خبرگزاری مهر ــ گروه اجتماعی: آغاز دولت نهم و بعد از آن دولت دهم برای صنعت گردشگری ایران شروع دوران وعده های توخالی بود. از ساخت هزار هتل تا سال 86 گرفته تا ورود 7 و نیم میلیون گردشگر خارجی به ایران. حتی سیاستهای اعمال شده برای تحقق این وعده‌ها نیز سیاستهایی نبود که بتواند راهگشای رونق این صنعت باشد. مثل سیاست ادغام صنایع دستی در سازمانی که هم متولی گردشگری بود و هم متولی میراث فرهنگی. در واقع سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان نهاد متولی صنعت گردشگری یکی از ضعیف‌ترین دوران مدیریتی خود را در هشت سال گذشته سپری کرد. نبود آمار برای برنامه ریزی فعالیتهای بخش خصوصی و دولتی، عدم ساماندهی تاسیسات گردشگری و بسیاری از مشکلات دیگر باعث شده است تا نه تنها تراز گردشگری ایران روی عدد 79 باقی بماند بلکه تنها در طول 12 ماه سال آنچنان که این سازمان اعلام کرده تنها 4 میلیون گردشگر خارجی به این کشور سفر کردند. از سوی دیگر سفرهای داخلی نیز در ایام نوروز و تابستان به حدی بی برنامه است که در بسیاری از اوقات برای جامعه میزبان خطرناک می شود تا سودآور. اینها بخشی از مشکلات صنعت گردشگری است. در این میان دفاتر خدمات مسافرتی طی این سالها با وجود رکود و بی توجهی در حالی به فعالیت خود ادامه می دهند که بیتشر درآمدزایی آنها از محل تورهای خارجی است.
مشکلات این صنف از فعالان گردشگری در نشستی که خبرگزاری مهر برگزار کرد بررسی شد. اردشیر اروجی، کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری، ناصر گلدوست، عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران و علی اصغر توکلی از آژانسداران باسابقه کشور به بررسی این موضوع از نگاه آژانسداران پرداختند و راهکارهایی در این زمینه به رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد دادند.
* خبرگزاری مهر ــ گروه اجتماعی : شما به عنوان کارشناس باسابقه بخش گردشگری چه در بخش کارشناسی و چه فعالیتهای مرتبط با دفاتر خدمات مسافرتی، وضعیت صنعت گردشگری امروز ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
اردشیر اروجی، کارشناس برنامه ریزی میراث فرهنگی و گردشگری: گردشگری ایران باید در سه بعد بررسی شود. جنبه قالب گردشگری داخلی، توزیع ثروت در سطح کشور است. در این بخش از گردشگری عدم مدیریت سفر یکی از مشکلات است. اوج سفرهای داخلی تنها در دو ایام نوروز و تابستان است و در طول سال مدیریت نمی شود بنابراین حجم مسافران این دو ایام به گردشگری کشور آسیب زده است. وقتی می توانیم گردشگری داخلی را مناسب بدانیم که با برنامه ریزی پیش برود و محصولات گردشگری از طریق دفاتر خدمات مسافرتی خریداری شود اما متاسفانه تنها حدود 6 درصد سفرهای داخلی با تورهای گردشگری انجام می شود که این اتفاق کاملا غیراقتصادی است. ما با انبوه گردشگر مواجه می شویم که وارد چرخه اقتصادی نمی شود بلکه در نهایت به عنوان مثال مناطق گردشگری دریایی را به زباله دانی تبدیل می کند.
در بحث گردشگری خروجی نیز حدود 5 تا 6 میلیون گردشگر از ایران خارج می شوند که سه تا چهار میلیون آن جزو گردشگران زیارتی است و تعداد زیادی از آنها به عتبات، مکه و سوریه می روند. ما برای عربستان تبلیغ می کنیم و گردشگر زیارتی می فرستیم بدون اینکه ریالی به ما بدهد و یا تبادل گردشگر کند.
طبق اعلام مرکز آمار ایران، در تابستان سال گذشته 56 درصد مردم به دیدار دوستان و آشنایان و 38 درصد بقیه برای تفریح، زیارت و ... سفر کرده اند که تنها 5 درصد آنها به اقامتگاههای عمومی رفته اند و بقیه یعنی 67 درصد به خانه آشنایان رفته اند. این نوع سفر هیچ سودی به حال گردشگری داخلی ایران ندارد از سوی دیگر سازمان حج و زیارت هم اعلام کرده که یک میلیون نفر به حج عمره و تمتع و دو میلیون به عراق رفته اند که در شرایط مساعد به 8 تا ده میلیون نفر نیز می رسد. ما به صنعت گردشگری عراق از پول مردم ایران کمک می کنیم آن هم در شرایطی که عراق از کمترین امنیت جانی برای گردشگرانمان برخوردار است. در این بین آمار نشان می دهد که سه تا چهار میلیون نفر از گردشگران خروجی به قصد زیارت و تنها دو میلیون به قصد تفریح و غیره به سفر می روند. این موضوع نشان می دهد که تراز گردشگری داخلی و خارجی ایران تعادل ندارد. اما اگر با تدبیری جلو برویم که مدتی پروسه فرستادن گردشگر کمتر شود و یا با انجام تفاهمی، بالارفتن آمار گردشگران ورودی به عربستان را منوط به همکاری و فرستادن گردشگر از سوی آنها کنیم یقینا آنها هم اصلاح می شوند.
از سوی دیگر در حوزه گردشگری ورودی هم هنوز پایگاه آماری درستی نداریم. سرمایه گذار با در درختیار داشتن آمار صحیح سرمایه گذاری می کند. اما در ایران بر پایه آمار اشتباه، مقداری از پول خود را به عنوان مثال صرف ساخت هتل می کند و زمانی که می خواهد از بانک تسهیلات بگیرد، پاسخ می شنود که ساخت هتل در این مکان توجیه اقتصادی ندارد بعد هم می گوید که بانک همکاری نکرد درحالی که آمار غلط به او داده شده است. اعلام شده که سه میلیون نفر گردشگر ورودی داریم درحالی که این افراد با تعریف سازمان جهانی همخوان نیست. اگر از طریق اشغال 50 درصدی هتلها در سال حساب کنیم؛ حدود یک میلیون گردشگر در چرخه صنعت وارد شده اند اما آماری که دفاتر اعلام می کنند حاکی از آن است که تنها 120 هزار نفر با تور به سفر رفته اند.
ناصر گلدوست
*در تمام این سالها مسئولان سازمان در دولتهای مختلف همواره وعده های تکراری و آمارهای ضد و نقیض از گردشگری داده اند. شما واقیعت به عنوان صنفی که سالها در این حوزه فعالیت می کنید گردشگری ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
ناصر گلدوست، عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و گردشگری: چندین سال است که گردشگری ایران معطل یک دستشویی بین راهی است. سالهاست می گوییم وقتی یک گروه خارجی به جاده های ایران می بریم یا به در بسته سرویس های بهداشتی بین راهی برخورد می کنیم و یا به دستشویی های خراب. این درحالی است که گردشگر خارجی به نظافت اهمیت می دهد. توریست خارجی برای دیدن دریا به اینجا نمی آید چون بهتر از آن در کشورش هست بلکه به دنبال فضا و بناهای فرهنگی است. بنابراین این حرف برخی از آقایان که عنوان می کنند ورود گردشگر موجب تهاجم فرهنگی می شود، کاملا نادرست است چون گردشگران ایران فرهنگی هستند. برخی از آقایان از این اتاق به آن اتاق می روند و می گویند 30 هزار توریست ژاپنی به ایران می آورم و بودجه آن را هم از رییس سازمان می گیرند ولی آن را با هم می خورند بدون آوردن حتی یک توریست. این نوع از افراد به سراغ آقای نجفی هم می روند و اطلاعات نادرست به او می دهند.
علی اصغر توکلی، آژانسدار و استاد دانشگاه: شرکت در نمایشگاههای خارجی دچار رکود شده است. اگر بخش خصوصی نمایشگاهی در یک کشور خارجی برگزار کند، چون باید از کنار آن درآمدزایی کند، دل می سوزاند منتهی بخش دولتی این طور نیست.
* با این وضعیتی که شما از صنعت گردشگری ارائه کردید اکنون شاهدیم که رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی در نخستین اظهارنظرهای خود از ضرورت نگاه فرهنگی به صنعت گردشگری یاد کرده است. درحالیکه همیشه فعالان گردشگری معتقد بوده اند اگر این صنعت به چشم فرهنگ دیده شود، باید برایش مانند میراث فرهنگی خرج کرد اما اگر به عنوان یک صنعت درآمدزاد دیده شود، نه تنها می تواند مستقل عمل کند بلکه می تواند از طریق ورود ارز و گردشگر به کشور، میراث فرهنگی را نیز تغذیه کند. شما این نوع دیدگاه را درباره گردشگری چطور می بینید؟
اروجی: هنر سازمان میراث فرهنگی باید به گونه‌ای باشد که میراث فرهنگی با بعد فرهنگی، گردشگری با بعد اقتصادی و صنایع دستی با بعد هنری و اقتصادی طوری با هم هماهنگ کند تا کارایی را الزم را داشته باشند. باید قبول کرد که گردشگری بعد اقتصادی دارد اما می خواهند با پوشش فرهنگی بعد اقتصادی آن را حل کنند درحالی که با پررنگ کردن بعد فرهنگی، مشکلات اقتصادی آن حل نمی شود. می توان مسائل فرهنگی گردشگری را در کنار مسائل اقتصادی اش مدیریت کرد منتها این مدیریت نیز اصول خود را دارد اما اگر بخواهیم به سه حوزه کاری سازمان میراث فرهنگی به یک چشم نگاه کنیم به ضرر هر سه خواهد بود به نظرم باید وزارتخانه گردشگری ایجاد می شد چون الان 9 سال است که این سازمان نتوانسته مشکلاتش را حل کند پس نشان می دهد که از نظر ساختاری مشکل دارد و باید مجلس به کمک آن بیاید.
گلدوست: نمی دانم منظور از فرهنگ گردشگری که آقای نجفی گفتند چیست. اگر گردشگری فرهنگی باشد یعنی نباید منتظر تغییر و پیشرفت در این صنعت باشیم. ورود دو میلیون گردشگر خارجی در مقابل جمعیت 75 میلیونی کشوری که همه دنیا روی آن نظر دارند، قابل توجه نیست. علت آن نبود مدیریت صحیح است. مدیریت یعنی دادن تسهیلات برای ورود و خروج گردشگر تا این صنعت بتواند نه تنها درآمد کسب کند بلکه فرهنگ کشور را نیز صادر کند چون گردشگری تنها صادرات نامرئی است. منتها همیشه پای منافع اشخاص در میان بوده نه منافع ملی.
اکنون نیز گردشگری جزیی از میراث فرهنگی و به زیرخاکی تبدیل شده است. تازمانی که سیستم حمل و نقل ایران و تاسیسات گردشگری مثل هتلها و مجموعه ای که آنها را گردهم می آورد وجود نداشته باشد، میراث فرهنگی در یک بیابان باقی می ماند و نه تنها درآمدزا نیست بلکه فقط باید برای آن پول خرج کرد. ما مدیر متخصص نمی خواهیم فقط می خواهیم امانتدار باشد و از جمع متخصصان برای تبیین خط مشی گردشگری کشور استفاده کند. چون الان مهمترین مشکل ما عدم صداقت است. متاسفانه مدیران صداقت لازم را در کارشان ندارند.
علی اصغر توکلی
* راهکارهای شما برای حل مشکلاتی که مد نظرتان است چیست؟
اروجی: باید برای اعمال واقعی سیاست خارجی تنش زدا تلاش شود. هرچه تعامل با کشورهای دیگر بیشتر باشد نتایج مثبت تری می گیریم. مدیران انتخاب شده برای گردشگری باید خلاق، توانمند و علاقه مند باشند. میثاق مفهومی گردشگری تدوین شود. برخی افراد به گردشگری نگاه مثبت و درآمدزا دارند و برخی دیگر آن را مغایر با ارزشهای دینی می دانند پس باید این دو طیف به یک مفهوم واحد برسند که می توان محاسن گردشگری را داشت و معایب آن را با مدیریت کم کرد و از بین برد. اکنون 24 نهاد با صنعت گردشگری مرتبط هستند، این میثاق مفهومی می تواند کاری کند که تمام این نهادها یک نوع نگاه داشته باشند. برنامه راهبردی توسعه گردشگری نیز می تواند با کمک گرفتن از برنامه ریزان خارجی تهیه شود. در این بین خلا پایگاه آماری به هنگام برای ارائه آمار درست از وضعیت گردشگری داخلی خارجی و ورودی و شناخت سرمایه گذاران لازم است. همچنین باید پدیده هایی که روی گردشگری تاثیرگذار است بررسی شود به عنوان مثال از انجا که گردشگری موضوعوی حساس است، سخنرانی یک مدیر چه تاثیری روی آن داشته است.
تفکیک امور حاکمیتی از تصدی گری و واگذاری امور تصدی به بخش خصوصی به صورت واقعی انجام شود چرا کانون اتومبیلرانی در زیرمجموعه خود 5 شرکت از جمله شرکتهای سرمایه گذاری و آژانس مسافرتی دارد؟ تحول بازار سنتی به مدرن یکی دیگر از راهکارهاست. راه اندازی شبکه گردشگری و ساخت برنامه برای فرهنگسازی در میان مردم باید انجام شود. از سوی دیگر ویزای الکترونیکی و رزرواسیون هتها نیز که اکنون وجود دارد قابل اعتماد نیستند حتی تصادفات در جاده ها آنقدر زیاد است که به ضد تبلیغ تبدیل شده است. برای انجام تمام این کارها باید کانون ملی گردشگری وجود داشته باشد چون حتی مصوبه آن نیز از هیات دولت گرفته شده و مرکب از دست اندرکاران بخش دولتی و خصوصی گردشگری است. اکنون آقای نجفی از تشکیل کمیته های مختلف مانند برند خبر داده درحالیکه باید تمام این کمیته ها تحت نظر یک کانون جمع شود. بازسازی سیستم های هتلداری و رستوران داری و ارائه تسهیلات به آنها و تبدیل جاذبه به محصول گردشگری مهم است. همچنین برنامه ریزی برای تبلیغات گردشگری. به عنوان مثال چرا امسال برای هفته گردشگری که با شعار گردشگری وآب همراه بود هیچ برنامه ای نداشتیم درحالی که ایران بهترین جاذبه های مرتبط با آب دارد مثل معرفی سازه های آبی شوشتر، قنات ها، آیین ها، آب انبارها و ... ؟
گلدوست: الان بهترین زمان برای تبلیغات صحیح درباره ایران است چون الان دنیا درباره ایران دارد صحبت می کند. خیلی از گردشگران می خواهند با فرهنگ ایران آشنا شوند. اگر ببینند گردشگر وارد ایران می شود متوجه خواهند شد که علت آن امن بودن ایران است. الان دیگر کسی به جای IRAN نمی گوید IRAQ . متاسفانه در چنین موقعیتی که صنعت گردشگری ترکیه و مصر با مشکل رو به رو شد، نتوانستیم آنها را به سمت ایران جذب کنیم.
توکلی: گردشگری اقتصادی ترین کالاست و چیزی نداریم که بدون اینکه چیزی را صادر کنیم درآمد کسب کنیم . راهکارها زیاد است اما وقتی مدیران پشت میز می نشینند یادشان می رود. وجود تعامل با بخش خصوصی را مهمترین نیاز مدیران می دانم. انتظار داریم بخش خصوصی فعال در عرصه گردشگری مورد مشورت قرار بگیرید چون این افراد سالها کار کرده و همه جوانب آن را بررسی کرده اند. پیشنهادمان این است که رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی باب مشورت را باز و از تجربه بخش خصوصی استفاده کند.
* تا به حال چند بار رئیس جدید سازمان جلسات مشورتی را با گروههای مختلف صنعت گردشگری داشته است و روسای قبلی هم که از این جلسات کم نگذاشته اند.
توکلی: درست است همیشه دعوت اولیه وجود دارد ولی بعد برای همیشه این روابط قطع می شود. اما نمی دانند که هیچ حرفه ای مثل گردشگری نیست که انشعابات فراوانی داشته باشد. امروز مشاهده می کنید که بیشتر معاونت های رئیس سازمان تغییر کرده اند جز معاونت گردشگری. آیا نباید به این بخش بها داده شود و فرد مناسبی را برای معاونت برگزید؟ مگر این طور نیست که هر روز تاخیر در اجرای برنامه های گردشگری آن را متضرر می کند؟ پس چرا کاری نمی کنیم که آن را رونق دهیم و در ورود و خروج گردشگر تعادل ایجاد کنیم؟
اردشیر اروجی
* مسئولان سازمان میراث فرهنگی یکی از مشکلات گردشگری را فعال نبودن آژانسهای مسافرتی در ورود گردشگر عنوان می کنند. حتی تسهیلاتی مثل جوایز صادراتی و یا استفاده از ابزاری مانند اجبار و بخش نامه، را به کار گرفتند ولی نتوانسته آژانسداران را برای ورود به عرصه فعالیت در بخش ورود گردشگر فعال کنند. چرا نمی توانیم آژانسداران را برای ورود گردشگر ترغیب کنیم؟
گلدوست: جوایز صادراتی مدتی است که قطع شده ولی این را بدانید که با زور و اجبار هیچ کاری را نمی توان انجام داد. وقتی آژانسدار برای ترانسفر پول، تبلیغات برون مرزی و ارائه اطلاعات مشکل دارد یا حتی عده ای از آقایان ورود گردشگر خارجی به ایران را جایز نمی دانند و فشار تحریم ها به بخش خصوصی زیاد است چطور گردشگر به ایران بیاوریم؟
توکلی: همانطور که آقای گلدوست گفت تحریم ها باعث شده تا گردشگر خارجی در ایران نتواند از کارت اعتباری استفاده کند چون بانک های ایران پول او را بیرون نمی کشد. گردشگر خارجی هم مثل ما نیست که پول در جیبش بگذارد. ما می خواهیم که درها به روی همه باز باشد و این مشکلات کنار زده شود. در نماز جمعه ها باید گفت که گردشگر خارجی جاسوس نیست بلکه آمده تا فرهنگ ایران را ببیند.
اروجی: اجبار در برنامه ریزی جایی ندارد باید سیستمی طراحی شود که مردم به سمت آن حرکت کنند. انگیزه های تشویقی مدیریت نامرئی است اما به شرطی که به آن عمل شود. منتها آژانسداران می گویند که چند سال است جوایز صادراتی به آنها تعلق نگرفته است. گردشگر ورودی صادرات نامرئی است درحقیقت چیزی صادر نمی کنیم اما عملا از آن ارز به دست می آوریم ما افتخار خودمان را به کشورهای دیگرنشان می دهیم و از آن درامد کسب می کنیم.
* هفته گردشگری عنوانی است که مدتهاست در تقویم کشور آمده، این هفته قاعدتا باید برای فعالان گردشگری یک هفته پر مخاطب و پربرنامه ای باشد. با توجه به اینکه هفته گردشگری را پشت سر گذاشتیم فواید این هفته برای دفاتر خدمات مسافرتی چه بود؟
گلدوست: چند روز قبل از هفته گردشگری دعوت کردند و گفتند که چه برنامه ای می توانید اجرا کنید هر کسی نظری داد و برخی گفتند که اتوبوسهای گردشگری در شهر مردم را به موزه ها ببرد و هزینه پذیرایی و تورلیدر با آژانس باشد. معاونت گردشگری گفتند 70 اتوبوس در اختیار آژانسداران می گذاریم ولی تا روز قبل از آن خبری نشد این درحالی بود که ثبت نام ها هم انجام شده بود. برای این کار هزینه ملی و آبرو گرو گذاشته بودیم.
توکلی: همیشه برای اجرای برنامه هایشان از بودجه آژانسها استفاده می کنند این بار هم از آژانسهای مسافرتی کمک گرفتند اما نتوانستند آن را اجرا کنند.
اروجی: همیشه برای روز جهانی سال بعد از پایان همان روز شروع به برنامه ریزی می کنند اما در ایران چند روز مانده به هفته گردشگری کاسه چه کنم دستمان می گیریم درحالی که اگر یک کانون ملی گردشگری داشته باشیم تمام این برنامه ها هدفمند و با برنامه ریزی پیش می رود.