به گزارش خبرنگار مهر، استان خراسان شمالي در شمال شرق كشور از جمله استان هاي داراي حجم منابع آبي اندک به شمار مي رود و اين مسئله سبب شده تا مديريت آب در اين منطقه اهميتي چند برابر داشته باشد.
بر مبنای همین نگرش، تدوین و اجرای طرحهای کلان مدیریت منابع آب در استان خراسان شمالی از چندین سال قبل در دستور کار مسئولان قرار گرفت و در برنامه‌های دوم و سوم توسعه کشور، شش سد با مجموع توان تنظیم و کنترل سالانه 167 میلیون و ذخیره سازی 249 میلیون متر مکعب آب در اين استان احداث شد.
هم اكنون در خراسان شمالي سدهاي شيرين دره، شيروان، اسفراين، چري، شورك و گلول در دست بهره برداري اند و علاوه بر اين ساخت چهار سد جدید وارد مرحله اجرایی شده و پنج سد دیگر نیز در دست مطالعه است.
شش سد ساخته شده در استان خراسان شمالی توان تنظیم حدود 10 درصد آبهای سطحی استان را دارند و اين در حالي است كه میانگین بارش سالانه برف و باران در خراسان شمالی 294 میلیمتر است.
بر اساس اعلام شركت آب منطقه‌اي خراسان شمالي حجم منابع آب تجدیدپذیر اين استان سالانه دو میلیارد و 420 میلیون متر مکعب برآورد شده که یک میلیارد و 630 میلیون متر مکعب از این مقدار، آبهای سطحی و بقیه آبهای زیرزمینی است.
بر پايه اين گزارش آب مورد نیاز در خراسان شمالی برای مصارف کشاورزی، صنایع و آشامیدنی از چهار هزار و300 حلقه چاه، سه هزار و 100 دهنه چشمه، 630 رشته قنات، دوهزار و 200 سردهنه اصلی، 72 آب بند، سه هزار و 700 موتور تلمبه و در مجموع 14 هزار منبع آبی و همچنین چهار شبکه آبیاری مدرن در پایاب سدهای شیرین دره، شیروان، اسفراین و چری آب تامين مي‌شود.
كاهش شديد ذخاير سدهاي خراسان شمالي
با وجود اين كه شش سد در خراسان شمالي احداث شده و ساخت چندين سد ديگر نيز در دست اقدام است اما افزایش برداشت از منابع ذخیره شده سدها در اين استان، عدم رعایت الگوی کشت مناسب، کاهش شدید بارندگی و کاهش رواناب‌ها سبب شده اند ذخاير سدهاي خراسان شمالي روز به روز كاهش يابند.
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی هم با تاييد اين مسئله مي‌گويد: در سال جاري حجم ذخاير سدهاي استان به نسبت مدت مشابه سال گذشته بيش از 30 درصد كاهش داشته است.
رضا نعيمي با اشاره به اين كه حجم ذخایر آب سدهای خراسان شمالي در اواخر شهریور ماه امسال 87 میلیون متر مکعب برآورد شده است، مي افزايد: اين در حالي است كه سال گذشته در همين زمان حجم ذخاير سدهاي استان بيش از 126 ميليون مترمكعب بود.
به گفته وي در حالي كه مجموع توان تنظیم آب سدهای استان در سال حدود 165 میلیون متر مکعب است هم اكنون حجم زيادي از مخازن سدهاي خراسان شمالي خالي بوده و حجم مفيد آب موجود در پشت اين سدها نيز در بهترين حالت به 50 ميليون مترمكعب مي رسد.
نعيمي ميزان مصرف آب از منابع سدهاي استان در سال جاري را 58 ميليون مترمكعب ذكر و اظهار مي كند: اين ميزان آب در شرايطي براي امور كشاورزي، شرب، محيط زيست، صنايع و ... مصرف شده كه در همين مدت تنها 21 ميليون مترمكعب آب از محل نزولات جوي به سدهاي خراسان شمالي وارد شده است.
هشدار به مصرف کنندگان آب در خراسان شمالي
ذخاير آب سدهاي خراسان شمالي به‌شدت كاهش يافته است؛ زنگ خطري كه از مدت‌ها پيش به صدا در آمده و اگر براي آن چاره‌اي انديشيده نشود، به‌زودي تاثير سوء اين كم آبي بر كشاورزي و آب شرب مورد نياز شهروندان استان نمايان خواهد شد؛ اگر چه اين تاثير سوء در تابستان سال جاري سر برآورد و سبب شد تا آب منطقه‌اي خراسان شمالي به مصرف كنندگان آب هشدار دهد.
در اين ميان كه كاهش بارندگي و افزايش مصرف آب در بخش هاي كشاورزي و شرب، صداي متوليان مديريت آب استان را در آورده و آنها خواهان مديريت همگاني و فرد به فرد اين ماده حياتي هستند؛ بارندگي هاي گاه و بي گاهي كه در نقاط مختلف استان روي مي دهد نتوانسته اند تاثير مثبتي در زمينه افزايش ذخيره آبي سدهاي استان داشته باشند.
گفته مي‌شود علاوه بر مصرف زياد آب در منازل، مصرف بي رويه و نادرست آب در فعاليت‌هاي كشاورزي استان نيز مزيد بر علت شده و با وجود برخي اقدامات مناسب در اين زمينه، هنوز چندان آينده روشني براي مديريت آب در بخش كشاورزي خراسان شمالي ديده نمي‌شود.
در اين زمينه لزوم برنامه‌ريزي صحيح كشت از سوي كشاورزان و نيز اصلاح الگوي كشت و آبياري توسط آنها مي‌تواند گام مهمي در راستاي مديريت منابع آب در اين بخش باشد.
در سال جاري کاهش بارندگی و به تبع آن کاهش جریان آب رودخانه‌های استان و از سویی افزایش مصرف آب در بخش كشاورزي سبب شده تا حجم ذخاير آب در پشت سدهاي استان به نسبت سال پيش بيش از 50 ميليون مترمكعب معادل 30 درصد حجم مفيد اين ذخاير كاهش يابد.
همزمان با اين كاهش ذخاير، مصرف آب در بخش كشاورزي خراسان شمالي به طور چشمگيري افزايش يافته و مصرف اين ماده حياتي در بخش شرب هم گفته مي شود كه حدود 40 درصد بيشتر شده است.
همه موارد حكايت از نامناسب بودن روند موجود دارد و در اين ميان نخستين اقدام مصرف بهينه و صرفه جويي آب از سوي مردم است.
البته با بهره‌برداری از طرحهای آبرسانی به شهرهای بزرگ استان از سدها كه تابستان سال جاري انجام شد، پیش‌بینی مي شود مردم خراسان شمالي با شرایط سهمیه‌بندی آب مواجه نشوند اما با اين وجود بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان آب بايد با درک شرایط موجود، در مصرف آب صرفه جويي داشته باشند.
آبي از منابع زيرزميني خراسان شمالي نيز گرم نمي شود
كاهش شديد ذخاير آب سدهاي خراسان شمالي در حالي روي داده كه بنا به گفته مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای اين استان در پي اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی استان و کاهش این منابع در 10 سال گذشته، منابع آبهای زیرزمینی خراسان شمالي نيز وضعیت نگران کننده اي دارند.
جواد مشكيني برداشت غيرمجاز و بيش از توان تغذيه از منابع آب زيرزميني دشت اسفراين را نمونه اي از جفا در حق منابع زيرزميني آب در خراسان شمالي مي داند و مي گويد: در طي 10 سال گذشته، هر سال معادل حجم آب سد اسفراین، آب به صورت غیرمجاز و بیش از توان تغذیه آبخوانهای این دشت آب برداشت شده است.
وي با بيان اين كه توان تنظیم آب توسط سد اسفراین سالانه 40 میلیون متر مکعب و حجم مخزن آن بیش از این مقدار است، اظهار مي‌كند: اين ميزان برداشت غيرمجاز سبب شده تا سطح آب زيرزميني در اين دشت به شدت پايين رفته و اين دشت در زمره دشت هاي ممنوعه خراسان شمالي قرار گيرد.
به گفته مشكيني وزارت نيرو در پي اين گونه برداشت‌های غيرمجاز و بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی خراسان شمالي، از بين يازده دشت استان، بهره برداري از منابع آب زيرزميني هفت دشت خراسان شمالي را ممنوع اعلام كرده و يك دشت ديگر نيز در آستانه ممنوعيت قرار دارد.