حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر، مدرس خارج فقه و اصول و فلسفه و عرفان و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد مفهوم اعتدال و نسبت آن با مفهوم فضیلت از دیدگاه ارسطو گفت: ریشه های اعتدال به نوعی به عدالت بر می گردد. در یونان باستان بهترین بحث در این ارتباط را ارسطو، معلم اول ارائه داده است.
وی افزود: در واقع اعتدال، هر گونه افراط و تفریط را از میان بر می دارد و در بحثهای سیاسی در حوزه بین الملل، در رفتارهای داخلی سیاسی و ... جایی برای افراط ها و تفریط ها باقی نمی گذارد.
دلیر در ادامه سخنانش اظهار داشت: امام خمینی(ره) در کتاب «شرح جنود عقل و جهل» وقتی به عدالت می پردازد، از ارسطو نقل می کند و می گوید: «عدالت جزء فضائل نَبُوَد بلکه تمام فضائل بُوَد.»
وی با اشاره به اینکه شریعت اسلام و رفتارها و برخوردهای انبیاء عظام به خصوص نبی مکرم اسلام(ص) در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سرشار از اعتدال بود، تصریح کرد: پروردگار عالم خواهان اعتدال در جوامع بشری است.اگر ظلمی هست در افراط و تفریط هاست. اگر در بحثهای سیاسی بن بستهایی پیش روی امتی قرار می گیرد به خاطر افراط و تفریط هاست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه اعتدال به نوعی به این امر بر می گردد که هر کس کار خود را انجام دهد، گفت: امام(ره) جمله‌ای در مورد ورود سپاه و نظامیان به عرصه سیاست فرمودند که باید الگوی ما باشد. امام(ره) فرمودند: ورود نظامیان به سیاست نه! این جمله اگر واکاوی و معنایابی شود در واقع به نوعی، اعتدال است. یعنی هر کس کار خودش را انجام دهد. نظامی، کار نظامی خود را انجام دهد. صنعت‌گر، کشاورز و ... نیز همین طور. هر کس در هر رشته و رسته ای هست به کار خودش مشغول شود.
وی افزود: در حوزه سیاسی و بین المللی، دیپلمات‌ها با فنون دیپلماسی کار خودشان را انجام می‌دهند اما اگر اعتدال حفظ نشود و کسی وارد حوزه بین الملل شود و به کار دیپلمات‌ها بپردازد هم به کار خود و هم به کار دیگران آسیب رسانده است یا در بحثهای دیگر هم قضیه از این قرار است. پس اعتدال نه اینکه جزئی از فضیلت، بلکه به نوعی تمام فضیلت است، چون در حوزه اخلاق، افراط‌ها و تفریط‌ها سر از رذائل اخلاقی در می‌آورد و تنها اعتدال هست که فضائل را به دنبال خود دارد.
حجت الاسلام دلیر با اشاره به اینکه در بحثهای اعتدال که امروز در جامعه ما مطرح است منهای بحثهای سیاسی و رقابتهای جناحی و ...، اعتدال به عنوان یک واژه و مفهوم علمی، سیاسی، اخلاقی و ... مطرح است و عالمان علوم اجتماعی و به خصوص علمای بزرگ علم اخلاق باید اینها را درست به جامعه تزریق و ارائه کنند.
وی تأکید کرد: در جامعه ای که اعتدال وجود داشته باشد هیچ قشری در سایه اعتدال متضرر نخواهد شد. ضررها به افراط و تفریط ها بر می گردد. پس اعتدال جزء فضائل اخلاقی و در واقع محور فضائل اخلاقی است، مانند بند تسبیحی است که تمام دانه های پراکنده شده و اجزای گسسته را به همدیگر مرتبط می کند و پیوستگی ایجاد می کند.
وی با اشاره به اینکه بحث اعتدال در مباحث اخلاق فضیلت گرا در مکاتب اخلاقی زیاد است، گفت: به خصوص مکاتب فضیلت گراها به دنبال اعتدال هستند و غرب معاصر متأثر از یونان باستان به خصوص متأثر از نوشته های ارسطوست و لذا در میادین سیاسی، اعتدالیون هم کم نیستند. در بحث افراط و تفریط ها را اگر از هم کم کنیم یا اگر افراط و تفریط را از میادین دور کنید آنچه که باقی می ماند اعتدال است، یعنی شکل دیگری وجود ندارد.
دلیر با اشاره به اینکه فضیلت گرایی معمولا موافق اعتدال هستند، تصریح کرد: دانشمندان و فلاسفه بزرگی بودند که به دنبال اعتدال بودند. فضیلتی که کانت دنبال می کند یا اسپینوزا در بحثهای اخلاق دنبال می کند همان اعتدال است. اینها بحثهای دامنه داری است و فیلسوفان دیگری هم در این زمینه فعالیت داشتند. غرب معاصر متأثر از یونان باستان است و همانند آن در بحثهای اعتدال وارد شده است البته نه غرب ماتریالیست، دین ستیز یا سکولاریست گرا یا لائیک.
وی در پایان سخنانش تصریح کرد: شخصیتهای بزرگی که در رابطه با اخلاق کار می کنند معمولا مباحث اعتدال را دنبال کنند. در واقع اعتدال مثل ذات بشری است که در بدن افراط و تفریط هاست که مزاج‌ها را به هم می زند و سر از امراض مختلف در می آورد اما اگر به همراه اعتدال باشد هیچ بدنی در واقع آسیب نمی بیند.