آیت الله محسن غرویان، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة و استاد حوزه در مورد اینکه عقل و خرد در زندگی فردی و جمعی انسان چه جایگاهی دارد و اینکه در اندیشه دینی از عقل به عنوان « رسول درون» یادشده چه معنایی دارد به خبرنگار مهر گفت: در روایات آمده عقل پیامبر و رسول باطنی است. عقل در لغت به معنای گره زدن و همبستگی آمده، عقال به آن بندی گفته می شود که عرب ها به پای شتران می بستند که شتر جابه جا نشود و در یک جا بماند.
وی با اشاره به اینکه عقل آن بندها و قیدهایی است که انسان را به حقیقت پیوند می زند گفت: یعنی عقل معیار حقیقت است عقل و تعقل معیار تشخیص حق از باطل است. نقش تعقل و عقل و اندیشه این است که انسان را از باطل نجات می دهد و به حقیقت راهنمایی می کند و عقل خودش معیار است به این معنا که احکام عقلی خودشان معیار هستند.
این محقق و مدرس حوزه در ادامه سخنانش تصریح کرد: سایر علوم و معرفت و دانش های خودمان را با مبانی عقل باید بسنجیم. بدیهیاتی عقل دارد که آن بدیهیات را هیچ کس منکر نمی تواند شود و قابل انکار نیست. بدیهیات تصوری و تصدیقی داریم و بر اساس این بدیهیات تصوری و تصدیقی عقلی است که سایر معرفت ها را بنیاد گذاری می کنیم. ساخت معرفت و شناخت ما بر اساس بدیهیات تصوری و تصدیقی عقل است و این جایگاه عقل است. این عقل اگر در هندسه معرفتی انسان حاکم شود هم فرد و هم جامعه به سمت حقیقت هدایت و پیش می رود. البته یک نکته دیگر تقسیم بندی عقل به عقل نظری و عملی است.
وی افزود: عقل نظری در هست ها و نیست ها نظر می دهد و عقل عملی در باید و نبایدها و حاصل عقل نظری حکمت نظری می شود و حاصل عقل عملی حکمت عملی می شود. از گذشته حکمت نظری را الهیات و طبیعیات و ریاضیات تقسیم بندی کرده اند و حکمت عملی را هم به اخلاق، سیاست و تدبیر منزل تقسیم کرده اند. اینها شاخه های معرفت عقلی ماست.
غرویان در مورد اینکه جامعه ایرانی تا چه میزان در زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی «عقلانیت» را مدنظر قرار می دهد هم افزود: جامعه ایرانی به لحاظ سابقه تمدنی که دارد و اندیشمندان و حکمای بزرگی از سرزمین ایران مثل ابن سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا ظهور کردند و الان هم شاگردان مکتب صدرا مثل علامه طباطبایی و شاگردان پس از ایشان مانند خود حضرت امام(ره) اینها آن عقل و تعقل را همیشه در فضای علمی و فکری و معرفتی حفظ کردند. جامعه ایرانی یک جامعه عاقل، اندیشمند و دارای عقلانیت بالایی نسبت به بسیاری از کشورهای دنیاست.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة اظهارداشت: البته فراز و فرودهایی در مورد سیر عقلانیت در جامعه ایرانی موجود است. نخبگان خیلی نقش دارند آن وقتی که نخبگان عاقل و اندیشمندان در جامعه حاکم بودند و هستند جامعه رشد بسیار سریع و ظهور بسیار چشمگیری در عقلانیت پیدا کرده و گاهی کسانی بودند که زمام امور به دست داشتند که از عقلانیت لازم برخوردار نبودند مثل شاهان و سلاطین گذشته که اینها مردم ایران را هم در یک فضایی نگاه داشتند که بالاجبار عقلانیت کمتر به جشم می خورد.
این محقق و پژوهشگر مسائل فرهنگی در مورد اینکه اگر بپذیریم که جامعه ما کمتر به عقلانیت تکیه دارد علل و ریشه های آن چیست هم گفت:البته انسان فقط عقل نیست و خلاصه در عقل نمی شود. انسان یک موجودی است که احساسات و هیجانات دارد و ترکیبی از عقلانیت و تعقل در کنار هیجانات و احساسات است که رفتار آدمی را شکل می دهد. جامعه ایرانی ترکیبی از هر دو است. هم احساسات و عواطف قوی دارد و هم عقلانیت. این دو هرگاه با همدیگر ترکیب شوند نتیجه حاصله معدله این دو عنصر خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه عقلانیت بستگی به عوامل و موجباتی دارد که مهمترین آن حکومت حاکمانی که بر جامعه حکومت می کنند است گفت: اگر آنها عقلانیت و اندیشمندی را رعایت کنند فضای جامعه هم به همان شکل خواهد بود اگر آن نخبگانی که حکومت و زمام امور را در دست دارند اهل احساسات و هیجانات باشند جامعه هم طبیعتا تحت تأثیر قرار می گیرد.
این محقق و مدرس حوزه در مورد اینکه راهکار ارتقای عقلانیت در جامعه چیست هم یادآورشد: سه امر مهم وجود دارد یکی مشورت کردن با عقلا؛ باید فرهنگ مشاوره با عقلا و نخبگان نهادینه بشود و این موجب تقویت عقلانیت می شود. نکته دوم تجربه آموزی از تاریخ است یعنی باید تاریخ گذشته به خوبی مطالعه بشود با مطالعه تاریخ گذشتگان انسان تجربیاتی می آموزد که نهایتا انسان را به آن عقلانیت لازم می رساند. نکته سوم مطالعه در مکاتب و تمدنهای موجود عالم است.
غرویان در پایان یادآور شد: برای اینکه عقلانیت یک امر منطقه ای خاصی نیست عقلانیت در همه جهان است. عقلا در همه سرزمین ها و جغرافیای عالم وجود دارند مطالعه در تمدن ها و مکاتب مختلف می تواند موجب رشد عقلانیت در جامعه بشود.