به گزارش خبرنگار مهر ، توجه جدی به زنان و استفاده از توان مدیریتی آنها در اواخر دهه 70 از نیروی انتظامی و در زمان فرماندهی محمدباقر قالیباف شکل گرفت. ایجاد پلیس زنان در پایتخت هرچند در نظر برخی از منتقدان طرحی لوکس و غیر عملی می‌نمود، اما مطالعات کاربردی و کارشناسی نشان می‌داد که به کارگیری مأموران انتظامی زن به واسطه نیازهای اجتماعی و در ارتباط مستقیم با بانوان جامعه بود.
به عبارت دیگر افزایش جمعیت، رشد بزهکاری و جرم در میان برخی زنان و افزایش ضریب سلامت و صحت مأموریت‌های انتظامی ایجاب می‌کرد تا از استعداد و توانایی‌های بانوان برای پیشگیری از تخلفات، بزهکاری‌ها و همچنین کشف جرایم و مقابله با مجرمین استفاده منطقی در چارچوب ارزشهای اسلامی، اخلاقی و حدود احکام و مقررات شرع انجام شود. تجربه موفق استفاده از زنان در برقرار نظم و امنیت در شهر تهران از یک سو و از سوی دیگر بررسی ریشه ای مشکلات زنان و دختران در تهران باعث شد تا محمد باقر قالیباف در شهرداری تهران کالبد شهری پایتخت را از یک قالب کاملا مردانه خارج کرده و در ارائه خدمات شهری و اجتماعی به شهروندان توزیع عادلانه‌ای داشته باشد.
دفاع مردانه از زنان در صحن شورا
زهرا سادات مشیر اعتقاد دارد که ریشه برنامه‌های اجتماعی شهردار تهران در امور زنان از همان نیروی انتظامی شکل گرفت. او در این باره می گوید: به طور کلی رویکرد آقای دکتر در حوزه زنان در دوران مدیریت شان مشخص است. ایشان زمانیکه در نیروی انتظامی بودند برای تشکیل پلیس زن اقدامات گستره‌ای را انجام دادند و به‌رغم همه موانعی که وجود داشت ایشان توانست پلیس زن را شکل دهد. حضور زنان مشاور و بخش مشاوره در کلانتری‌ها نمود خوبی از این طرز تفکر ایشان در حوزه فرهنگی و اجتماعی است. طبیعی است که ایشان همین رویکرد و نگاه را بیش از زمانیکه در ناجا داشتند در شهرداری تهران دنبال کردند.
به گفته مشاور امور زنان شهردار تهران؛ در بررسی هایی که آقای دکتر قالیباف در شهرداری تهران داشتند؛ خلاء وجود تشکیلاتی برای بانوان را حس کردند و معتقد بودند با توجه به اینکه مخاطب شهرداری در ابعاد مختلف بیشتر خانم ها هستند؛ باید تشکیلاتی ایجاد شود تا مدافع حقوق زنان در شهرداری باشد.
شهردار تهران از همان ابتدا که مدیریت پایتخت را برعهده گرفت توزیع عادلانه امکانات اجتماعی را برای زنان و مردان در اولویت کارهای خود قرار داد. هنوز اعضای شورای شهر تهران دفاعیات او در صحن علنی شورا برای تغییر رویکرد ارائه امکانات شهری در تهران را خوب به یاد دارند. می‌توان گفت که قالیباف، اولین شهردار تهران بود که لزوم تشکیل اداره کل امور بانوان را در مجموعه مدیریت شهری تهران به درستی درک کرد چرا که او اعتقاد داشت با توجه به اینکه 50 درصد از جمعیت شهروندان تهرانی را بانوان تشکیل می‌دهند باید سهم این تعداد از شهروندان در مدیریت شهر تهران مشخص شود.
از سوی دیگر شهردار تهران می‌دانست که تهران شهری مردانه است. چرا که در‌سالهای گذشته کالبد شهری پایتخت طوری طراحی نشده بود که زنان در آن احساس آرامش کنند. شهردار تهران این واقعیت را قبول کرده بود که تهران متناسب با نیازهای زنانه نیست. درحالی که این نوع هویت بخشی فضایی؛ بحث علمی‌جدیدی است که حتی در کشورهای توسعه یافته امروز در حال طرح شدن است.
جشنوراه زنانه در شهر
قالیباف در همان ابتدا در دفاعیات خود نسبت به برنامه‌های شهری‌ای که به‌عنوان شهردار تهران در شورای شهر مطرح کرد، به این مسئله اشاره داشت که: شهری که توسط مردان طراحی و ساخته شده، بسیاری از نیازهای زنان در آن لحاظ نشده و خیلی از خواسته‌های زنان شهروند، در آن شکل نگرفته است.
به اعتقاد او در بسیاری از موارد نیازهای زنان در ایجاد مراکز فرهنگی، اجتماعی دیده نشده‌است. این عدم طراحی متناسب با نیازها، برای بسیاری از شهروندان مشکلاتی را به‌وجود آورده‌است. درواقع طرح این مسئله از سوی شهردار تهران به این دلیل نبود که عنوان شود به‌عنوان مثال اگر توسط مردان و با نگرش مردانه ساخته شده، آن را زنانه کرده یا نگرش زنانه را بر آن حاکم کند. در طول این‌سالها مدیریت شهری تهران تلاش‌های زیادی برای حضور بیشتر بانوان به‌عنوان قشر قابل توجهی از شهروندان پایتخت انجام داد. از برگزاری جشنواره‌های ویژه آنها گرفته تا ایجاد خانه‌های تسنیم، مراکز شهربانو، بوستان بانوان، مشارکت آنها در مدیریت محله و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و. . . اقداماتی بود که در طول این‌سالها برای زنان شهر انجام شد تا حس ایمنی و تعلق داشتن به این شهر به میان آنها باز گردد.
بازگرداندن حس امنیت به بانوان از جمله تاکیداتی بود که محمدباقر قالیباف در تمامی برنامه‌های مدیریتی خود در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، خدماتی و ... به آن تاکید داشت. شهردار تهران اعتقاد داشت که در طول 30 سال اخیر به دلیل توزیع ناعادلانه خدمات به شهروندان حس امنیت و تعلق داشتن از بانوان در پایتخت گرفته شده و این خلاء در طول سال‌های اخیر تبدیل به ریشه برخی از معضلات و آسیبهای اجتماعی شده است. ایجاد سمتی تحت عنوان مشاور امور بانوان شهردار تهران و متعاقب آن ستاد توانمندسازی زنان از جمله پیشنهادهایی بود که شهردار تهران برای بهبود کمی و کیفی زندگی زنان شهروند تهرانی به شورای شهر ارائه داد.
نخستین بوستانهای زنان در پایتخت
از سوی دیگر با نظرسنجی‌ها و مطالعاتی که انجام شد، برنامه مدونی نیز برای این حوزه تهیه شد. مشاور امور بانوان شهردار تهران در این باره نیز بیان می کند: براساس نظرسنجی‌ای که در سال 85 در تهران انجام شد، مشخص شد که نخستین نیاز زنان ما در پایتخت ایجاد مراکز ورزشی بود. خانم ها دسترسی به مراکز ورزشی را به سهولت نداشتند و درخواستشان از شهرداری ایجاد مراکز ورزشی از بانوان بود.به همین خاطر اولین اولویت ایجاد مراکز ورزشی تعیین شد. اولویت دیگر بحث اوقات فراغت خانم ها بود. درخواست خانم ها ایجاد مکان های تفریحی بود. به همین خاطر ایده راه اندازی بوستانهای ویژه بانوان در دستور کار قرار گرفت و از میان بوستان‌هایی که در شهر تهران وجود داشت تنها بوستان بهشت ماداران قابلیت تبدیل به بوستانی ویژه بانوان را در تهران داشت که با تدابیر در نظر گرفته شده و در میان مخالفت‌هایی که وجود داشت این بوستان در سال 86 به صورت رسمی افتتاح شد.
قدم بعدی مدیریت شهری اه اندازی مراکزی تحت عنوان شهربانو بود که این مراکز به طور کامل توسط بانوان اداره می‌شد. مجید ابهری جامعه شناس اعتقاد دارد که تا قبل از این دوره مدیریت شهری تهران زنان سهم ناچیزی در برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران داشتند اما نگاهی کوتاه به اقداماتی که در این کلانشهر انجام شده و مقایسه آن با سایر دوره های مدیریت شهر تهران د رقبل و بعد انقلاب نشان می‌دهد اقداماتی که در رابطه با نیازهای اجتماعی و فرهنگی زنان انجام شده قابل مقایسه با هیچ دوره دیگری نیست. این جامعه شناس می‌گوید:به عنوان مثال ایجاد بوستان های مخصوص بانوان (شهربانو) در نقاط مختلف تهران باعث شد تا زنان با حفظ حدود اخلاقی و شرعی و به دور از آزار مزاحمان با راحتی خیال به ورزش و استراحت در محیطی کاملا زنانه پرداخته و نشاط و تندرستی خود را ارتقا دهند. همچنین ایجاد دفتر مشاوره امور زنان در شهرداری تهران نشان از اهمیت زنان د رحوزه مدیریت شهری دارد .
پیوستن تهران به جامعه ایمن و امضای کنوانسیون جامعه ایمن شهری توسط شهرداری تهران که به این ترتیب تهران به عنوان نخستین کلانشهر جهان به جامعه ایمن بین المللی پیوست باعث شد تا بوستان ها و پارک ها و معابر براساس معیارها و ضوابط جامعه ایمن جهانی بی خطر شده و مادران با آرامش فکر و خیال فرزندان خود را به محل های بازی ایمن سازی شده که توسط شهرداری ایجاد شده، برده و مشغول بازی با آنها شوند بدون این که از بابت مشکلات احتمالی نگرانی داشته باشند.
ورود به آسیبهای اجتماعی زنان
ورود مدیریت شهری تهران به حوزه آسیبهای اجتماعی و رفع مشکلات معیشتی آنها برنامه دیگری بود که شهرداری تهران در حوزه زنان اجرایی کرد. زهرا سادات مشیر در این باره نیز می‌گوید: براساس مخاطب‌سنجی‌هایی که انجام شد، مخاطبان را بر اساس رویکرد پیشگیری و پیگیری به چند دسته تقسیم کردیم. سیاست شهرداری تهران به طور کلی رویکرد پیشگیرانه و با رویکرد توانمند سازی است. گاهی شرایط موجود وضعیتی را به وجود آورده که ما نمی توانیم با یک نگاه پیشگیرانه موضوعات را پیگیری کنیم. حوزه آسیبی زنان از حوزه‌های پیگیرانه ما بوده است.
مشاور امور بانوان شهردار تهران ادامه می دهد: در بحث آسیب‌ها اولین تمرکز بر روی زنان سرپرست خانوار بود.در جامعه با رویکرد آسیبی به این زنان نگریسته می شود.معتقد بودیم نباید چنین رویکردی به این زنان داشته باشیم. تلاش مختلف برای اصلاح این رویکرد داشتیم که اگر ما حمایت کنیم و خلا وجود مرد توسط ما پر شود، زن سرپرست خانوار زن آسیب مندی نیست.در این حوزه اقدامات وسیعی صورت گرفت.طرح جامعی برای توانمند سازی زنان سرپرست خانوار با رویکرد آموزشی و مهارت آموزی دنبال کردیم. بحث اشتغال و توانمند سازی از بخش‌های مهم این طرح است.در این طرح بیش از 88مرکز مهارت آموزی کوثر داریم. حقوق وزارت کار دریافت می‌کنند و بیمه هستند.در بخش دیگر بازارچه های خود اشتغالی هستند. برخی از این بازارچه ها کالاهای مراکز کوثر را فروش می‌رسانند.
صحبت‌های شهردار تهران در حوزه زنان
| در حوزه مدیریتی و باورهای فکری خیلی نگاه جنسیتی به موضوعات ندارم که بخواهم همه کارها را به خاطر مرد یا زن بودن در همه لایه‌ها پیش ببرم اما با توجه به اینکه در جامعه ما باورهای دینی، مذهبی و فرهنگ ایرانی حاکم است باید با اوج تدبیر و عقلانیت از همه ظرفیت‌های موجود برای رفاه حال بانوان استفاده کنیم. |
| حدود 50 درصد از جمعیت شهر ما را زنان تشکیل می‌دهند و همین طور آمارها نشان می‌دهند بیش از 50 درصد موقعیت‌های آموزشی را در سطوح عالی خانم‌ها در یک رقابت کاملا آزاد به دست آورده‌اند که این افراد اگر برایشان محیط و موقعیت مناسب در جامعه ایجاد نشود نمی‌توانند آموخته‌های خود را منتقل کنند و پس از تحصیل مجبورند به سمت منازل برگردند که این چیزی جز افسردگی و عدم موفقیت در زندگی را برای آنها ندارد. |
| بر این باوریم که هیچ مسئولیت و رسالتی برای بانوان مهمتر از نقش مادری آنها نیست اما اگر قبول داشته باشیم خانواده مهمترین رکن و اساس جامعه است باید بپذیریم که خانه‌ها پایه و اساس خانواده هستند و در کنار رسالت عظیمشان باید به فکر ایجاد شوق و پرکردن اوقات فراغت آنها باشیم و همچنین به سلامت جسمی و روحی آنها توجه ویژه‌ای داشته باشیم. |
| با توجه به این که 50 درصد جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند، ایجاد چند پارک ویژه بانوان و سالن‌های ورزشی ویژه بانوان یک ضرورت انکار ناپذیر است. |
| رسیدگی به وضعیت و موضوع بانوان و جوانان در شهر از اولویت‌های مهم و در دستور کار شهرداری محسوب می‌شود زیرا این دو قشر بخش عمده‌ای از جمعیت ساکن تهران را تشکیل می‌دهند. |
| ما با دیوارکشی و تفکیک جنسی به این معنایی که شایع شده مخالفیم. در همه برنامه‌های شهرداری در حوزه مسایل فرهنگی و اجتماعی و ورزشی، توجه ما خانواده محور است و این فرصت را فراهم کردیم که خانواده با هم از این محیط‌ها استفاده کنند. |
| باید سطح فرهنگ در خانواده ها بالا برود و همه بپذیرند در این گونه محیط‌ها، تصویربرداری نکنند، چراکه اگر کسی با نگاه سوء استفاده این کار را انجام دهد مشکلاتی پیش می‌آید و باید دست به دست هم دهیم تا چنین مسائلی ایجاد نشود. |
| هیچ مردی موفق نمی‌شود مگر اینکه همسرش با وی همراه باشد. |
| پارک بانوان را ایجاد کرده‌ایم و کاری نداریم که خارج از کشور چه تصویری از آن به نمایش می‌گذارند یا برخی افراد متحجر چه حرف‌هایی می‌زنند، ما باید برای توسعه سلامت بانوان اقدام کنیم چرا که باورهای اخلاقی و دینی ما به ما این اجازه را نمی‌دهد در مکان‌هایی که عمدتا آقایان از وسایل ورزشی استفاده می‌کنند خانم‌ها نیز به راحتی ورزش کنند، لذا شروع کردیم به احداث پارک بانوان و مجموعه پارک بانوان نرگس که 26 هکتار وسعت دارد و در ناحیه 2 منطقه 18 به بهره برداری رسیده است. |
| شهرداری عمدتا بوستان بانوان را در جنوب شهر تهران احداث کرده است. |
| باور ما این است که موضوع حجاب و عفاف یک موضوع مقطعی نیست و بهترین راه جلوگیری از منکر، توسعه معروف است و احداث مجموعه‌های شهربانو که بزرگترین آنها امروز در بوستان ولایت و همزمان با روز ملی حجاب و عفاف آغاز به کار کرده اقدامی در راستای توسعه معروف است. - نقش زنان در جامعه از نقش مردان مهم تر است، چنان که امام خمینی در این باره فرمودند: "اصلاح جامعه به دست بانوان صورت می گیرد. |
چتر حمایتی برای زنان سرپرست خانواده
آنطور که مجید ابهری توضیح می‌دهد؛ حدود 2 میلیون خانوار زن سرپرست در کشور وجود دارد که بخش اعظم آنها در تهران هستند سالیانه حدود 60 هزار خانواده به خانواده های موجود افزوده می‌شود زنان سرپرست خانوار در معرض انواع آسیبهای اجتماعی قرار دارند از یک طرف کاستی های عاطفی و حمایتی و از طرف دیگر مشکلات مادی و اقتصادی باعث شده تا این زنان تا پای بعضی از رفتارهای غیر منطقی پیشرفت کنند.
او در این باره بیان می کند: کمک‌های سازمان‌های حمایتی شاید پول نان ماهیانه این خانواده‌ها را هم جوابگو نباشد اما شهرداری تهران در کنار کارهای عمرانی و شهری که در جای خود باید کارشناسان این رشته‌ها آنها را عنوان کنند دست به اقدام جالبی در راستای حمایت زنان سرپرست خانوار زده که از نگاه آسیب شناختی اجتماعی می‌تواند آغازی بسیار فرخنده باشد .
ابهری ادامه می دهد: ایجاد دفتر اشتغالزایی برای زنان سرپرست خانوار و دفاتر پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در معاونت های اجتماعی و فرهنگی شهرداری های تهران قدم‌های مثبت و ستودنی دکتر در شهرداری تهران است . البته در کنار این حرکات بسیار چشمگیر و مثبت ممکن است کاستیهایی نیز وجود داشته باشد و اختلالاتی نیز به وجود آید به قول معروف بهتر است دیکته‌ای نوشته شود و غلط داشته باشد تا این که از ترس پیدا شدن غلط از خیل نوشتن دیکته بگذریم و چشم بر اقیانوس مشکلات ببندیم و در مقابل سونامی آسیب های اجتماعی بی تفاوت بایستیم . ذکر این نکته ضروری است که بزرگترین یادگار دکتر قالیباف برای زنان در دوره خدمت ایشان گامهای موثر در ورزش و آموزش اجتماعی و فرهنگی زنان است . که در طول تاریخ بلدیه تهران از قبل و بعد انقلاب بی سابقه بوده است.
مبارزه با تفکیک جنسیتی در پست‌های مدیریتی در شهر تهران یکی دیگر از رویکردهایی بود که شهردار تهران در ارائه برنامه های مدیریتی خود در پیش گرفت. محمدباقر قالیباف بارها عنوان کرده بود:بر این باور هستیم که جامعه‌ای موفق است که به ظرفیت انسانی خود توجه کند و از زنان در همه ابعاد جامعه استفاده کند.
به اعتقاد او باید دید نقش کدام انسان بهتر و موثراست. زنان در همه عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی و غیره حق شرکت دارند زیرا در باور اسلامی ما نیز همین گونه است.شهردار تهران بر این باور است که توجه به مطالبات زنان، مطالبات بحقی است و همه باید پاسخگو باشند اما متاسفانه وقتی به بحث زنان که نگاه می‌کنیم، می‌بینیم این عادت یا فرهنگ است که مردان می‌خواهند جایگاه زنان را تعریف کنند. در صورتی که این خود زنان هستند که باید این کار را انجام دهند. در طول سال‌های اخیر یکی از تاکیدات قالیباف لزوم به رسمیت شناختن بانوان در جامعه است.
او در این باره می گوید:یکی از بی‌اعتمادی‌هایی که زنان امروز جامعه دارند این است که توان آنها دیده نمی‌شود در صورتی که باید اجازه بدهیم زنان در چارچوب موارد اسلامی تصمیم بگیرند و مردان باید عرصه آنها را به رسمیت بشناسند. 7 سال تلاش اداره کل بانوان شهرداری تهران و تاکیدات محمدباقر قالیباف باعث شد تا سهم مدیریتی بانوان در شهر تهران که تا سال 84 کمتر از یک درصد بود در سال 86 حدود 10 درصد، در سال 87 حدود 15 درصد و در سال 91 به بیش از 30 درصد ارتقا یابد.
مطالعات کارشناسان نشان می داد که دامنه آسیبهای اجتماعی زنان در پایتخت فراتر از زنان سرپرست خانوار و پدیده طلاق بوده و پدیده‌هایی مانند اعتیاد و دختران فراری را نیز شامل می‌شود.
مشاور امور بانوان شهردار تهران در این باره می‌گوید: در بحث آسیبهای زنان آنچه مورد توجه قرار گرفت، مرکز ترک اعتیاد زنان و دختران بود.در گذشته در کل کشور تنها یک مرکز امور ترک اعتیاد زنان در شیراز ایجاد شده بود که اتفاقا این طرح نیز بعد از گذشت شش ماه با شکست مواجه شده بود. پیشنهاد راه اندازی اولین مرکز ترک اعتیاد ویژه بانوان در تهران در این دوره مدیریت شهری مطرح شد که در سال 87 توانستیم اولین مرکز ترک اعتیاد بانوان را در منطقه 22 تهران راه اندازی کنیم. امکاناتی که این مرکز دارد در خاورمیانه نمونه است. لازم به توضیح است که این مرکز را با همکاری سازمان غیردولتی «تولدی دوباره» ساخته‌ایم که همه استانداردهای موجود برای تغییر زندگی زنان معتاد در آن فراهم است و حتی مهدکودک هم دارد. زنانی که چنین مشکلی دارند مراجعه می‌کنند و پذیرش می‌شوند.
ساماندهی دختران فراری
زهرا سادات مشیر در باره ساماندهی دختران فراری نیز بیان می‌کند: بعد از اعتیاد ما موضوع دختران فراری را بعنوان یک اولویت در دستور کار خود قرار دادیم. به دلیل آنکه مرکز ورود دختران فراری پایانه های شهر تهران است، در ابتدا گشت‌هایی طراحی شد تا این دختران را شناسایی و در صورت امکان با مشاوره و گفت و گو آنها را برگردانند درغیر این صورت به مراکز سپرده شوند.
ورود شهرداری تهران به بحث زنان زندانی، اتفاق دیگری بود که در سال 86 رقم خورد. بازدید شهردار تهران و مشاور امور بانوان شهرداری تهران از زندان اوین باعث شد تا جرقه‌های حمایت از زنان زندانی در چارچوب‌های قانونی به یکی دیگر از برنامه‌های حمایتی شهردار تهران تبدیل شود.
زهرا سادات مشیر در این باره نیز می گوید:در سال 86 بنا به دعوت معاونت اجتماعی قوه قضائیه بازدیدی از زندان اوین داشتم که در ارزیابی ها به ذهنم رسید حتما باید کاری انجام دهیم. طرحی تهیه و به امضا آقای شاهرودی رسید که زمینه های موفقیت آن فراهم شد.تلاش کردیم فضای زندان را هم از آن حالت افسردگی خارج کنیم مربی ورزشی و کلاس ورزشی با تجهیزات تشکیل دادیم.در این طرح مشاوره و روان درمانی زنان زندانی هم مطرح است.
مشاور امور بانوان شهردار تهران درباره مشارکت شهرداری تهران در آزادسازی زنان زندانی نیز بیان می‌کند: در رفت و آمد‌هایی که به زندان اوین داشتیم، متوجه شدیم که برخی خانم‌ها برای حداقل‌ها در زندان هستند.خانم دکتر آباد لایحه ای ارائه کردند و به خوبی دفاع کردند که با تصویب آن خانم‌هایی که فقط بدهی مالی داشتند با مصوبه شورای شهر آزاد شدند.
مجید ابهری به عنوان آسیب‌شناسی که در اجرای طرح امید در زندان‌ها در طول سال‌های اخیر فعال بوده است درباره این اقدام شهرداری تهران می‌گوید: به عنوان کسی که سی سال در زمینه آسیب های اجتماعی و رفتار شناسی اجتماعی پژهش و تدریس کرده‌ام دکتر قالیباف را یک صاحب نظر علوم اجتماعی کاربردی میدانم چرا که ابتکارات و طرح های ایشان که در تهران اجرا شده می تواند الگوی مناسب و کاربردی برای کل کشور باشد که انشا الهع بتوانیم در پیشگیری از اسیب های اجتماعی و مقابله و کنترل با آنها در کوتاه مدت و فوری و دراز مدت اقامات مناسب را انجام دهیم.