عضو هیأت علمی گروه فلسفه موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) درباره مبانی اصلی فلسفه مشاء به خبرنگار مهر گفت: فلسفه مشاء از ارسطو شروع شده است، اما در جهان اسلام معمولاً از ابن سینا، فارابی و ابن رشد به عنوان سه فیلسوفی یاد می شود که از پیشروان اصلی فلسفه مشاء هستند. مهمترین ویژگی فلسفه مشاء، اتکاء آن بر عقل است، اعتقاد مشائیون بر این است که انسان می تواند با استفاده از روش عقلی و با استفاده از توانایی عقل، حقایق را بشناسد. به همین دلیل در این تفکر فلسفی، منطق از اهمیت بسیاری برخوردار است. در واقع می توان گفت ارسطو بنیانگذار منطق است و ابن سینا و فارابی از بزرگان منطق دان در بین فلاسفه اسلامی هستند.
وی با اشاره به اینکه مفصل ترین کتاب منطق توسط ابن سینا به نگارش درآمده است، افزود: مبنای تفکر ابن سینا در این کتاب بر این است که انسان می تواند با توانایی عقل و استدلال به عمق حقایق اشیاء دست پیدا کند.
فنایی اشکوری با بیان اینکه معمولاً آغاز فلسفه اشراق را به افلاطون نسبت می دهند، درباره پیشینه فلسفه اشراق در جهان اسلام گفت: بزرگترین نماینده فلسفه اشراق در جهان اسلام شیخ شهاب الدین سهروردی است و خود را احیاگر حکمت اشراقی می داند. سهروردی گفته است: «افلاطون بنیان گذار حکمت اشراق در یونان است، اما واقعیت این است که حکمت اشراق ریشه در حکمت ایرانیان قدیم یا حکمای پهلوی ایران باستان دارد.» از نظر سهروردی آنها نیز اشراقی بودند.
عضو هیأت علمی موسسه آموزشی امام خمینی (ره) درباره مبانی اصلی فلسفه اشراق گفت: اشراقیان معتقدند که بهترین راه کسب معرفت، معرفتی است که خداوند آن را در دل انسان بتاباند. انسان از راه تزکیه نفس و پاک کردن قلب باید دست خود را از آلودگی ها پاک کند تا اینکه حقایق از سوی خداوند به قلب انسان تابیده شود. در واقع با روش شهودی انسان به مشاهده حقایق نائل می شود.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه اساس تفاوت حکمت مشائی و اشراقی در روش تحصیل معرفت است، درباره نقاط مشترک فلسفه مشاء و فلسفه اشراق گفت: سهروردی معتقد است که علاوه بر روش اشراقی و روش شهودی باید روش عقلی را نیز بکار گرفت. به این معنی که حکمت حقیقی و راستین با همکاری روش عقلی و روش اشراقی بدست می آید. صوفیان از روش اشراقی استفاده می کنند و مشائیان از روش عقلی بهره می گیرند، حال آنکه حکمت اشراقی سهروردی مبتنی بر استفاده از هر دو روش است. در واقع حکیم واقعی کسی است که از هر دو روش بهره بگیرد، عقل و قلب باید هر دو با همکاری داشته باشند. بر همین اساس گفته شده جویندگان راه حقیقت، باید علاوه بر آنکه به تربیت معنوی و سیر و سلوک باطنی می پردازند، به رشد عقلانی و تحصیل علوم به سبک ظاهریون نیز توجه داشته باشند. در واقع هم به منطق توجه داشته باشد و هم به عرفان.
وی افزود: در تعالیم دینی و معارف قرآنی به تفکر عقلی بسیار بها داده می شود، اما در کنار آن تهذیب نفس و در پی آن معرفت شهودی نیز مهم برشمرده می شوند. قرآن بر هر دو این موارد تأکید دارد. سهروردی در شیوه مواجه با حقیقت خود، متأثر از احکام اسلامی است و سعی داشته با بکارگیری آن، روش کلام الهی را برای رسیدن به حقیقت بیان کند.