حجت الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا پیروزمند، معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد انتظار جامعه دانشگاهی از رئیس جمهور منتخب مردم در مسائل فرهنگی و دینی چیست؟ گفت: به نظر می رسد نگاه به فرهنگ باید نگاه اصیل و پیش برنده ای باشد؛ نه نگاه ابزاری. برای این منظور ما باید به فرهنگ به عنوان عامل تحرک آفرین و هویت بخش جامعه نظر کنیم. به تعبیر امام(ره) بدون استقلال فرهنگی، استقلال در سایر ابعاد امکان پذیر نیست، لذا برای این منظور باید گستره تأثیرگذاری فرهنگی را به خوبی بشناسیم و گستره عوامل تأثیرگذار بر فرهنگ را هم به خوبی بشناسیم.
وی با بیان اینکه از این مقدمه می خواهم نتیجه بگیرم که رئیس جمهور آینده باید نگاه به فرهنگ را به طور مناسب تعمیم کند، افزود: تعمیم نگاه فرهنگی اتفاق می افتد به این معنا که نگاه بخشی به فرهنگ رخت بر بندند و فرهنگ را به عنوان عامل تأثیرگذار در همه ابعاد تحرک اجتماعی توجه شود. به عنوان مثال و موضوعی مبتلابه و تأثیرگذار در شرایط فعلی می بینیم که دشمن به عنوان عامل فشار کوتاه مدت خود و تحریمهای اقتصادی پافشاری کرده است.
پیروزمند اذعان کرد: آنچه که در نقطه مقابل برای فائق آمدن بر این شرایط، مؤثر است صرفا اقدامات اقتصادی و قانونگذاریهای اقتصادی یا تخصیص منابع اقتصادی نیست، بلکه تصمیم گیریهای اقتصادی زمانی تأثیرگذار خواهد بود که منجر به تغییر فرهنگ اقتصاد هم شود، یعنی اگر در الگوی رفتار اقتصادی به مردم تغییری اتفاق نیفتد، انتظار اینکه اقدامات صرفا اقتصادی بتواند از این شرایط تحریمها عبور دهد نباید داشته باشیم و تغییر رفتارهای اقتصادی مردم یعنی تغییر فرهنگ اقتصاد. اگر الگوی مصرف و الگوی مشارکت مردم تغییر نکند و مشارکتشان از مشارکت سودجویانه به مشارکت جهادی تغییر مسیر ندهد، مصرف آنها از مصرف تجملی و حداکثری و وارداتی به مصرف داخلی و حداقلی تغییر پیدا نکند تسلط فائق آمدن بر شرایط اقتصادی موجود مشکل خواهد بود و این یعنی تغییر فرهنگ اقتصاد. بنابراین تأثیر حتمی تغییر در دیدگاه به فرهنگ را با این مثال بنده ملاحظه کردید که به تعبیر بنده محصول تعمیم نگاه فرهنگی است، یعنی تأثیر فرهنگ را در عرصه اقتصاد، سیاست نیز مورد توجه قرار داد و وابستگی بخشها را مورد توجه قرار داد.
این محقق و نویسنده کشورمان با تأکید بر اینکه انتظار دوم این است که بیش از گذشته دین محوری را در عرصه فرهنگ توجه کنیم، بیان کرد: به صورت سنتی این اشتباه رخ داده است و حتی بعد از انقلاب که تداوم یافته است و آن این است که عرصه دین و فعالیتهای دینی با عرصه فرهنگ و فعالیتهای فرهنگی جداگانه در نظر گرفته شده که نمود آنرا در تقسیم مسئولیتهای فرهنگی در سازمانهای فرهنگی کشور مشاهده می کنید. این هم اشتباهی بوده که در گذشته اتفاق افتاده و انتظار می رود که این اشتباه تدارک شود و فرهنگ جدای از دین را به هیچ وجه به رسمیت نشناسیم. همین تفکیک است که باعث شده که بخشی از فعالیتهای فرهنگی به نسبت آنها با دین به خوبی تعریف نشده، مثل اوقات فراغت، مثل مقوله هنر بسیار تأثیرگذار و متنوع است و امثال اینها را ما بر محوریت دین تعریف نکردیم. این مجرایی برای نفوذ فرهنگی دشمن و غرب در جامعه ما شده که باید بتوانیم این روزنه را تدارک کنیم.
معاون فرهنگستان علوم اسلامی قم تصریح کرد: به تبع این وضع انتظار بعدی ساماندهی مدیریت دستگاه های فرهنگی است و مدیریت دستگاه های فرهنگی را فقط به دستگاه هایی که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می گیرند یا نهادهای مستقل فرهنگی دیگری مثل سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی و امثال اینها. بنده تعریف نمی کنم بلکه می گویم علاوه بر این نوع دستگاه ها که چه در حوزه دولتی و غیر دولتی لازم است دستگاه های فرهنگی دیگر هم در محدوده فعالیت فرهنگی شناخته شوند و با همدیگر پیوستار هماهنگی را تشکیل دهند. به نظر می آید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مستقل از آموزش و پرورش و از آموزش و پرورش مستقل از آموزش عالی و حتی بخشهای عمده ای از بحث بهداشت و درمان که به بحث سلامت می پردازد مجموعه دستگاه های فرهنگی دولتی کشور را تشکیل می دهند که باید بتوانند در عرصه های غیر دولتی هم با خودشان همراه کنند. بنابراین یکپارچه دیدن مجموعه دستگاه های فرهنگی و هماهنگ سازی اینها با هم باز انتظار دیگری است که می توان از آن سخن به میان آورد.
وی با بیان اینکه نکته بعدی زمینه سازی هرچه بیشتر برای استفاده از روحانیت در اصلاح فرهنگی و تعالی فرهنگی جامعه به ویژه با تهدید بر فرهنگ عمومی است، گفت: ظرفیت نهفته ای در حوزه های علمیه وجود دارد که به دلیل اینکه تقاضا و ایجاد شرایط مناسب برای بهره مندی از روحانیت اتفاق نیفتاده است و بلااستفاده یا کم استفاده مانده است، البته حوزه و روحانیت در میدان فرهنگی فعال، حضور دارند منتهی حضورشان به میزان و اندازه ای است که خودشان توانستند جایگاهی را ایجا کنند و بستری را فراهم کنند و قابلیتی از خودشان نشان دهند، حال آنکه اگر از طریق دستگاه های فرهنگی مطالبه جدی رخ دهد هم از ظرفیت حوزه ها استفاده بیشتری می شود و هم حوزه های علمیه خودشان را بیش از گذشته وظیفه مند احساس می کنند. برای اینکه عقبه علمی و انسانی نیازهای فرهنگی جامعه را مورد توجه قرار دهند.
وی با اشاره به اینکه نگاه توأم به دو بخش فرهنگ عمومی و فرهنگ تخصصی و ایجاد تعامل مناسب بین این دو است، گفت: فرهنگ تخصصی مربوط به حوزه دانشها و تولید علوم مختلف به ویژه با تأکید بر علوم انسانی اسلامی است، یعنی تحول علمی در جامعه به ویژه در حوزه علوم انسانی اتفاقی است که باید در فرهنگ تخصصی رخ دهد. مشاهده می کنیم فرهنگ عمومی که عرصه باورهای عمومی جامعه و رفتارهای عمومی است میدان مهم و تأثیرگذار دیگری است که باید بیش از گذشته نسبت به آن سرمایه گذاری کنیم و با توجه به غفلت نسبی که در حوزه اخلاق اجتماعی رخ داده است.
وی با اشاره به اینکه خود را با کاستی هایی روبرو می بینیم که نشان از این دارد که در عرصه فرهنگی آنچه را که باید تأثیرگذار ظاهر شده است، لذا حوزه فرهنگ عمومی هم حوزه ای است که بیشتر به چشم می آید و در بعضی از عرصه ها مورد رضایت متدینین و در شأن انقلاب اسلامی ظاهر نشده است. ارتباط و تعاملی بین فرهنگ عمومی و فرهنگ تخصصی وجود دارد و مشخص است اگر تحول مناسب در عرصه علوم انسانی اتفاق نیفتد کارشناسانی که در عرصه فرهنگ عمومی تصمیم گیری می کنند تحت تأثیر علوم سکولار قرار می گیرند و مجرایی برای تجویز ورود فرهنگ سکولار به جامعه اسلامی قرار می گیرد. بنابرین نگاه هماهنگ بین فرهنگ عمومی و فرهنگ تخصصی و توجه توأمان به هر دو، که پرداختن به یکی مبدأ غفلت از دیگری می شود و هر دو با محوریت فرهنگ دینی موضوع دیگری است که می تواند مطرح باشد.
وی با بیان اینکه باید نهادهای بومی و سنتی و اسلامی فرهنگی را بازسازی کنیم و از ظرفیتهایشان بیشتر استفاده کنیم، بیان کرد: ازجمله این نهادها، مسجد است که به نظر می رسد بعد از انقلاب با اینکه انقلاب ما از مساجد برخاسته و تحرکات مردم از مساجد شروع شده بود اما نسبت به این نهاد محوری در عرصه های مختلف کم توجهی کردیم، باید بتوانیم از این ظرفیت استفاده بیشتری کنیم. خانواده، بسیج، هیئتها و ... نهادهایی هستند که ظرفیتهای بالایی را در اختیار ما قرار می دهند و مزیت نسبی جامعه ما در این نهادهاست و همچنان به میزان زیاد دست نخورده باقی ماندند و می توانند ظرفیت مناسبی را برای تقویت فرهنگ دینی در اختیار ما قرار دهند.