فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 سبب به وجود آمدن کشورهای نفت خیزی در حوزه خزر شد از جمله روسیه و آذربایجان.
در این میان جمهوری آذربایجان با استفاده از تجارب اتحاد جماهیر شوروی سابق، تاریخی طولانی تر از دیگران در اکتشاف نفت و گاز در این دریا در اواخر قرن نوزدهم دارد و به همین دلیل از زیر ساخت های انرژی گسترده ای برخوردار است.
در دو دهه گذشته جمهوری آذربایجان اولین کشوری بود که با دعوت از شرکت های نفتی غربی پای آنها را به حوزه انرژی خزر باز کرد به طوریکه امروز شرکت نفتی دولتی آذربایجان "SOCAR " تنها تولید، پالایش و صادرات 20 درصد از انرژی این جمهوری را بر عهده دارد و بقیه 80 درصد اکتشاف نفت و گاز و پالایش و صادرات آن توسط شرکت اجرایی بین المللی آذزبایجان(َAIOC ) که توسط BP انگلیس اداره می شود صورت می گیرد.
AIOC کنسرسیومی از ده شرکت نفتی بین المللی است که قراردادهای نفتی با دولت آذربایجان امضاء کرده اند.
امروز با گذشت دو دهه از حضور شرکت های غربی در خزر، دولت جمهوری آذربایجان در تغییر رویکردی قابل توجه تصمیم به همکاری گسترده با روسیه در زمینه های تسلیحاتی و انرژی گرفته است.
شرکت دولتی نفت آذربایجان SOCAR یک قرارداد با بزرگترین شرکت نفتی دولتی روسیه ROSNEFT به امضا برساند تا از این طریق همکاری های خود با روسیه را در دریای خزر گسترش دهد. این اقدام آذربایجان چرخشی چشمگیر در سیاست های دولت آذربایجان است، زیرا در دو دهه گذشته دولت آذربایجان سعی می کرد از انتقال نفت و گازش به غرب از طریق خاک روسیه خودداری کند.
خبر سفر "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه به باکو در ماه آینده برای گفتگو درباره همکاری های انرژی نیز می تواند موید این مطلب باشد.
از سوی دیگر گسترش همکاری های نظامی روسیه و آذربایجان را نیز می توان در راستای همین تغییر نگرش در باکو خواند به طوریکه آمار منتشره نشان می دهد که در سال گذشته جمهوری کوچک آذربایجان پنجمین خریدار تسلیحات نظامی روسیه در جهان بوده است.
"حسن هانی زاده" تحلیلگر مسائل بین الملل در تشریح دلایل تغییر رویکرد دولت آذربایجان در منطقه چنین می گوید:گرایش ناگهانی جمهوری آذربایجان از آمریکا و غرب به سمت روسیه در چارچوب برخی مصلحت اندیشی های "الهام علی اف" رئیس جمهوری آذربایجان قابل تجزیه و تحلیل است.
اساسا به دلیل برخی مشکلات مربوط به حقوق بشر در آذربایجان، روابط این کشور با آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا به صورتی غیر آشکار دچار تیرگی شده است.
جمهوری آذربایجان به دلیل سرکوب فعالان حقوق بشر، سلب آزادی های فردی و محدودیت های رسانه ای همواره با غرب دچار چالش جدی بوده است .
از سوی دیگر آذربایجان در موضوع قره باغ نیازمند حمایت جهانی است، اما از آنجایی که غرب در این خصوص با شیوه های تهاجمی جمهوری آذربایجان برای مالکیت کامل قره باغ دچار اختلاف شده تلاش دارد تا خود را به روسیه برای بهره گیری از نفوذ جهانی این کشور نزدیک کند.
هر چند جمهوری آذربایجان دهها سال بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق تلقی می شد، اما با استقلال از شوروی 180 درجه به سمت غرب تمایل پیدا کرد.
هانی زاده می گوید اکنون موضوع بهره برداری از منابع طبیعی دریای خزر که مورد اختلاف پنج کشور عضو این منطقه قرار دارد، سبب شده تا آذربایجان برای حفظ موقعیت خود و ایجاد موازنه میان شرق و غرب به سمت مسکو گام بر دارد.
هدف از این چرخش که در حوزه های سیاسی و نظامی کاملا آشکارتر است این است که آذربایجان نوعی رقابت نا خواسته بین روسیه و غرب برای نفوذ در حوزه دریای خزر و آسیای میانه ایجاد کند.
این کارشناس ابراز عقیده می کند بنابراین اگر چه جمهوری آذربایجان در چرخش سیاسی به سمت روسیه کاملا جدی است، اما به نظر نمی رسد که روسیه دوستان منطقه ای خود را به بهای گسترش مناسبات خود با جمهوری سابق خود از دست بدهد.
روسیه به خوبی می داند که چرخش سیاسی آذربایجان به سمت مسکو صرفا برای بازی کردن باکو با برگ برنده روسیه است، بنابراین مسکو با احتیاط نسبت به سیاست های جدید آذربایجان گام بر می دارد.
------------------
گزارش از پیمان یزدانی