از روز غدیرخم به عنوان عیدالاکبر یاد کردند؛ بدان جهت که در این روز نه تنها حضرت علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر(ص) تعیین می شود، بلکه حضرت محمد(ص) بنا به امر الهی، اسامی جانشینان پس از خویش که همگی از نسل حضرت زهرا(س) و علی(ع) بودند را معرفی کرده و مژده ظهور حضرت مهدی(عج) را در آخر الزمان می دهد.
بدون شک واقعه غدیر نقش سرنوشت سازی در تعیین مسیر آینده اسلام داشته است. واقعه ای که طی آن پیامبر اسلام(ص) مهمترین ماموریت خود را به انجام رساند. ماموریتی که انجام آن مساوی بود با تبلیغ رسالت، و کوتاهی از آن به منزله از بین رفتن زحمات چندین ساله پیامبر اکرم(ص) وبی نتیجه ماندن فداکاریهای مسلمانان صدر اسلام، بود. ماموریتی که در آن پیامبر اکرم (ص) به طور رسمی نه تنها جانشین خود که جانشینان پس از خویش را یک به یک به نام از امام علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و 9 امام دیگر که از نسل اباعبدالله الحسین(ع) بودند را معرفی کردند. اما جاه طلبی و کینه های جاهلانه عده ای از اطرافیان پیامبر باعث شد که به وصیت ایشان در آنچه که خداوند برای امت اسلام تعیین فرموده بود، گردن ننهند و با شوراگری پس از رحلت پیامبر مسیر انحراف اسلام و مسلمین را پایه گذاری کنند.
در آیه سوم سوره مائده خداوند می فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا»؛ «امروز آیین شما را برای شما به کمال رساندم ونعمت خود را بر شما تمام کردم واسلام را برای شما پسندیدم وبرگزیدم» همچنین در آیه 67 سوره مائده نیز می‌فرماید«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس »«هان ای پیامبر! آنچه را که از سوی پروردگارت به تونازل شده است، تبلیغ کن واگر چنان نکنی، پیام و رسالت او را انجام نداده ای و خداوند تو را از مردم حفظ می فرماید »
همه مفسران متفق القول هستند که این آیه درباره فضیلت علی ابن ابیطالب (ع) نازل شده است و چون این آیه نازل شد، پیامبر دست علی (ع) را گرفت و فرمود:«هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست، خدایا! هر که او را دوست می دارد، دوست بدار و هر که او را دشمن می دارد، دشمن شمار». در این هنگام عمر و ابوبکر، علی(ع) را ملاقات کرده و به او می گویند: ای پسر ابوطالب فرخنده و گوارایت باد که مولای من و مولای همه مردان و زنان مومن شدی.
پیامبر(ص) در عین حال نگرانی خود را از انحراف مسلمین از پیام غدیر ابراز کرده و فرمودند: خداوند مرا به انجام و ابلاغ پیامی مامور فرموده که انجام آن بر من بسیار دشوار است، زیرا می دانم در مورد آن، مردم گفته ام را تکذیب می کنند. خداوند مرا بیم داد که یا باید آن را تبلیغ کنم یا آماده عذاب باشم و این آیه را نازل فرمود که: «هان! ای پیامبر! آنچه که از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است، تبلیغ کن.»
غدیر در کلام و سیره ائمه اطهار
وقتی به سیره ائمه و پیامبر اكرم مراجعه م کنیم، در می یابیم كه پیامبر و امیرمومنان و سایر ائمه با روز غدیر به عنوان یك عید برخورد كرده اند و مسلمانان را به تبریك و تهنیت گفتن به یکدیگر دعوت نموده اند.
پیامبر(ص) در روز غدیر بعد از خطبه یك ساعته ای كه ایراد فرمود، جمله معروف «هر كه من مولای او هستم، علی مولای اوست» را سه بار تكرار كرد تا در گوش مسلمانان و تاریخ بماند. پس از آن كه علی(ع)را به جانشینی خود تعیین كرد، در همان روز، این عید را اعلام نمود و مراسمش را به پا داشت، در خیمه اش نشست و با خوشحالی از تبریك گویندگان استقبال كرد و به آنها فرمود:«به من تبریك بگویید... به من تبریك بگویید، زیرا خداوند مرا به نبوت و اهل بیتم را به امامت اختصاص داده است.»
در كلام دیگری هم فرمودند:«روز غدیر خم، برترین اعیاد امت من است، روزی كه خدای متعال به من فرمان داد تا برادرم علی پسر ابوطالب را به عنوان پرچمی هدایت گر برای امتم تعیین كنم كه پس از من به وسیله او راه نمایی و هدایت شوند. غدیر خم روزی است كه خداوند در آن دین را كامل ساخت و نعمت را بر امتم تمام كرد و اسلام را به عنوان دین برای مردم پسندید.»
خطبه غدیریه امیرالمؤمنین(ع)
خود اميرالمؤمنين(ع) نیز در ادامه خط پيامبر(ص)، اين روز را عيد گرفت و در دوره حاكمیت على بنابىطالب(ع) اتفاقا روز عید غدیر با جمعه مصادف شد. مسلمانان حضور چشمگیرى پیدا كردند و آن حضرت براى اقامه نماز جمعه و خواندن خطبه هاى آن در برابر مردم قرار گرفت. حسین بن على(ع) مى گوید: پنج ساعت از روز گذشته بود[قبل از اذان ظهر]، كه پدرم خطبه ها را آغاز كرد. او نخست به حمد و ثناى حضرت حق پرداخت، صفات ربوبىاش را برشمرد، حاكمیت مطلق را از آن وى دانست، نعمتهایش را مورد توجه قرار داد و بعد خطاب به مردم فرمود: خداوند تعالى امروز دو عید بسیار بزرگ [جمعه وغدیر] را براى شما در یك زمان قرار داده است؛ دوعیدى كه هر یك فلسفه وجودى دیگرى را تكامل مى بخشد و به وسیله هر یك هدایت در دیگرى اثر مى بخشد... سپس فرمود: توحید و ایمان به یگانگى خداوند پذیرفته نمى شود مگر با اعتراف به نبوت پیامبرش محمد(ص) و دین و شریعت محمد(ص) پذیرفته نمى شود مگر با قبول ولایت امر كسى كه خدا فرمان ولایتش را داده است؛ و همه این امور سامان نمى پذیرد مگر بعد از توسل و تمسك به اهل ولایت.
على(ع) سپس فرمود: خداوند در روز غدیر آنچه در باره منتخبین خود اراده كرد بر پیامبرش فرو فرستاد، به او فرمان داد تا ولایت و وصایت را ابلاغ كند و مجال را از كافران و منافقان بگیرد نگران گزند دشمنان نباشد. روز غدیر قدر و منزلت بسیار دارد، در آن روز گشایشهاى الهى فرا رسیده و حجتش بر همه تمام شده است. امروز روز روشنگرى و اظهار عقیده از جایگاه بلند و روشن است، امروز روز تكامل دین و روز وفاى به عهد است. غدیر روز شاهد [رسول الله(ص)] و مشهود [على بنابىطالب(ع)] است، روز در هم ریختن پیمانهاى زیر پرده كفر و نفاق است، روز آشكار شدن حقایق اصیل اسلام است، روز ذلت و خوارى شیطان است، روز استدلال و برهان است، روز جدا شدن صفوف كسانى است كه آن را تكذیب مى كردند امروز بزرگترین روزى است كه عدهاى از شما از آن اعراض كردید، روز هدایت و امتحان بندگان خداست، روز آشكار شدن كینه هاى نهفته در دلها و سینه هاست، روز عرضه نصوص [سخنان بدون ابهام پیامبر(ص)] بر افراد مؤمن و دلباخته [اهل الخصوص] است، غدیر روز شیث پیامبر(ع) است، روز ادریس و یوشع و شمعون و ...
منشور علوى(ع) در عید غدیر
امیر مؤمنان(ع) در قسمت آخر خطبه فرمود: رحمت خدا بر شما اى مسلمانان، بعد از برگشت از این اجتماع بزرگ امروز [غدیر] را عید بگیرید: [و با انجام امور ذیل آن را بزرگ بشمارید]. نعمت را بر افراد خانواده و خویشاوندانتان گسترش دهید و نیكى و بخشش پیشه كنید. به برادران دینى خویش به قدر توان نیكى و بخشش كنید. خداى را در برابر نعمتهایى كه به شما ارزانى داشته، شكرگزار باشید. كنار یكدیگر جمع شوید تا خداوند اجتماع شما را فراگیر و گیراتر سازد. به یكدیگر نیكى كنید تا خداوند به شما الفت و مهربانى بیشتر عنایت كند. نعمتهاى الهى را به یكدیگر تبریك و تهنیت گویید همان طور كه خداوند [در این روز] با اعطاى اجر و ثوابى بیش از دیگر اعیاد به شما تهنیت مىگوید. بعد فرمود: كمكهاى مالى به دیگران در امروز (غدیر) به اموالتان بركت مىبخشد و برعمرتان مى افزاید: مهربانى به دیگران سبب رحمت و عنایات حق خواهد شد. با خوشرویى و شادمانى یكدیگر را درآغوش بگیرید. خداوند را برتوفیقات خویش سپاس گویید. از فقرا و ضعیفانى كه چشم به كمك شما دارند دیدن كنید، به زیارتشان بروید و با آنان در خوراكشان همراه شوید. بعد حضرت فرمود: یك درهم كمك به فقرا در روز عید غدیر با دویست هزار درهم برابر است، بلكه بیشتر خواهد بود. وقتى یكدیگر را ملاقات كردید مصافحه كنید، به هم تبریك بگویید و سلام كنید، كه پیامبر خدا(ص) به من چنین فرمان داد.
حدیث غدیر در معركه صفین
على(ع) در یكى از روزها در جمع سپاه خود، كه گروهى از مهاجرین و انصار نیز در آن به چشم مىخوردند از زبان پیامبر خدا(ص) فضایل خویش را برشمرد. آیات شریف «انما ولیكم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة...» و «لم یتخذوا من دون الله ولا رسوله ولا المؤمنین ولیجه » را تلاوت كرد و فرمود: مردم پرسیدند یا رسول الله، آیا ولایت اختصاص به بعضى از مؤمنان دارد یا براى عموم است؟ در آن هنگام خداوند فرمان داد تا پیامبرش ولایت را همانند نماز، روزه، زكات و حج توضیح دهد و تبیین كند. در آن وقت پیامبر خدا(ص) در غدیرخم مرا ولى امر مردم قرار داد و چنین خطبه خواند: ان الله ارسلنى برسالة... من كنت مولاه فعلى مولاه...
حضرت زهرا(س) و غدیر
از حضرت زهرا پرسیدند:«آیا پیامبر(ص) پیش از رحلتش درباره امامت امیرمؤمنان چیزی فرمود؟»آن حضرت جواب داد: «شگفتا! آیا روز غدیر خم را فراموش كردید؟!» در جای دیگری نیز می فرماید: «خداوند پس از غدیر خم برای كسی حجت و عذری باقی نگذاشت.»
حضرت زهر(س) روزى در احد بر مزار عموى پدرش «حمزه سیدالشهداء» ایستاده بود و عزادارى مىكرد. محمود بن لبید فرصت را غنیمت شمرده، پس ازعزادارى پرسید: اى دختر پیامبر خدا(ص)، آیا براى امامت و زعامت على بن ابىطالب(ع) از سخنان پیامبرخدا(ص) دلیلى به یاد دارى؟ فاطمه فرمود: شفگتا! آیا حادثه عظیم غدیر خم را فراموش كرده اید؟... خدا را گواه مى گیرم كه خود شنیدم آن بزرگوار مى فرمود: على بهترین كسى است كه او را در میان شما جانشین خود قرار مىدهم، على امام و خلیفه بعد از من است. دو فرزندم حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین پیشوایان و امامانى پاك و نیكاند. اگر ازآنان اطاعت كنید، شما را هدایت خواهند كرد و اگر با آنها مخالفت ورزید، تا روز قیامت تفرقه و اختلاف در میانتان حاكم خواهد بود.
امام حسن(ع)و امام حسین(ع)و غدیر
امام حسن(ع) و امام حسین(ع)در روز عید غدیر در كوفه مهمانی می دادند و این مجالس كه در زمان حیات امام علی(ع) هم برقرار بود باعث شد مردم كوفه به عید غدیر عادت كنند. هم چنین امام حسن(ع) در ماجرای مصالحه با معاویه برای این كه به او یاد آوری كند كه حق با اوست، ماجرای غدیر خم را شاهد گرفت. امام حسین(ع)نیز در مراسم حج، بنی هاشم و دیگران را جمع می كرد و ماجرای غدیر را یادآوری می كرد.
غدیر خم در خطبه امام مجتبى(ع)
حسن بن على(ع) در برابر طاغوت شام و مردم كوفه خطبه اى خوانده، مردم را به بالاترین نعمت از دست رفته، كه حاكمیت اهل بیت(ع) بود، توجه داد. شایستگى و لیاقت خویش و مشروعیت خلافتش را متذكر شد و داستان روز بیاد ماندنى غدیر را چنین بازگو كرد: مردم سخن جدم پیامبر(ص) را به یاد دارند كه مىفرمود: هر گاه مردم كسى را به رهبرى خویش برگزینند در حالى كه لایقتر و آگاهتر از آن فرد وجود داشته باشد، براى خویش تیره بختى خریده اند مگر این كه دوباره بدانچه رها كردند و به فراموشى سپردند بازگردند و آنچه را كه از پیامبرشان درباره پدرم شنیده اند دنبال كنند، رسول خدا مى فرمود: اى على تو بعد از من مانند هارون پس از موسى هستى، او جانشین برادرش موسى بوده تو نیز جانشین و خلیفه منى؛ تنها تفاوت [میان آنها و ما] این است كه بعد از من پیامبرى و نبوت نخواهد بود. امام مجتبى(ع) سپس فرمود: این مردم پیامبر خود را دیدند و سخنانش را در«غدیر خم» شنیدند. در آن روز جدم رسول خدا(ص) دست پدرم(ع) را گرفت و در برابر آنان گفت: هر كس من مولا و سرپرست او هستم على مولاى او خواهد بود؛ خدایا، دوست بدار هر كس او را دوست دارد و دشمن بدار هر كس او را دشمن دارد... سپس جدم پیامبر(ص) دستور اكید داد كه، حاضران مطالب غدیر را به غایبان برسانند.
امام حسین(ع) و حدیث غدیر در منا
یك سال قبل از مرگ معاویه، امام حسین(ع) به زیارت بیت الله الحرام در مراسم پر شكوه، حج مشرف شد. عبدالله بنعباس و عبدالله بن جعفر او را همراهى نمودند. آن سال عده زیادى از زنان و مردان بنى هاشم حضور داشتند. امام حسین(ع) درایام تشریق آنان را در سرزمین منا جمع نمود در آن اجتماع عظیم بیش از هفتصد نفراز مردان تابعین و دویست نفر از صحابه پیامبر خدا(ص) گرداگرد وجودش زیر خیمه حلقه زدند و منتظر سخنان امام خویش بودند، حضرت بپا خاست و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: شما شاهد و ناظر تجاوزات معاویه جنایتكار نسبت به ما و شیعیان هستید و ازآنها اطلاع دارید، سخنان مرا گوش كنید و بنویسید [تا براى آیندگان بماند] و به دیگر شهرها و قبائل و افراد مؤمن و مورد اعتماد خود برسانید و آنان را دعوت به اداء حق ما (اهل بیت) كنید ترس آن دارم كه وقتش بگذرد و حقوق ما مغلوب ستمگر گردد، گرچه خداوند بالاترین پشتیبان است. سپس فرمود: شما را به خدا سوگند: بیاد نمى آورید كه پیامبر خدا(ص) روزغدیرخم پدرم على(ع) را وصى و امام بعد از خود قرار داد و حدیث ولایت را بر شما خواند و فرمود همگى باید این پیام را به دیگران برسانید پاسخ دادند: چرا ما بیاد داریم.
امام محمد باقر(ع) و غدیر
فضیل بن یسار، بكیر بناعین، محمد بن مسلم، برید بن معاویة و ابوالجارود همگى در محضر امام باقر(ع) بودند حضرت در باره ولایت على بن ابىطالب(ع) و روز غدیر فرمودند: خداوند پیامبرش را مامور به ولایت على [علیه السلام] كرد و این آیه شریفه را نازل كرد: «انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزكاة». با نزول آیه فوق ولایت اولى الامر واجب گردید ولكن عدهاى نفهمیدند اولى الامر چه كسانى هستند؟ خداوند به محمد - صلى الله علیه و آله - دستور داد تا آن را توضیح دهد و همانند نماز و زكات و روزه و حج مصادیق خارجى آن را روشن سازد. در آن هنگام اضطراب او را فرا گرفت و ترسید عده اى به واسطه آن از آیین اسلام برگردند و او را تكذیب كنند او به خدا پناه برد درآن هنگام آیه تبلیغ (یا ایها الرسول بلغ...) نازل گشت پیامبر خدا(ص) امر حق را اجرا نمود و در غدیر خم ایستاد و فرمان اجتماع مردم و زوار بیت الله الحرام را داد و درآنجا على بن ابىطالب(ع) را ولى بعد از خود معرفى كرد و دستور داد آنانى كه درآنجا (غدیر خم) بودند پیام خداوند (ولایت على(ع)) را به دیگر افراد برسانند.
امام صادق(ع) و غدیر
حسان جمال مى گوید: همراه امام صادق(ع) از مدینه به مكه مسافرت كردم. در نزدیكى میقات جحفه، چون به «مسجد غدیر» رسیدیم امام - علیه السلام - به جانب چپ مسجد نگریست و فرمود: این مكانى است كه پیامبر خدا(ص)، در روزغدیر، على را جانشین خود معرفى كرد و فرمود: من كنت مولاه فعلى، مولاه. آنگاه امام(ع) به جانب دیگر نگاه كرد، جایگاه خیمه هاى دیگران را نشان داد و فرمود: سالم غلام ابوخذیفه و ابوعبیده جراح نیزدرآنجا بود؛ گروهى از مردم چون على(ع) را بر روى دست پیامبر دیدند با حسادت به وى نگریستند و به یكدیگر مى گفتند: به دو چشم او [پیامبر] نگاه كنید، چگونه همانند دیوانه به اطراف خویش مى نگرد و قرار ندارد. دراین هنگام جبرئیل نازل شد و این آیات را بر پیامبر خدا(ص) قرائت كرد: «و ان یكادالذین كفروا لیزلقونك بابصارهم لما سمعوا الذكر و یقولون انه لمجنون و ما هو الا ذكر للعالمین». آنان كه كافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزى نمانده بود كه تو را چشم بزنند؛ آنها مى گفتند: او واقعا دیوانه است، در حالى كه قرآن جز بیدارى و آگاهى براى جهانیان نیست.
حسن بن راشد از امام صادق(ع) روايت مي كند كه: به آن حضرت عرض كردم: جانم فدايت! آيا مسلمانان را جز عيد فطر و قربان، عيدي است؟ فرمود: آري اي حسن! بزرگتر و شريفتر از آن دو. پرسيدم: چه روزي است؟ فرمود: روزي كه اميرالمؤمنين عليهالسلام به عنوان نشانه راهنما براي مردم منصوب شد. گفتم: فداي شما! در آن روز چه كاري سزاوار است كه انجام دهيم؟ فرمود: روزه مي گيري و بر پيامبر و دودمانش درود مي فرستي و از آنان كه در حقّشان ستم كردند، به درگاه خدا تبرّي مي جويي. همانا پيامبران الهي به اوصياء خويش دستور مي دادند روزي را كه جانشين تعيين شده، «عيد» بگيرند. پرسيدم: پاداش كسي كه آن روز را روزه بگيرد چيست؟ فرمود: برابر با روزه 60 ماه است.
امام كاظم(ع) و مسجد غدیر
عبدالرحمان بن حجاج گفت: خدمت موسى بن جعفر(ع) رسیدم. در حالى كه قصد سفر داشتم، از آن حضرت در باره مسجد غدیر خم پرسیدم.امام فرمود: درآن مسجد نماز بخوانید كه فضیلت و ثواب بسیار دارد، پدرم [به هر كه عازم آن دیار بود] فرمان مى داد تا در مسجد غدیر نماز بگزارد.
امام رضا(ع)و غدیر
امام رضا(ع) شنید كه بعضی از مردم روز غدیر را انكار می كنند، فرمود:«پدرم از پدرش روایت كرد كه روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین... به درستی كه در این روز خداوند گناه شصت سال از مردان و زنان مؤمن را می آمرزد و دو برابر آنچه در ماه رمضان از آتش دوزخ می رهاند؛ در این روز آزاد می كند...اگر مردم ارزش این روز را می دانستند، بی تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می كردند.»
فيّاض بن محمدبن عمر طوسي در سال 259 (در حالي كه خودش 90 سال داشت.) گفته است كه امام رضا (ع) را در روز غدير ملاقات كردم، درحالي كه در محضر او جمعي از ياران خاصّ وي بودند و امام (ع) آنان را براي افطار نگاه داشته بود و به خانههاي آنان نيز طعام و خلعت و هدايا، حتي كفش و انگشتر فرستاده بود و وضع آنان و اطرافيان خود را دگرگون ساخته بود و پيوسته فضيلت و سابقه اين روز بزرگ را ياد مي فرمود.
امام حسن عسکری(ع) و غدیر
یكی از شیعیان از امام عسکری(ع) پرسید:«این سخن پیامبر كه فرمود:"من كنت مولاه فهذا علی مولاه" یعنی چه؟» حضرت جواب داد:«خداوند اراده فرمود كه این جمله، نشان و پرچمی باشد تا حزب خدا هنگام اختلاف ها با آن شناخته شود.»
امام زمان(عج)و غدیر
در دعای ندبه كه منسوب به آن حضرت است چنین آمده: «...فلما انقضت ایامه اقام ولیه علی بن ابی طالب صلواتك علیهما و آلهما هادیا اذ كان هم المنذر و لكل قوم هاد فقال و الملاء امامه من كنت مولاه فهذا علی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه...» هنگامی كه دوران عمر پیامبر سپری شد، جانشین خود را علی پسر ابوطالب كه صلوات خدا بر آن ها و خاندان شان باد، را به هدایت امت برگزید، چون او منذر و هدایت گر همه بود. پس پیامبر به مردمی كه در مقابلش بودند گفت: هر كه من مولای اویم، پس علی مولای اوست، خدایا هر كه علی را دوست دارد دوستش بدار و هر كه با او دشمن است دشمنش بدار...