خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: بنا بر اعلام مسئولان کشورمان، ایران امسال «اولین حضور تجمیعی» را در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت تجربه کرد؛ به این معنی که امسال کتاب‌ها به جای ناشران به فرانکفورت رفتند. با توافق بخش دولتی و خصوصی حوزه نشر، انتخاب کتاب‌ها هم به اتحادیه ناشران محول شد که در این مرحله به ناشران سراسر کشور فراخوان داده شد که کتاب‌هایی را که خود مناسب می‌بینند که در این نمایشگاه عرضه شود، به این اتحادیه بفرستند. این کار بعد از یک مهلت مجددی که به ناشران داده شد، انجام شد و مسئولان ایرانی همراه کتاب‌های ناشران، چمدان‌های خود را برای حضور در این نمایشگاه بستند. شاید حالا که حدود یک هفته از پایان شصت و پنجمین دوره این نمایشگاه معتبر بین‌المللی می‌گذرد و به اصطلاح آب‌ها از آسیاب افتاده، بهتر بتوان این حضور را ارزیابی کرد.
محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و رئیس هیئت مدیره انجمن فرهنگی ناشران بین‌الملل ایرانیان در گفتگو با خبرنگار مهر و در پاسخ به این سئوال که «از بین حدود 300 عنوان کتابی که از ایران به این نمایشگاه بردید، حق ترجمه و نشر چند تا کتاب فروخته شد و یا رایت آنها با ناشران خارجی مبادله شد؟» اینگونه پاسخ داد: فروش رأیت یا حقوق ترجمه و نشر كار ساده‌ای نیست. موفقیت در این كار از جمله به چند عامل سنجش ذائقه و مخاطب، نحوه معرفی اثر، جدیت و پیگیری در مذاكرات، برقراری ارتباط با مخاطب ـ كه در این مورد مشخص، منظور ناشران همكار در سایر كشور‌ها هستند ـ استمرار ارتباط و مذاكره تا آنجا كه مخاطب قانع شود كه با خرید حقوق ترجمه و نشر و برگردان و انتشار آن به زبان دیگر توفیق اقتصادی نصیبش می‌شود، بستگی دارد.
وی همچنین با بیان اینکه «حمایت دولت‌ها هم در رونق این كار مؤثر است» افزود: بسیاری از كشور‌ها، حتی كشورهای اروپایی مثل سوییس، آلمان و فرانسه با كمك‌های مالی از قبیل پرداخت حق‌الزحمه ترجمه، خرید آن را تشویق و ترغیب می‌كنند. حتی شنیده‌ام دولت مكزیك برای اشاعه ادبیات خود از طریق ترجمه و نشر به زبان‌های دیگر مبالغ قابل توجهی پرداخت می‌كند. مسلماً استفاده از اینگونه حمایت‌ها برای كشور ما كه در آغاز راه است، مسیر را هموارتر می‌كند.
دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران سپس گفت: به طور كلی در گام نخست، انتخاب مناسب، معرفی اثر از طریق ارائه چكیده‌ای كه فهم ابتدایی و كلی را به مخاطب بدهد و اگر مخاطب ترغیب شد در قدم بعدی ارائه ترجمه یك یا دو فصل یا حتی بیشتر از اثر، ضرورت پیدا می‌كند. معروفیت نویسنده و اثر در كشور مبدأ مهم است. مثلاً موفقیت كتاب «چراغ‌ها را من خاموش می‌كنم» (زویا پیرزاد) در كشور منجر به واگذاری رایت آن شد. تا آنجایی كه اطلاع دارم این كتاب در ایران 120 هزار نسخه فروخته است، در حالی كه چندی پیش اعلام شد كه نسخه انگلیسی آن 150 هزار نسخه فروش رفته است.
آموزگار ادامه داد: علاوه بر اینها فروش رایت به منزله ابراز علاقه به حضور در بازار بین‌المللی نشر است و فراموش نباید كرد كه شرط حضور در هر بازاری مستلزم پذیرد قواعد آن است كه در مورد مشخص ما احترام و رعایت حقوق مالكیت فكری است. در این نمایشگاه ملاقات‌هایی داشتیم و كتاب‌هایی نیز معرفی شد كه قاعدتاً ادامه مذاكرات باید توسط خود ناشران یا آژانس ادبی‌شان پیگیری شود. موضوع ترجمه از زبان فارسی به زبان‌های دیگر نیز از جمله مشكلات مهم است. ما مترجمین ماهر و كارآزموده‌ای داریم كه در كار ترجمه از زبان مبدأ به فارسی تبحر دارند، ولی در ترجمه از زبان فارسی به سایر زبان‌ها، اغلب ناگزیریم كه از مترجمانی كه سال‌هاست در كشور مقصد زندگی می‌كنند، استفاده كنیم.
وی همچنین در پاسخ به این سئوال که «به نظر شما حضور ایران در این دوره از نمایشگاه کتاب فرانکفورت، تفاوتی هم با دوره‌های قبل داشت؟» گفت: حضور ایران در این دوره تفاوت قابل توجهی با سال‌های قبل داشت كه بیشتر به قرار دادن كتاب‌ها در قفسه‌های نمایش و انتظار عبور رهگذران و توقفشان در غرفه و نگاهی به كتاب اكتفا می‌شد. اغراق نیست اگر گفته شود كه حضور اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران در این نمایشگاه، نه تنها نگاه‌ها را نسبت به غرفه ایران و كتاب‌هایی از ایران تغییر داد، بلكه سطح توقعات از غرفه ایران را نیز بالا برد.
رئیس هیئت مدیره انجمن فرهنگی ناشران بین‌الملل ایرانیان افزود: تمام كتاب‌های عرضه شده توسط اتحادیه در كاتالوگ نمایشگاه فرانكفورت و وبسایت آن معرفی شده بودند. به علاوه كاتالوگ منتشر شده از اطلاعات كتاب‌ها به زبان انگلیسی توسط اتحادیه، انتشار ویژه‌نامه صنعت نشر به دو زبان درباره چالش‌ها و فرصت‌های نشر، ملاقات‌های عدیده برای همكاری با ناشران و اتحادیه‌ها، برگزاری میزگرد‌هایی درباره ظرفیت‌های نشر ایران و به طور كلی نمایشی واقعی از كشورمان، دستاورد‌های مهم این حضور بودند.
آموزگار اضافه کرد: همكاران ناشر از جمله «نشر نظر»، «نشر شباویز» و «شمع و مه» از بخش خصوصی و انتشارات علمی و فرهنگی از بخش دولتی نیز به سیاق سال‌های پیش حضور مؤثری داشتند. حضور اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران برای اولین بار، ضرورت حضور در بازار‌های بین‌المللی و تبادل حقوق ترجمه و نشر یا رایت را در مركز توجه مسئولان و ناشران ایرانی قرار داد. مراسم روز سوم، اجرای موسیقی اصیل ایرانی و رونمایی از كتاب‌های «محمد» و «ما همه گل آفتابگردان هستیم» در پی سخنرانی‌های دو ایرانشناس آلمانی درباره حافظ و تأثیری كه بر گوته داشت و پذیرایی پس از آن تصویر تازه‌ای از غرفه ایران إیجاد كرد.
وی همچنین در پاسخ به این سئوال خبرنگار مهر که «در این دوره آیا اتحادیه با تشکل‌های همتا در کشورهای دیگر، تفاهم‌نامه خاصی هم امضا کرد؟» گفت: از جمله مذاكرات انجام شده، گفتگو با آكادمی فرانكفورت و توافق در برگزاری كارگاهی در تهران با موضوع تجزیه و تحلیل اولین حضور ایران برای ورود به بازار جهانی نشر است كه قرار شد در مورد زمان و جزئیات آن گفتگو ادامه یابد.
این سخنان آموزگار در حالی مطرح می‌شود که پیش‌تر هم محمد عظیمی، مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران که همزمان مدیر غرفه ایران در نمایشگاه امسال کتاب فرانکفورت هم بود، در گفتگو با خبرنگار مهر، گزارشی از حضور ایران در این دوره از نمایشگاه کتاب فرانکفورت ارائه کرده بود، اما او هم توضیحی درباره تعداد کتاب‌هایی که احیاناً در این نمایشگاه، حق ترجمه یا نشر آنها فروخته شده و یا با ناشران خارجی مبادله شده است، نداده بود.
عظیمی هم گفته بود: «مسئولان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که غرفه مربوط به این اتحادیه به فروش و مبادله رایت کتاب‌ها اختصاص یافته، طبق روال از قبل اعلام شده، جلسات مربوط به این کار را برگزار کردند. بیش از 1600 عنوان کتاب از نویسندگان ایرانی در نمایشگاه امسال عرضه شده که تعدادی از آنها در بخش مبادله رایت مورد توجه ناشران خارجی قرار گرفته است».
جالب است که یورگن بوس، مدیر نمایشگاه بین‌المللی كتاب فرانكفورت هم در مراسم اختتامیه این دوره گفته بود: «ناشران كشورهای آلمانی‌زبان، تنها 39 درصد از شركت‌كنندگان در این بازار بین‌المللی نشر را تشكیل دادند و 61 درصد باقیمانده به بنگاه‌های نشر جهانی اختصاص داده شده بود. در این میان سهم كشورهای آسیایی، نسبت به سال‌های پیش بیشتر بود».
ایران یکی از همین «کشورهای آسیایی» بود، ولی واقعاً سهم ما و بهتر بگوییم سود ما از این حضور پرطمطراق چیست؟ بر مبنای اظهارات مسئولان یادشده، همچنان جای یک سئوال باقی است؛ آیا ایران از حضور هر ساله و ظاهراً شبیه به هم، در این قبیل نمایشگاه‌های مهم، سودی هم می‌برد؟
مسئولان محترم قبل از شروع نمایشگاه فرانکفورت بارها به رسانه‌ها اعلام می‌کنند ـ تا آنها هم به ناشران اعلام کنند ـ که این نمایشگاه با نمایشگاه‌های دیگر فرق دارد و حضور در آن حداقل باید منجر به فروش و معاوضه رایت کتاب‌های ناشران با ناشران کشورهای دیگر بشود؛ وگرنه این حضور بی‌فایده و بلکه خسران‌آور است.
ما بدبینانه نگاه نمی‌کنیم و نمی‌گوییم که مسئولان محترم این حرف را برای کنار زدن ناشران قوی از نظر کار نشر اما کم‌توان در لابی کردن برای گرفتن ویزا و بلیت رفت و برگشت و ... می‌زنند اما طبق منطق خود مسئولان محترم، الان وقت آن است که از آنها پرسیده شود آیا گرفتن غرفه‌های 200 و چند متری و دونبش و بردن افراد زیادی از مدیران به این نمایشگاه و فرستادن عکس و تصویر از آن طرف آب‌ها که در آنها چند بازدیدکننده خارجی هم اطراف غرفه ایران دارند قدم می‌زنند، برای همه خبرگزاری‌ها ـ تاکید می‌کنم همه خبرگزاری‌ها ـ تحمیل هزینه‌های بی‌بازده به بیت‌المال نیست؟
خبرگزاری مهر آماده انتشار توضیحات ـ و البته نه گزارش عملکرد ـ هر کدام از مسئولان است؛ از آقای وزیر محترم ارشاد گرفته که یک روز بعد از پایان نمایشگاه در پاسخ به خبرنگار مهر درباره ارزیابی‌اش از حضور نشر ایران در این نمایشگاه گفت: «من چون در این نمایشگاه حضور نداشتم، ارزیابی از آن ندارم و باید دوستان برگردند و گزارشی از آنها بگیریم»، گرفته تا معاون فرهنگی ایشان و یا مسئولان موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و خانه کتاب و ...
---------------
کمال صادقی