به گزارش خبرنگار مهر، در بازار قديمي يزد كه هسته اصلی بازارهای اين شهر را تشکیل می دهد، استادکاران ماهر زیادی مشغول تولید، خرید و فروش انواع ظروف مسی بودند که اکنون تعداد کمی از آنها در این حرفه مشغول فعالیت هستند.
ظروف مسی که در دورانهای قدیم رواج و رونق خاصی داشت و بیشتر به عنوان جهیزیه برای نوعروس ها خریداری می شد، هم اکنون با روی کار آمدن ظروف، تفلون، چینی و ... کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و توجه جوانان نیز به این حرفه بسیار کمرنگ شده است.
ناصر بابايي ندوشن، مسئول واحد ثبت آثار تاريخي و فرهنگي وطبيعي اداره كل ميراث فرهنگي يزد در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد قدمت و تاريخچه مس و مسگري در استان يزد گفت: با توجه به برسي هاي به عمل آمده و اسناد موجود استخراج و استحصال فلز مس از محدوده هاي معدني منطقه مربوط به هزاره هاي قبل از ميلاد است.
وي گفت: تل مسگران ميبد مربوط به قرون مياني اسلامي و محدوده هاي معدني استحصال فلز مس در محدوده ندوشن، مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد از جمله آثار شاخصي است كه تاكنون شناسايي و به ثبت رسيده است.
بابايي عنوان كرد: قديمي ترين بازار در زمينه صنعت مسگري در استان يزد كه تاكنون شناسايي شده، بازار مسگری یزد است که قدمت آن به قرن نهم هجری قمری باز می گردد.
وي افزود: بازار قدیمی مسگری یزد که مصالح اصلی آن را خشت، گل و آجر تشکیل می دهد، به صورت طاق و با قوس جناحی است و دارای ارزش فرهنگی و تاریخی خاصی است که قدمت آن به دوران تیموری باز می گردد و به شماره ثبتی 7786 و در سال 81 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تنها هشت مسگر بازمانده مسگران قديم يزد هستند
معاون صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي استان يزد نيز در اين زمينه به خبرنگار مهر گفت: در گذشته بیش از 50 باب مغازه مسگری در اين بازار فعال بود اما کم کم به علت فوت بعضی از مسگرها یا روی آوردن آنها به حرفه و شغل دیگري هم اکنون از این تعداد تنها هشت مورد حرفه مسگری را انجام می دهند.
محمد بهشتي نژاد افزود: بازاری که روزگاری بالغ بر 50 مسگر در آن به ساخت انواع ظروف و وسایل مسین می پرداختند، کم‌کم با صنعتی شدن شهرها و تغییر سلیقه‌های مصرف و ورود کالاهای خارجی ارزان قیمت در حوزه صنایع دستی باعث شد استادکاران رشته مسگری در یزد دیگر میل و رغبتی به این حرفه و هنر نداشته باشند و كم كم طي سال‌های گذشته نظاره گر چکش های خاموش مسگران باشيم.
وي يادآور شد: گرانی مواد اولیه مس و به دنبال آن تغییر نگرش مردم از ظروف مسی به ظروف ساخته شده با مواد دیگر، علت خاموشي و موجب رکود و افت شدید در این هنر است.
بهشتي نژاد عنوان كرد: البته در سال‌های اخیر با اجرای سیاست‌های حمایتی براي هنرمندان صنایع دستی از قبیل معافیت مالیاتی صنعتگران، اجرای طرح بیمه مشاغل صنایع دستی، شرکت در نمایشگاه‌های سراسری، منطقه‌ای براي فروش و بازاریابی تا حدودی مشکلات این هنر و صنعت رفع شده است.
وي بيان داشت: براي اينكه هنر مسگري در يزد رونق گذشته خود را دوباره به دست بياورد، بايد دولت و مردم هر دو همكاري كنند و براي اين كار تاكنون اين چند نفر را كه مشغول به كار و حرفه مسگري هستند، بيمه حمايتي شاغلان صنايع دستي شدند.
مصرف كنندگان؛ مهره اصلي حمايت از توليدكنندگان ظروف مسي
بهشتي نژاد افزود: ولی با این وجود لازمه حمایت از این هنر و صنعت همکاری متقابل مردم (مصرف‌کنندگان) را مي طلبد که خوشبختانه با آشنایی مردم با مضرات استفاده از بعضی ظروف، مجدداً به سمت فرهنگ نیاکان خود که استفاده از ظروف مسی است، روی آورده‌اند.
براي پاسخ به اين سئوال كه استفاده از ظروف مسي در مقايسه با ديگر ظروف مزايايي دارد يا خير، خبرنگار مهر با فاطمه فتحي، متخصص طب كار و عضو هئيت علمي دانشگاه علوم پزشكي يزد گفتگو كرده است.
فتحي در اين گفتگو اظهار داشت: بسیاری از مردم به دلیل بیماری هایی که ناشی از کمبود برخی املاح و مواد در بدن آنها به سراغشان آمده، به توصیه پزشک از ظروف مسی استفاده می کنند و بسیاری دیگر نیز به خاطر علاقه به شکل و ترکیب این ظروف آن را خریداری می کنند.
وي تاكيد كرد: استفاده از ظروف مسي در صورتي كه با روش مناسب و با قلع سفيدكاري شده باشد نه با سرب، بر ديگر ظروف ارجحيت دارد و براي طبخ غذا مناسب است ولي بايد هنگام شستشوي اين ظروف دقت لازم را به خرج داد.
فتحي ادامه داد: البته بايد توجه داشت كه غذاهاي ترش يا اسيدي را نبايد در اين ظروف طبخ كرد زيرا اسيد باعث از بين رفتن روكش قلع مي شود.
در ادامه سري به بازار زدم و براي دانستن اين كه آيا ظروف مسي با قلع يا سرب سفيد مي شوند و با يكي از با تجربه ترين استادکاران و یکی از کارشناسان صنعت مسگری كه تا مدتي قبل روزنامه نگار بوده و به خاطر اينكه حرفه مسگري را رو به نابودي مي ديده و اينكه اين حرفه به دست فراموشي سپرده مي شده، روزنامه نگاري را ترك كرده و به هنر مسگري كه از پدرش فرا گرفته است، روي آورده، به گفتگو نشستيم.
محسن تجمليان گفت: بسیاری از استادان مسگری اکنون دیگر حیات ندارند تا شاگردانی برجسته همچون خود تربیت کنند و مغازه های بزرگ مسگری این روزها به ظروف تفلون، چدن، آلومينيوم و استیل آراسته شده است.
وي با بیان اینکه مسگري حرفه سختي است و نیروی بدنی زیاد احتیاج دارد وعشق مي خواهد، بيان كرد: بيشتر مسگرها این شغل را از پدر خود به ارث برده اند.
وی افزود: این بازار در قدیم از رونق و رواج خاصی برخوردار بود که هم اکنون بسیار کم رنگ شده است و مردم بیشتر برای فروش مس های خود به این مغازه ها مراجعه می کنند و چقدر سخت است، مس هایی که روزی با تلاش، عشق و عرق جبین ساخته شده، هم اکنون دوباره با اشکال اوراق به خودمان برگردانده می شو ند.
ميكروب در داخل آلياژ مس رشد نمي كند
وي با بيان اينكه در بازار مسگري يزد همه ظروف مسي با قلع سفيدكاري مي شود، در رابطه با مزایای استفاده از ظروف مسی گفت: محققان در تحقیقات خود دریافته اند که میکروب غذایی در داخل آلیاژ مس رشد نمی کند، مس با فلز قلع اندود می شود که میل به ترکیب شدن ندارد و یکی از عناصر واسطه است.
محسن تجملیان افزود: در میان سه فلز روی، آلومینیم و مس، انرژی اکتیواسیون مس كمتر و میل به ترکیب شدن ندارد در حالیکه می بینیم امروزه ظروف آلومینیم که نوعی فلز سمی است تولید و به جای فلز روی در بازار عرضه می شود و از هر یک هزار کیلوگرم خط نورد تولید آلومینیم، 60 درصد ضایعات و بقیه شمش آلومینیم است.
تجمليان افزود: امروز شرکت تفال در فرانسه، ظروفی را تولید می کند که بخشی از آن مسی است در حالیکه می بینیم ایرانیان در ساخت و تولید ظروف مسی سالها پیش قدم هستند و دست اندرکاران اين صنعت و فني و حرفه اي باید شرایطی را فراهم کنند تا جوانان علاقمند قلم زنی و تراش زنی، این حرفه دیر پای ایرانی را فرا گرفته و ادامه دهند.
وي گفت: مهمترین علت توصیه برای استفاده از ظروف مسی نیاز بدن به 600 میلیارد یون مس است که چند میلیارد آن باید روزانه دریافت شود.
تجمليان افزود: به گفته محققین، میکروبهای مواد غذایی در ظروف مسی و آلیاژهای مربوطه(برنج) رشد و نمو نمی کنند و گواه این مطلب جوشاندن و نگهداری شیر در ظروف مسی به مدت طولانی و در ظرف آلومینیومی وتفلون دو الی سه روز است.
تجمليان ديگر موارد استفاده از ظروف مسی درب دار مثل کماجدان و ناهارخوری و ... برای تازه نگهداشتن سبزی و میوه هایی مانند خیار و گوجه (شسته نشده) به مدت طولانی در یخچال اشاره كرد.
وي تاكيد كرد: پخت شیرینی‌جات و برنج د رظرف قرمز شده ا توجه به عدد مس در مقایسه با آلومینیوم و روی که نشانه از پایدار بودن مس است، اشکال ندارد.
تجملیان با بيان اينكه از طبخ و نگهداری غذاهای ترش و هرگونه لبنیات در ظروف مس سفید نشده یا قرمز شده خودداری شود، افزود: از نشانه های فاسد شدن غذا در ظروف مسی قرمز شده، تغيير رنگ غذا به سبز و تلخ شدن غذاست.
اين كارشناس در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به لزوم احياي صنعت مسگري بيان كرد: افسوس كه مردم و مسئولان به اين حرفه و اين ظروف توجه خاصي ندارند و فعالیت در این حرفه و گرانی مس و دور شدن مردم از زندگی سنتی و روی آوردن مردم به تجملات از مهمترین علتهای کمرنگ شدن این هنر است. البته تدبیر برای کاهش قیمت مس نیز به طور قطع در بهبود وضعیت بازار مس تاثیرگذار خواهد بود و قدرت خانواده ها را برای خرید این کالا افزایش خواهد داد.
وي عنوان كرد: افسوس كه قيمت مس و قلع گران است و كمياب و از مسئولان مي‌خواهم تا صنعت مس و مسگري را نجات دهند.