به گزارش خبرنگار مهر، امروزه بسیاری از افراد همزمان با رژیم غذایی عادی و وعده‌های غذایی روزانه خود از موادی به عنوان مکمل هم استفاده می‌کنند. البته میزان مصرف مکمل در هر فرد با فرد ديگر متفاوت است. ضمن اینکه برای بسياری افراد مصرف مكمل‌ها به توصيه پزشكان بسيار ضروری است.
البته معمولاً همه افراد به مكمل نياز ندارند. چنانچه رژيم غذايی اصولی و علمی باشد تمام مواد غذايی به‌اندازه كافی به فرد می‌رسد و نياز به حمايت تغذیه‌ای نیست. مكمل‌های غذايی فقط به منظور حمايت تغذيه‌ای و برای رسيدن به هدفی خاص تجويز می‌شوند. اما مکمل چیست؟
مکمل و انواع آن
به آنچه که كامل كننده رژيم غذايی مورد نياز افراد است، "مکمل" گفته می‌شود. انرژی مكمل‌ها بر اساس نوع آنها متفاوت است. به‌طور كلی مكمل‌های غذايی شامل مواد غذايی یعنی كربوهيدرات‌ها، پروتئين‌ها، چربی‌ها، املاح، مواد معدنی و ويتامين‌ها هستند. در مكمل‌های غذايی معمولاَ مواد فوق به انواع و مقادير مختلف يافت می‌شود. مكمل‌های ورزشی به دو نوع غير هورمونی و هورمونی وجود دارد.
مكمل‌های ورزشی غير هورمونی معمولاَ حاوی همان موادی است كه در مكمل‌های غذايی يافت می‌شود. اما تركيبات و مقدار مصرف آن بر اساس ميزان نياز ورزشكاران است. مكمل‌های ورزشی هورمونی علاوه بر مواد غذايی دارای هورمون‌ها و پيش‌ساز هورمون‌ها نيز هستند.
فرق مكمل‌غذايی با غذا
مكمل غذايی برای كودكان و سالمندان به دفعات تجويز می‌شود. دکتر لطفعلی پورکاظمی در کتاب "ورزش، درمان بیماری‌ها" تاکیده کرده که معمولاً مكمل غذايی، خالص‌تر، كم حجم‌تر، قابل جذب‌تر و بدون مواد غير مؤثر و مواد زايد است. در مكمل‌های غذايی تركيبات غذايی به‌صورت كربوهيدرات‌ها، اسيدهای آمينه، اسيدهای چرب و گليسرول، مواد معدنی و املاح و ويتامين‌ها كه در واقع كوچكترين واحدهای ساختمانی تركيبات غذايی است، موجود است.
دلیل استفاده از مکمل غذایی به جای غذا یا در کنار آن
گاهی اوقات شرایط افرادی به گونه‌‌ای است که باید تركيبات غذايی بيشتری به وی برسد پس لازم است غذا كم حجم‌تر، خالص‌تر و قابل جذب‌تر باشد. تصور كنيد برای حمايت تغذيه‌ای فردی لازم است به ازای هر كيلوگرم از وزن بدن وی كه 70 كيلوگرم است روزانه 2 گرم پروتئين به او برسد. در چنين شرايط خاصی اگر تنها راه رساندن پروتئين، گوشت در نظر گرفته شود با توجه به نوع گوشت لازم است حدود 700 تا 1400 گرم گوشت در رژيم روزانه این فرد لحاظ شود. به طور حتم تحمل چنين رژيم سنگينی برای هر فردی مشكل است پس مصرف مكمل‌های پروتئينی توصيه می‌شود كه كم حجم‌تر و خالص‌تر هستند.
در مورد ورزشکاران هم به دليل تمرينات سنگين و حرفه‌ای كه انجام می‌دهند، ضرورت دارد كه از مكمل‌های غذايی استفاده كنند. البته از نوع مجاز؛
صلاحيت تجويز مكمل با كيست؟
طبق قانون مسئول تجويز مكمل بايد شماره نظام پزشكی داشته باشد. یعنی اینکه معمولاً صلاحيت تجویز مکمل غذایی با پزشک است. يک پزشک وظيفه دارد پس از گرفتن شرح حال و معاينات دقيق و گاهی هم آزمايش‌های پاراكلينيک، وضعيت صحت و سلامت فرد را بررسی کند.
در واقع اين وظيفه پزشک است كه نوع رژيم غذايی را مشخص كند. ممكن است رژيم غذايی معمولی، كم كالری يا پر كالری، كم پروتئين يا سرشار از پروتئين، كم نمک، مايعات، سبزيجات پخته و يا رژيم‌های خاص باشد. البته تهيه منوع غذايی و نگارش رژيم غذايی بر اساس دستور پزشک توسط كارشناس تغذيه صورت میگيرد.
آيا مربیان ورزشی صلاحيت تجويز مكمل‌های غذايی را دارند؟
پاسخ این پرسش "نه است". در کتاب "ورزش، درمان بیماری‌ها"، پورکاظمی در این مورد چنین توضیح داده است: هر چند كه پزشكان داروساز و همچنين متخصصين و كارشناسان تغذيه از انواع مكمل‌ها و داروها اطلاعات ارزشمند و آكادميک دارند اما مسئوليت قانونی بر اساس مصوبات نظام پزشكی و وزارت بهداشت به عهده كسی است كه مجاز به نسخه نويسی است چراکه اين پزشكان هستند كه باید در محاكم قضايی برابر شكايات و عوارض احتمالی داروها و مكمل‌ها پاسخگو باشند.
البته كارشناسان تغذيه می‌توانند در برنامه نويسی رژيم غذايی و مكمل‌ها و ساير مواردی كه برای كاهش وزن يا ازدياد وزن و يا تغذيه در انواع بيماری‌ها اقدام کنند اما از لحاظ علمی و قانونی همه چيز متوجه پزشک است. مثلاَ يک داروساز عليرغم آنكه در حيطه داروشناسی، از موارد مصرف و منع مصرف، تداخلات دارويی، عوارض جانبی و مسائل ديگر دارای علم كافی است اما هرگز در تجويز دارو دخالت نمی‌كند و بدون نسخه و تجويز پزشک دارو نمی‌دهد. در تغذيه نيز شرایط به همین گونه است. در مشخص كردن نوع رژيم غذايی و تجويز مكمل‌های غذايی مسئوليت علمی و قانونی متوجه پزشک است و هيچ‌گاه صلاح نيست كه افراد غير مسئول و غير متخصص از جمله دوستان و آشنايان و مربيان ورزشی اقدام به نگارش و توصيه رژيم غذايی نمايند.
مشكلات مصرف مكمل‌های غذايی و ورزشی
برخی مكمل‌هايی غذايی حاوی موادی هستند كه بر روی برچسب آنها نوشته نشده است. به‌عبارت ديگر مصرف كننده ممكن است مكملی مصرف كند كه مواد ديگری - غیر از آنچه مورد نظرش است - داشته باشد كه روی برچسب آن نوشته نشده و این شاید تنها مشکل استفاده از مکمل‌هاست.
ارتباط مكمل‌ها با پدیده شوم دوپينگ
ورزشکاران شاید بیشتر از افراد عادی به استفاده از مکمل‌های غذایی روی بیاورند اما مصرف مكمل در ورزشكاران همواره نگرانی‌هايی را به همراه دارد. چون در بسیاری موارد استفاده از همین مکمل‌ها باعث مثبت اعلام شدن نتیجه آزمانیش دوپینگ ورزشکاران شده است.
آلودگی مكمل‌های غذايی با موادی كه موجب مثبت شدن آزمايشات دوپينگ می‌شوند بسيار رايج است. در بعضی از مطالعات ادعا شده از هر چهار محصول لااقل يک مورد چنين ويژگی دارند. نام اين تركيبات ممنوعه بر روی برچسب ذكر نمی‌شود، بنابراين هيچ راهی برای آگاهی از آنها وجود ندارد.
همچنین ممكن است كشور توليد كننده و يا توزيع كننده مكمل‌های ورزشی قوانين و مقررات لازم برای بررسی دقيق اين محصولات را رعايت نکنند و به همین دلیل توليد و توزيع آنها بدون كنترل‌های قانونی صورت گرفته باشد. شاید هم آلوده به موادی از فهرست ممنوعه باشند و بدین ترتیب ورزشكار مصرف كننده مكمل ورزشی آلوده به مواد ممنوعه مشمول مجازات تخلف از قوانين ضد دوپينگ خواهد شد.
با این اوصاف هيچ ضمانتی در مورد خلوص مكمل‌های تجارتی وجود ندارد. تنها راه اطمينان اين است كه ورزشكاران مكمل‌ها را كنار بگذارند اما ورزشكاران چنين توصيه‌ای را نمی‌پذيرند. ورزشكار عاقل آن است كه حتماَ برای مصرف يک مكمل دلايل محكم و منطقی بخواهد و از احتمال بسيار اندک مثبت شدن آزمايش دوپينگ مطمئن شود.
در کل اینکه دکتر لطفعلی پورکاظمی در کتاب "ورزش درمان بیماری‌ها" توصیه کرده که در سطح ورزش همگانی از مكمل‌های غذايی طبيعی استفاده شود اما در سطح ورزش حرفه‌ای و قهرمانی نياز به مكمل‌ها وجود دارد زيرا برای تأمين كالری مورد نياز در مسابقات بين‌المللی بايد از عصاره كربوهيدرات و يا پروتئين استفاده شود و گرنه اختلالات گوارشی و تغذيه‌ای با مصرف مقادير زياد نشاسته و پروتئين رخ می‌دهد. اما بهتر است ورزشکاران و مربیان، پیش از مصرف مکمل‌های جدید وارداتی بابت سلامت و بی ضرر بودن آنها اطمینان داشته باشد.
داروهای مجاز به جای مکمل خارجی
هر چند كه مكمل‌هايی غذايی يا دارويی مثل كراتين يا پودر ال- كارنی تين از جنس پروتئين هستند ولی در اكثر اين پودرهای خارجی، داروهای دوپينگی به‌ويژه ناندرولون، تستوسترون و كورتن وجود دارد كه عوارض كبدی، قلبی و كليوی به دنبال دارند؛ پس بهتر است از داروهای مجاز تقويتی استفاده شود نه مكمل‌های خارجی كه بدون تأييد وزارت بهداشت و يا آزمايشگاه نادوی ايران هستند.
به گزارش مهر، هرچند اكثر مكمل‌های غذايی موجود در بازار مكمل‌ها در جهان امروز از بهترين مواد پروتئينی، ويتامينی، املاح معدنی و تركيبات قندی تشكيل شده‌اند اما بسیار پیش آمده که در رقابت بين شركت‌های بزرگ سازنده اين مواد در دنيا، برای فروش و سودآوری بيشتر، از تركيبات استروئيدی و مواد غير مجاز و سرطان‌زا استفاده می‌شود. ضمن اینکه بعضی از مكمل‌ها در شرايط غير بهداشتی آماده و تهيه می‌شوند و سمومی در خود دارند كه موجب ناراحتی‌هاب گوارشی می‌شوند.
با این اوصاف بهتر آنکه با خوردن غذاهای طبيعی مناسب و متعادل و متنوع، تندرستی بدن را تضمين کنیم. چون به هر حال ويتامين‌ها و املاح براي تندرستی و سلامت بدن ضروری‌اند و اگر غذاهای متنوع براساس انرژی مورد نياز مورد استفاده قرار بگیرد به مصرف مكمل‌ها نيازی نخواهد بود.