در نظام اجتماعی اسلام، مسجد، بیت‌الله و رکن اساسی محسوب می‌شود. بیشتر همایش‌های اجتماعی در مساجد انجام می‌شود. در آیات و روایات فراوانی به روشنی شاهد تشویق و ترغیب مردم برای حضور در مسجد هستیم و این بدان معنی است که اسلام می‌خواهد کانون مسلمانان در اجتماع، مساجد باشند. هنگامی که به قرآن کریم مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که واژه مسجد 28 بار در قرآن کریم آورده شده و در بیان جایگاه ویژه مسجد نزد خداوند متعال می‌خوانیم: «وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّـهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّـهِ أَحَدًا؛ مساجد از آن خداست، پس هیچ کس را با خدا نخوانید!».1 همچنین قبله مسلمانان همواره مسجد بوده است؛ مسجد‌الاقصی و مسجد‌الحرام، مرکز برنامه‌های عبادی و بزرگ‌ترین همایش اجتماعی مسلمانان بود.
پیامبر اعظم(ص) برای روشن کردن جایگاه مسجد و معرفی آن به عنوان پایگاه اصلی مسلمانان در گردهمایی‌ها، تصمیم‌گیری‌های اساسی، برنامه‌های عبادی، قضاوت‌ها و...، در نخستین روزهای استقرارشان در مدینه، مسجد‌النبی(ص) را بنیان نهادند که مرکز حضور اجتماعی مردم و جوانان پرشور مسلمانان شد. پیشوایان الهی مسلمانان، با گفتار و کردار خود بارها نقش و اهمیت مساجد را برای مردم بازگو می‌کردند. نکته مهم و قابل تأمل این است که بیشتر جوانان به این آموزه‌ها اقبال داشتند و با صفا و صداقت در عمل به این آموزه‌ها پیش‌قدم می‌شدند. برای تبرک جستن به کلام نورانی این بزرگواران، تنها بخشی از این روایات را بیان می‌کنیم.
رسول اكرم(ص) درباره حضور در مسجد می‌فرمایند: «در تورات نوشته شده كه خانه من [خداوند متعال] بر روي زمين، مساجد است. خوش به حال كسي كه در منزلش تطهير كند و سپس براي زيارتم وارد خانه من شود. صاحب‌خانه ميهمان را اكرام مي‌كند».2 امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هر كس براي عبادت خدا وارد مسجد شود، خداوند او را از زائران خود قرار مي‌دهد؛ پس بسيار به مسجد برويد تا بيشتر زائر خدا شويد».3
حتی مهم‌ترین گردهمایی در مسجد، یعنی نماز جماعت که نقش‌هاي تربیتی مهمی مانند دعوت به اتحاد و یک‌پارچگی، تمرین ولایت‌پذیری، تشویق به همدلی و هماهنگی در امور، نظم و ترتیب، نظافت و... را دارد. امر مهمی است تا مسلمانان اهتمام ورزند و در مسجد حاضر شوند؛ چنانکه پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «هركس براي خواندن نماز جماعت، گامي به سوي مسجد بردارد، هر قدمش هفتاد هزار ثواب دارد و خداوند درجه او را به نسبت اين ثواب‌ها، بلند و رفیع گرداند؛ اگر در حال رفتن به مسجد بميرد؛ خداوند هفتاد هزار فرشته را وكيل مي‌كند كه براي او استغفار كنند».4
در طول تاریخ مسجد نقش مهمی در تربیت جوانان داشته است؛ حضور در مساجد و یادگیری آموزه‌های جان‌بخش اسلام در آن مکان مقدس، سبب گرایش به اجرای احکام اسلام و گسترده شدن آن در جوامع شده است. این گرایش جوانان مؤمن که خود را سربازان اسلام می‌دانند، حتی به انقلاب‌های گوناگونی منجر شده است که مصادیق فراوانی در تاریخ جوامع دارد.
یکی از انقلاب‌های شکوهمند و بی‌سابقه در صد سال اخیر، انقلاب اسلامی مردم ایران بود که جوانان و نوجوانان مسجدی، با هدایت و راهنمایی روحانیت مبارز، از ارکان اساسی و جدانشدنی پیروزی این انقلاب کبیر بودند. حضور جوانان در مساجد، تهدیدی جدی برای رژیم طاغوت بود. طاغوتیان به اندازه‌ای از مسجد و اهل آن به ویژه جوانان ترس داشتند که؛ مزدوران خود را همواره برای مراقبت از فعالیت‌های جوانان انقلابی و گزارش آن به سازمان‌های امنیتی رژیم، به کار می‌گماشتند. مساجد پایگاهی بود برای جوانان انقلاب و مرکز برنامه‌ریزی برای مبارزاتي كه صورت مي‌گرفت. محلی برای تحصن، بزرگداشت و زنده نگه‌داشتن یاد شهدای انقلاب، افشاگری برضد طاغوتیان، سخنرانی‌های شورانگیز انقلابیون، سازماندهی تظاهرات و مبارزه و... .
حضرت امام خمینی(ره) در راهنمایی‌های خود، با یادآوری نقش مهم مساجد براي مردم و به خصوص جوانان؛ آنان را به کانون مساجد فرا می‌خواندند: «لازم است به مؤمنين و مسلمانان تذكر دهيد در مساجد جهت انجام فرايض دينى و شعائر مذهبى اجتماعاتشان را زيادتر و منظم‌تر كنند؛ چون بهترين وسيله مبارزه، همين اجتماعات منظم است كه به وسيله آنها در اعلاى كلمه طيبه اسلام كوشش مي‌شود»5 ایشان در طول نهضت الهی خود بارها خواستار فعالیت انقلابیون در مساجد بودند: «بر علما و خطباى اسلام است كه در مساجد و محافل، نقشههاى پشت پرده دستگاه [رژیم طاغوت] را به ملت برسانند».6
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی نیز با تأکید بر حضور جوانان انقلابی در مساجد یکی از عوامل پیروزی در انقلاب را چنین تبیین می‌فرمایند: «يكى از علل پيروزى اين انقلاب مبارك در ايران اسلامى و يا لااقل سهولت اين پيروزى، اين بود كه مردم به مساجد اقبال پيدا كردند، جوانان مساجد را پر كردند».7
با این حضور جوانان بود که مبارزه‌ها با حال و هوای دیگری دنبال می‌شد. شور و شعور جوانان مؤمن و مسجدی، نیروی مضاعفی بود که به یاری مردم و امام می‌آمد و چه بسیار جوانانی که در این انقلاب مقدس، ره صد ساله را در یک شب پیمودند و در مقابل حضرت سیدالشهدا(ع) سرافراز شدند و به خیل شهدای اسلام پیوستند. یاران جوانی که حضرت روح‌الله در سال 42 نوید آنان را داده بود، در سال 57 انقلاب را با خون خود تأیید کردند.
بسیاری از شهدای انقلاب، جوانان برومند این سرزمین بودند و 95 درصد شهدای انقلاب، مسجدی بودند8 یعنی بیشتر شهدای انقلاب اسلامی، جوانان مسجدی بودند. جوانانی که نامشان بر تارک ایران زمین نقش بسته است و می‌درخشد و هر ایرانی باید با دیدن نام آنان، بر خود ببالد و بر کینه‌جویان فخر بفروشد. پیوندی که بین جوانان شهید انقلاب و خداوند متعال در مساجد بسته شد، سرّی از اسرار الهی است که با هیچ معیاری سنجیدنی نیست. این جوانان عشق و عقل را یک‌جا داشتند و آن دو را نقیض هم نمی‌دانستند؛ چرا که در سنگر مساجد آموختند: «باید برای عشق، عاقلانه مبارزه کرد».*
پي‌نوشت:
1. جن:18.
2. مجلسي محمدباقر، بحارالانوار، ج83، ص383.
3. همان.
4. مجلسي محمد باقر، بحارالانوار، ج83، ص384.
5. صحيفه امام، ج1، ص313، نامه تشكر به آقاى محمدتقى عالمى دامغانى (تبريك بازگشت امام به قم)،2 اردیبهشت1343.
6. صحيفه امام، ج2، ص485، پيام به علما و امت مسلمان ايران (نقشههاى رژيم براى محو اسلام و قرآن)، 23 اسفند1352.
7. بيانات در ديدار علما، طلاب و مردم قم: 19دی1375.
8. نیکی ملکی حجت الله، مدیر دفتر مطالعات و پژوهش امور مساجد.
*نویسنده: مرتضی اسدی (دانش‌آموخته سطوح عالی حوزه)