به گزارش خبرنگار مهر، تمدن‌های بزرگ، ریشه در تمدن‌های کوچک دارند و بررسی جوامع کوچک گامی اساسی برای شناخت ماهیت امپراطوری‌های پهناور است. مناطق شمال باختری ایران و به ویژه نواحی پیرامون دریاچه ارومیه، مهد تمدن‌های باستان و میدان کشمکش‌های بسیار مهم فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بوده است. دولت‌های نیرومند و قهاری چون آشور، اورارتو و ماد هرکدام در اندیشه دست یافتن بر این نواحی بوده‌اند. کتاب حاضر، به بررسی فراز و فرود دولتی می‌پردازد که حلقه واسط میان اتحادیه اقوام باستان و امپراطوری‌های بعدی است.
دولت مانّا نخستین ساختار کلان دولتی در سرزمین آذریایجان است که در منابع مکتوب ذکر شده است. تاریخ طوایف مختلفی که در تشکیل و تحکیم دولت مانّا در این سرزمین شرکت داشتند و همچنین تاریخ خود دولت مانّا که در نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد به یکی از نیرومندترین دولت‌های شرق نزدیک، تبدیل شد جالب توجه است. در منابع علمی مربوط به شرق باستان، تاریخ سیاسی و به ویژه اقتصادی اهالی ساکن سرزمین‌های پیوسته به دریاچه ارومیه در اوایل هزاره نخست پیش از میلاد، بسیار ضعیف ارائه شده است.
مانّا پس از افول و نابودی دولت آشور، تابع دولت ماد شد که از اواسط هزاره نخست پیش از میلاد به قدرتمندترین دولت آسیای نزدیک تبدیل شده بود. اگرچه مانّا تابع ماد بود ولی هنوز توسعه‌یافته‌ترین بخش ماد از نظر اقتصادی و فرهنگی بود. علت اساسی شناخت ضعیف این سرزمین، عدم کاوش‌های باستان‌شناسی مداوم در محدوده آن است. کاوش‌های باستان‌شناسی در سکونتگاه حسنلو واقع در ساحل جنوبی ارومیه، دینخواه تپه و گوی تپه در آن نزدیکی، هفتوان تپه در ساحل شمال غربی و وادی سفیدرود، منابع مختلف و پربار باستان‌شناسی را به همراه داشته‌اند. از آثار یافت‌شده در منطقه نخجوان نیز موارد مشابه به مقدار زیاد به دست آمده است.
متن اصلی کتاب «تمدن مانّا» در سال 1993 توسط انتشارات دولتی آذربایجان در شهر باکو منتشر شده است. کتاب در راستای فعالیتی مستمر و جدی در تاریخ‌نگاری شوروی نسبت به تاریخ تمدن‌های باستان تهیه شده و ادامه کتاب‌های دیگری چون «تاریخ اورارتو»، «تاریخ ماد»، «تاریخ آتورپاتکان» و ... است.
سولماز میرتقی قیزی قاشقای مترجم کتاب یکی از باستان‌شناسان آذربایجانی است که سابقه همکاری با افرادی چون ایگور دیاکونف باستان‌شناس و مورخ شناخته‌شده روس را دارد که خوانندگان ایرانی با کتاب «تاریخ ماد» او آشنا هستند.
«شرح مختصری از منابع»، «ترکیب قومی سرزمین آذربایجان در اوایل هزاره نخست پیش از میلاد»، «تاریخ سیاسی و تشکیل دولت در سرزمین آذربایجان در اوایل هزاره نخست قبل از میلاد» و «دین و حیات اقتصادی مانّا» بخش‌های مختلف این کتاب هستند.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:
ظاهرا حاکمیت حکمران مانّا غیرمحدود بوده است. در هر حال آن‌ها برای حکمرانی آزاد می‌کوشیدند. درست همین مسئله موجب کشمکش دائمی میان موافقان و مخالفان حکمران و سیاست او می‌شد. توطئه‌هایی جهت تغییر قاعده سیاست مانّا درمی‌گرفت، حکمرانان از تخت سرنگون میشدند و اشخاص دلخواه به قدرت می‌رسیدند. در راس این توطئه‌ها بیش‌تر اوقات پسر یا برادر حکمران قرار داشت. مثلا آزا که طرفدار آشور بود، به دست برادرش اولّوسونو متحد اورارتو سرنگون شد.
در عین حال از آگاهی‌هایی که سارگن دوم به دست داده، چنین برمی‌آید که اولّوسونو با «بزرگان، ریش‌سفیدان، مشاوران، خویشاوندان، فرمانداران و اشراف حاکم کشور» یعنی کسانی که شورای ریش‌سفیدان محدودکننده حاکمیت حکمران محسوب میشدند، به پیشواز سارگن دوم آمده بود. ما چنین می‌پنداریم که موجودیت شورای ریش‌سفیدان در آن دوره، دیگر ماهیت صوری داشته و تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر حکمران و تصمیمات او نداشته است.
حکمران بی‌شک حاکم مطلق بود. همچنان‌که از آگاهی‌های دوره سارگن دوم پیداست، سران و فرماندارانی که کشور را اداره می‌کردند و برای آزادی از تابعیت حکمران مانّا می‌کوشیدند، تحت فشار قرار می‌گرفتند و محدود میشدند و دیگر در قلمرو خود نیز دارای حاکمیت مستقل نبودند...
این کتاب با 136 صفحه مصور، شمارگان 770 نسخه و قیمت 9 هزار تومان منتشر شده است.