نسلی بروز خواهند کرد که از قرآن و مفاهیم ولایی و ارزشی دم خواهند زد و من افتخار می‌کنم که جزو این نسل هستم.
البته من خودم را در حد و قواره خیلی از بزرگان و پیش‌آهنگان این معنا که همان بچه‌هایی بودند که در انقلاب و دوران دفاع مقدس از تمامیت ارضی کشورمان دفاع کردند، نمی دانم. من افتخار می‌کنم که راوی این سخن بودم. من تنها یک خدمتکار برای روایت مفاهیم ذهنی و کارهای آنها بوده و هستم. این جلوه از حضور خودم را یکی از حیاتی‌ترین دلایل وجودی خودم می‌دانم همانطور که بسیاری از هنرمندان حقیقت جوی ایران اسلامی نیز در این جریان کار کردند.
هنرمندان و روشنفکران هر عصر آینه‌دار تاریخ اجتماعی هستند از داوینچی گرفته تا پیکاسو. نقاشان قرن شانزدهم و هفدهم که نقاشی اجتماعی را وارد هنر کردند. نقاشانی که رویکردی برای نمایان کردن هنر اجتماعی دارند منکر تلاش مردم در جامعه نشدند بلکه آینه‌گی داشتند. به عنوان مثال تابلوی "گرنیکا"ی پیکاسو از جمله همین آیینه‌گی‌هاست.
مهمترین آثاری که امروزه برگهای زرین تاریخ هنر نقاشی هستند آثاری هستند که نگاهی به دفاع از مردم و مظلومان داشتند. نسل ما را که از سال 55 شروع به کار کردند به عنوان پیش‌آهنگان نسل هنر انقلاب می شناسند البته این شناخت دلیل بر توسعه و کیفیت نیست. این جرقه و جهد عاشقانه مردم چراغ راه ما شد که این افتخار ماست.
هنر مقاومت ادامه منطقی کاری است که دوستان در هنر انقلاب انجام دادند. رویکردی که آنها داشتند دفاع از قرآن، ولایت و مردم مظلوم کشورمان بود.
شهید حاج همت حرف قشنگی دارد که می گوید "این فرصت برای من و هم‌نسلان من به وجود آمد که دفاع و غیرت و فداکاری را بیازماییم و در آینه تاریخ معنایش بکنیم".
از دفاع مقدس خودمان که بگذریم به بحث مقاومت می‌رسیم. این مقاومتی که در جشنواره مورد نظر ماست تنها مقاومت ما در طول جنگ تحمیلی نیست. همزمان با شعارهای دوران انقلاب ما همیشه شعارهای همسویی با مردم فلسطین داشتیم حتی اندیشه انقلاب و مقاومت مردم فلسطین را می‌توان واحد و یکسان دانست.
آزادی مستضعفین جهان شعار همیشگی انقلاب ما بوده است. در دوره اول جشنواره ما به دنبال مخاطب‌شناسی بودیم. جشنواره دوره دوم را بین‌المللی کردیم تا بتوانیم این معنا را در پهنه جهان دنبال و مفهوم مقاومت را در دنیا گسترده کنیم.
* آثار رسیده به جشنواره در چه وضعی هستند؟
صادقی: تقریبا آثار داخلی و آثار بخش دانشجویی به دبیرخانه رسیده ولی هنوز داوری نشده است. از 30 کشور دنیا برای حضور در جشنواره هنر مقاومت اعلام آمادگی کرده‌اند. خانم "دانا پاتلر" هنرمند مطرح آمریکایی که برای دوسالانه گرافیک جهان اسلام به ایران آمد نیز در این دوسالانه مهمان ما هستند و در برنامه ما حضور خواهند داشت. این خانم به هنر اجتماعی و نیز هنری که به دفاع از فلسطین بپردازد خیلی علاقه‌مند است. این دوره از جشنواره ما ایشان را برای حضور در کارگاه‌ها و داوری جشنواره دعوت کرده‌ایم.
آخرین پرونده کاری اجرایی ما در ورک‌شاپ سوم خرداد است که اعضای هیات علمی دانشگاه‌های شاهد، سوره، تربیت مدرس، الزهرا، تهران، شریعتی و مجتمع هنر برای حضور در این ورک‌شاپ اعلام آمادگی کردند. 170 نفر هم برای حضور ثبت‌نام کرده‌اند.
* در مورد روند اجرایی جشنواره از روزی که فراخوان منتشر شده تا امروز صحبت کنید که چه اتفاقاتی افتاده است؟
حبیبی: از نیمه سال گذشته فراخوان منتشر شد و هنرمندان از سراسر کشور و نیز هنرمندان خارجی می‌توانستند آثار خود را به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند. آخرین مهلت ارسال آثار هنرمندان به دبیرخانه جشنواره تا پایان فروردین 92 بوده که 4500 اثر به دبیرخانه رسیده است. در بخش بین‌الملل ولی کماکان منتظر رسیدن آثار هنرمندان خارجی هستیم.
* گفتید که از 30 کشور به جشنواره اثر رسیده است. کدام کشورها هستند؟
حبیبی: همه هنرمندان در همه دنیا مایل به ارتباط با جشنواره ما هستند ولی خود هنرمندان اعلام می‌کنند که ما در فشار هستیم و اجازه ارسال اثر را ندارند ولی الحمدالله این مانعی نشده و آثار خوبی تاکنون به جشنواره سوم رسیده است.
هنرمندانی از کشورهایی مانند عراق، افغانستان، ونزوئلا، چین، مالزی، آمریکا، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ژاپن، آذربایجان و ... اثر فرستادند.
* اگر خاطرتان باشد ما جشنواره بیداری را سال پیش داشتیم که برگزار شد که در فراخوان آن سعی شد مفهوم بیداری را به شکل کلی‌تر و گسترده‌تری دید. شما در سومین دوره برپایی جشنواره هنر مقاومت برای اینکه هنرمندان بدانند در چه تعریفی از هنر مقاومت باید کارهایشان را ارائه کنند، چه تعریفی برای مقاومت در نظر گرفته‌اید؟
صادقی: قبل از هر چیز می‌خواهم مطلبی بگویم. هنرمندان ما قبل از پیروزی انقلاب نیز روحیه مقاومت و حق‌جویی داشتند ولی امکان بروزش را پیدا نمی‌کردند. هنرمندان ما همیشه به دنبال عدالت‌جویی هستند و این امر فصل مشترک همه هنرمندان است. انقلاب اسلامی این امکان را برای همه هنرمندان ایجاد کرد که دغدغه‌های ذهنی خود در حوزه مقاومت را بروز دهند.
بیداری اسلامی در ذیل بیداری و مفهوم خاص‌تر است. خود من چند سال بر روی بمباران اتمی آمریکا در هیروشیما و ناکازاکی که تلخ‌ترین کاری است که یک نظام می‌تواند بر علیه بشریت انجام دهد، کار کردم. این کار با کارهای هنرمندان علیه جنایات آلمان نازی، جنایات گرنیکا (جنایات فرانکوی اسپانیایی) و ... همسان است و همگی معنای مقاومت می‌دهد.
هنر انقلاب و مقاومت ما نگاه مهربانانه به همه بشریت دارد و هر جای دنیا که مظلومی باشد ما با او همراه هستیم.
* یعنی شما مقاومت را دفاع از مظلوم در کل دنیا تعریف کرده‌اید؟
صادقی: بله. جشنواره هنر مقاومت پنجره‌هایی باز کرده که پرندگان معصومی که بالهایشان سوخته است بر روی شانه های انقلاب ما بنشینند و انقلاب ما بتواند آنها را مورد حمایت قرار دهد.
* آسیبی که در جشنواره‌های ما وجود دارد این است که بعد از جشنواره همه چیز رها می‌شود. دیگر کسی حتی برگزیدگان جشنواره ها را هم نمی‌بیند. آیا انجمن هنرمندان انقلاب و دفاع مقدس برای آنها برنامه‌ای دارد؟
حبیبی: در جشنواره دوم همه چیز طبق برنامه و زمانبندی درست انجام شد. ما باید برنامه‌ای داشته باشیم که با هنرمندان و به طور اخص هنرمندان برتری که در موضوع هنر انقلاب و مقاومت کار می‌کنند رابطه مداوم داشته باشیم.
هیات مدیره انجمن هنرمندان انقلاب و دفاع مقدس متشکل از مصطفی گودرزی، حبیب صادقی، غلامعلی طاهری، سید مسعود شجاعی طباطبایی، سید عباس میرهاشمی، علی جباری و من است که یکی از دغدغه‌های همه دوستان همین است که شما پرسیدید و در این زمینه برنامه‌هایی داریم.
برگزاری ورک شاپ ها، تولید و نمونه‌سازی آثار در حد وسعمان از جمله این برنامه‌هاست.
* بودجه انجمن از کجا تامین می‌شود؟
حبیبی: از سازمان بسیج مستضعفان کل کشور.
* دوست دارم کمی به عقب برگردیم. حسینیه ارشاد سال 57 میزبان نمایشگاهی بود که همه آن نمایشگاه را جریان‌سازترین نمایشگاه هنرهای تجسمی ایران دوران انقلاب دانستند و تا سالیان سال مثالی بارز برای یک نمایشگاه در هنر انقلاب بود. حتی اگر دو دوره جشنواره هنر مقاومت به بهترین شکل هم بوده باشد آن تاثیری که آن نمایشگاه معروف حسینه ارشاد گذاشت، نداشته است. چرا دیگر مثل آن نمایشگاه نداشتیم؟
صادقی: سئوال درستی است. پیشگامان هنر انقلاب زمانی کار خود را شروع کردند که دانشجوی سال اول و دوم هنرهای زیبا بودند. من، حسین خسروجردی، کاظم چلیپا و ناصر پلنگی بودیم که آن نمایشگاه را برگزار کردیم. جالب است بدانید در همان زمان که ما نمایشگاه حسینیه ارشاد را برگزار کردیم گروهی از دانشجویان دانشگاه هنرهای زیبا نمایشگاهی با عنوان "مرگ بر شاه" ترتیب داده بودند. ما رویکردمان باور دینی بود ولی آنها رویکردی سوسیالیستی داشتند.
شاید هیچ نمایشگاهی در کشورمان به خاطر شرایط حاکم بر جامعه در آن دوران نتواند مثل نمایشگاه حسینیه ارشاد بشود. خاطرم هست مردم در خیابان صف می‌کشیدند تا نمایشگاه را ببینند. این دلیل بر کیفیت کار ما نبود بلکه مردم آمده بودند که ببینند کسانی که حضور آنها را در روزهای انقلاب به تصویر کشیده‌اند، چه کرده‌اند.
بچه‌هایی که آن نمایشگاه را به پا کرده بودند خودشان در تمام روزهای انقلاب کنار مردم بودند و از تمام اتفاقات خبر داشتند. ما لحظه‌هایی که مردم بودند را خلق کردیم. مردم به نمایشگاه می‌آمدند تا خود را ببینند.
اینکه شما می‌گویید نمایشگاهی به آن قوت نداریم دلیل آن این نیست که نسل چراغشان کم‌فروغ‌تر شده است. اگر با دقت این جریان را کالبدشکافی کنیم حتما خواهیم دید که مردم آنجا خود را می‌دیدند. برای همین آن نمایشگاه موفق شد هر چند ما نیز کم نگذاشتیم.
شاید هم یکی از دلایل موفقیت آن نمایشگاه این بود که مردم نگاهی متفاوت به امام خمینی(ره)، شهید مطهری و شریعتی که بزرگان حسینیه ارشاد بودند، داشتند. مردم فکر می‌کردند که این نمایشگاه باغی است که از معرفت این سه بزرگوار سرسبز شده است.
دقیقا همین نمایشگاه را با جریان چپ و تفکر خودشان در دانشگاه نیز داشتیم ولی مردم بنا به دلایلی که گفته شد از نمایشگاه ما استقبال کردند.
* یعنی مردم عوض شدند که دیگر آن استقبال دیده نمی‌شود یا نمایشگاه‌های ما عوض شده‌اند؟
صادقی: آن نمایشگاه در ظرف مکان و زمان خود آنقدر تماشاچی داشت. بعد از اینکه نظام انقلابی ما مستقر شد هنرمندان هنوز هم تماشا، درک نشانه‌ها و زوایای خودشان را داشتند. هنرهای اجتماعی که کمی سفارشی‌تر هستند در تمام دنیا انجام می‌شد ولی در ایران به آن اهمیت نمی دادند.
انقلاب فرهنگی ما هنرمند را به عنوان یک مقام پرسشگر نه یک مقام پاسخگو معرفی کرد. کم‌کم هنرمندان به هنر اجتماعی اهمیت بیشتر می‌دادند. ما نمی‌توانیم بگوییم هنرمندان ما سست عمل کردند یا مدعیان راه، کم آوردند. خیر این گونه نیست البته آدم‌های فرصت‌طلب هم بودند و رفتارهای نابخردانه در پیش گرفتند و تنها به فکر جیب خود بودند و از آرمان‌های انقلاب دور شدند.
هنرمندی که روزهای انقلاب را شروع کرده بود کارش مقطعی نبود. آنها شناسنامه‌دار کار می‌کردند. اینها دلایل این است که هنرمندان پرسشگر و اجتماعی دوران انقلاب موفق شده بودند. هنرمند از جامعه تصویر می‌گیرد و از سوی دیگر هنرمند به جامعه ایده می‌دهد.
انقلاب ما در راه خدا بود. هنرمندش نیز با چشمی بینا و حقیقت‌شناس و در کنار مردم، معارف آنها را به تصویر می‌کشد. اگر بخواهیم جریان هنر دینی، معنوی، قرآنی، انقلابی و هنر مقاومت را رصد کنیم جلوه ای از آن22 بهمن 57 است که در حسینیه ارشاد متجلی شد. اگر این برگهای زرینی را که هنرمندان انقلاب در طول این سالها خلق کرده‌اند در یک پرونده تصویری بگذاریم می‌بینیم که هنرمندان ما جز با غیرت دینی خود راهی برای عرض اراداتشان به انقلاب نداشتند.
"یروان جیلاس" نویسنده یوگسلاو کتابی دارد به نام "طبقه جدید" که کتاب بسیار عجیبی است که در سال 54 چاپ شده است. در این کتاب جیلاس از انقلاب یوگسلاوی و آدم‌هایش می‌گوید که آدم‌های انقلابی بعد از مدتی از خود انقلاب فربه‌تر و به انسان‌های بد تبدیل می‌شوند.
برخی می‌گویند که هنرمندان انقلاب دیگر تمام شده‌اند. به هر حال به نظر آنها احترام می‌گذارم ولی این موضوع را قبول ندارم. اگر پرونده آثار هنرمندان انقلاب را تورق کنیم فکر می‌کنم می‌توانیم پنجره‌هایی را که هنرمندان آن دوران گشودند، ببینیم.
ادامه دارد...