به گزارش خبرنگار مهر، بشر از نخستین روزهایی که پا بر صحنه هستی گذاشت، نیاز به پرستش را در نهاد خود احساس می‌کرد. از همان روزها که در کنج غارها برای خود محرابی می‌ساخت و با نقش‌های سنگی دلبر آسمانی‌اش را طراحی می‌کرد.
قربانی کردن شیوه‌ای برای بزرگداشت خدایان بود که از همان دوران اولین انسان‌ها اجرا می‌شد. خدای باد، خدای باران، خدای خورشید... هر یک قربانی خاص خود را می‌طلبیدند. در ادیان الهی هم این رسم وجود داشت. تا جایی که داستان‌های زیادی از قربانی کردن حیوانات در متون دینی موجود است.
در تاریخ ادیان ذبح قربانی برای تقرب پروردگار از زمان ابوالبشر حضرت آدم(ع) شروع شد، وقتی که دو فرزندش هابیل یک قوچ و قابیل مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم کردند و به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمد و قربانی هابیل سوخت که این علامت مقبولیت بود و قربانی قابیل را به حال خود باقی گذاشت.
اسلام نیز به قربانی در یکی از مهم‌ترین مناسک دینی خود یعنی حج اهمیت داده است که به نوعی پیروی حجاج از حضرت ابراهیم(ع) محسوب می‌شود. در روايات مختلف ديني آمده است که ابراهيم در سن بالا داراي فرزندي شد که او را اسماعيل نامید. اسماعیل برای ابراهیم مظهر تمام علاقه به دنیا محسوب می‌شد.
هنگامي که اسماعيل به سنين نوجواني رسيده بود، فرمان الهي چندين بار در خواب به ابراهيم نازل شد و بدون ذکر هيچ دليلي به او دستور داده شد تا اسماعيل را قرباني کند. می‌گویند اولین خواب روز هشتم ذیحجه بوده اما حضرت ابراهیم در آن تردید کرده تا اینکه در روز نهم برایش مسجل شد که این خواب الهامی از سوی خداوند است.
ابراهیم فرزند خود را که از فرط عشق به خداوند تسلیم به این امر شده بود به مسلخ می‌برد اما درست در لحظه موعود قوچی برای او می‌فرستد تا به جای اسماعیل قربانی کند.
اين ايثار و عشق پيامبر به انجام فرمان خدا، فريضه‌اي براي حجاج می‌شود تا در اين روز قرباني کنند و از اين طريق براي يتيمان و تهيدستان خوراکي فراهم سازند. در این روز همچنين مستحب است که نماز عيد قربان برپا شود. نمازی که بايد در فاصله زماني طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر خوانده شود و دو رکعت است.
قربان؛ روز عيد و خوشحالى و سرور است. چرا که بنده‌اى مخلص از آزمونى دشوار، سربلند بيرون آمد و بندگى خويش را در پيشگاه خداى بزرگ ثابت کرد و گروه عظيمى از بندگان مخلص خدا به او تاسى جسته، به زيارت خانه خدا مى‌شتابند و مراسم منا و از جمله، قربانى را انجام مى‌دهند.
در تمام کشورهای اسلامی نیز قربان به عنوان جشن بندگی گرامی و عزیز داشته می‌شود. شهر قم نیز از این قافله عقب نیفتاده و مردم آن به خوبی این عید را گرامی می‌دارند.
آب و جاروی خانه و محله‌ها
نرگس چهل اخترانی، مادر بزرگ مهربان قمی است که سال‌ها به بهانه عید قربان اعضای خانواده را دور هم جمع کرده است. او درباره رسوم این عید از پدر و مادر خود حرف‌هایی شنیده است.
این شهروند قمی می‌گوید: مردم قم در قدیم هم روز عید قربان گوسفند قربانی می‌کردند. آن موقع هم مانند حالا به این رسم‌ها اهمیت داده می‌شد. آنها پشت گوسفند را با حنا رنگ می‌بستند، دستمال سرخ یا سبز گرد گردن حیوان بسته، به چشمان او سرمه می‌کشیدند و قند و نبات در دهان او می‌گذاشتند و سپس او را ذبح می‌کردند.
وی می‌گوید آن روزها مردم قم در اعیادی مانند قربان و غدیر لباس‌ها نو تن می‌کردند و از چند روز قبل با آب و جاروی خانه‌ها به استقبال عید می‌رفتند. هنوز هم بخشی از این رسوم در میان مردم قم در عید قربان متداول است.
زهره سمیعی دیگر شهروند قمی است که رسوم خانواده خود در عید قربان را شرح می‌دهد. «معمولاً چند روز قبل از فرارسیدن عید گوسفند را خریداری می‌کنیم و در حیاط خانه آن را نگه می‌داریم. قدیمی‌ترها می‌گویند این کار پلشتی‌ها را از خانه و خانواده دور می‌کند. از گوسفند در این روزها خیلی خوب مراقبت می‌شود. روز قربانی هم کوچک‌ترها با روبان‌های رنگی آن را تزیین می‌کنند و گاهی هم روی سرش را کمی حنا می‌مالند.»
دفع چشم و نظر
اعتقاد به چشم و نظر در نزد مردم قم با صدقه دادن و قربانی کردن گره خورده است. سمیعی می‌گوید اگر کسی خانه جدیدی خریده باشد مقداری از خون تازه گوسفندی را که در عید قربان سربریده به درب خانه می‌مالد. این کار از دید آنها بلا را از اهل خانه دور می‌کند.
علی سعیدیان نیز در زمینه اعتقادات مردم قم در مورد قربانی کردن می‌گوید: معمول این است که کسانی که سال‌های قبل به مکه رفته‌اند و حاجی هستند، هر سال عید قربان گوسفندی قربانی کرده و به فامیل و همسایه گوشت نذری می‌دهند. البته دیگران هم این کار را انجام می‌دهند اما آنها مقدم هستند.
پرهیز از اسراف در عید قربان
در میان دلایل مختلفی که برای قربانی کردن گوسفند در عید قربان و ثواب این کار مطرح می‌شود، موضوع رسیدگی به فقرا و نیازمندان جایگاه ویژه‌ای دارد.
حجت‌الاسلام محمد مهدی نادری، استاد حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به فلسفه قربانی کردن اظهار کرد: قربانى کردن در اين روز براى همه مستحب مؤکد است و بسيار سفارش شده است، تا آن جا که برخى از علما آن را بر کسانى که توانايى دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عيد، کمى از گوشت آن بخورد.
وی عنوان داشت: یکی از مهم‌ترین دلایلی که به این کار توصیه شده توجه به فقرا در جامعه اسلامی است.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه در هر صورت قربانی کردن در این عید ثواب بسیار دارد گفت: شایسته نیست که عید قربان بهانه‌ای شود برای اسراف در مهمانی‌های فامیلی و مصرف بیش از حد مواد غذایی.
حجت‌الاسلام نادری افزود: فلسفه این قربانی این است که بندگان خدا از سفره‌ای که در این روز پهن می‌شود، بهره برده و فقرا سهمی از آن داشته باشند. هر چند دید و بازدیدهای فامیلی ارزش خود را دارد اما باید قسمتی از گوشت قربانی در این روز را به فقرا اختصاص داد تا این عبادت به درستی انجام شود.
این کارشناس دینی با اشاره به نماز این عید گفت: این نماز مظهر وحدت در جامعه اسلامی و در ادامه تمرین زندگی موحدانه در عید بندگی است.