به گزارش خبرنگار مهر، از 550 دهنه چشمه آب معدنی شناسایی شده در کشور نزدیک به 80 دهنه در استان اردبیل واقع شده که به عقیده کارشناسان کاربری در تولید انرژی حرارتی و برق این پتانسیل طبیعی به دلیل سوء برنامه ریزی ها تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
این در حالی است که در کشورهای پیشرفته تعداد به مراتب کمتری از این امکان طبیعی به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و صرفا برای استفاده دز استخرهای آبگرم خلاصه نمی شود.
عمده پتانسیل آب های گرم معدنی اردبیل در شهرستان سرعین متمرکز شده که به دلیل ویژگی های منحصر به فرد آن این منطقه را متمایز از سایر مناطق کرده و ضرورت مدیریت طلای سفید آن را مضاعف ساخته است.
به منظور بررسی این پتانسیل و طرح ایده های نوین در خصوص چگونگی مدیریت آبهای معدنی اردبیل با یکی از محققان آب های زیرزمینی سرعین به گفتگو نشستیم.
عزت الله صالحی به عنوان پایه گذار اولین گروه زمین شناسی در دانشگاه تبریز بعد از آغاز مطالعات خود در سال های 1351 تا 1356 با ارائه 15 مقاله علمی در خصوص آب های زیر زمینی اردبیل، سرعین و سراب یکی از معدود کسانی بوده که پایه مطالعاتی در خصوص زمین شناسی آبهای اردبیل را جهانی کرده است.
صالحی دکترای دولتی خود را از فرانسه اخذ کرده و با وجود طرح ایده های عملیاتی تاکنون مورد مشاوره مسئولان استانی قرار نگرفته است. فرصت اقامت 10 روزه این کارشناس در اردبیل زمینه طرح سوالات وضعیت آبهای معدنی استان را فراهم کرد.
آیا می توان پایانی برای عمر منابع آب های معدنی اردبیل متصور شد؟
کوههای آتشفشان نیمه فعال با عنوان زندگی نهفته شناخته شده اند و سبلان برخوردار از زندگی نهفته است که در آب های معدنی جاری از اعماق آن مشاهده می شود. با این وجود مطالعات نشان می دهد چون منشا آب های گرم اردبیل فسیلی است عمر آن محدود نبوده و حداقل هزار سال عمر دارد.
آب ها به دو دسته سطحی که وابسته به بارش است و فسیلی که وابستگی به بارش ندارد، تقسیم می شوند و آب های معدنی اردبیل در گروه آبهای فسیلی است.
چه عواملی می تواند حرارت و دبی آب های معدنی را تغییر دهد؟
آبهای معدنی عمر بالا و دبی و حرارت ثابتی دارند و تنها امکان تغییر دما و دبی و حتی کانال های آبی وقوع زلزله در مقیاس بالای شش ریشتر است. با این وجود تاکنون تغییر کانال در طول عمر چشمه های آب معدنی اردبیل ثبت نشده است.
علت تفاوت آب های معدنی اردبیل و خواص درمانی متفاوت با وجود منشا واحد در چیست؟
آب های معدنی یا کربناته و یا سولفاته هستند. علت تفاوت به دلیل بسترهای جاری شده آب است که در طول حرکت در لایه های زیرین زمین با مواد معدنی مختلفی در مسیرهای مختلف مخلوط شده و در نهایت زمانی که در چشمه فوران می کند برخوردار از مواد معدنی متفاوت و در نتیجه خواص درمانی مختلف است. بویژه گازدار بودن برخی آب های معدنی به دلیل واقع شدن در منطقه آتشفشانی است.
با توجه به هشدار مسئولان آب منطقه ای استان مبنی بر ساخت و سازهای غیر مجاز بر روی رگه های آب های معدنی در سرعین، به عقیده شما روند ساخت و سازهای این منطقه با چه ایراداتی مواجه است؟
برای بررسی این مهم و نفوذ آب در پی ساختمان ها و تداخل با رگه باید به جهت حرکت چشمه توجه شود. در صورتی که چشمه به صورت عمودی واقع شده باشد تاثیری نخواهد داشت، اما در صورتی که به صورت افقی قرار گرفته باشد تا شعاع 15 متر نفوذ خواهد داشت.
آب های معدنی سرعین عمودی بوده و از بابت نفوذ در پی ساختمانی نگرانی ایجاد نمی کند، اما مهمترین موضوع در ساخت و سازها در نظر گرفتن عواقب زلزله احتمالی در این منطقه است که به دلیل واقع شدن در دامنه کوه آتشفشان زلزله تا شش ریشتر می تواند منطقه را تخریب کند.
یکی از ایردات وارده به مدیریت آب های معدنی خلاصه کردن توان طبیعی این ظرفیت در استخرهای آب گرم و عدم ورود به طرحهای نوین از جمله سیستم های گرمایشی و تولید انرژی بویژه برق است. مطالعات شما امکان این ورود را تائید می کند؟
صد درصد. در سال 1356 طرحی مبنی بر استفاده از گرمایش آبهای معدنی سرعین در سیستم های شوفاژ مورد بررسی قرار گرفت و به وزرات نیرو و دانشگاه تبریز ارائه شد، طرحی که نمونه کوچک آن در منطقه شابیل شهرستان مشگین شهر اجرا شده است.
در قالب این طرح آب های معدنی به سیستم های شوفاژ هدایت می شود و با سیستم های تصفیه می توان رسوبات آبی را از لوله ها خارج کرده و یا در پروسه های زمانی 10 ساله لوله ها را تعویض کرد.
در راستای این طرح موضوع استخرهای آب معدنی منتفی می شود؟
به سادگی می توان بخشی از آب را به استخرها هدایت کرد و یا پس از استفاده گرمایشی مجددا به استخرها انتقال داد.
اجرای این طرح برای شهر اردبیل امکان پذیر است؟
با توجه به جمعیت شهری تنها در صورتی که تمامی آب های معدنی را یکپارچه کرد می توان گرمایش جمعیت 30 هزار نفری را تامین کرد. علاوه بر این منحصرا مدارس، بیمارستانها و یا ادارات می تواند گرمایش خود را از این طریق دریافت کند.
چرا تاکنون این طرح به اجرا درنیامده است؟
در مقایسه با آبهای معدنی اردبیل و قفقاز مطالعات نشان می دهد آب های معدنی این دو منطقه از نظر ترکیبات تفاوتی نداشته و آبهای اردبیل دمای بالاتری دارند. این در حالی است که ما با تجهیزات قابل توجه و صرف هزینه دمای آب را تا 30 درجه بالا می بریم و خود آبهای معدنی تا 35 درجه دما دارند.
اجرای این طرح نیازمند مدیریت علمی و همت عمومی است و با وجود اینکه از نظر علمی ثابت شده و مضررات و عواقبی در پی ندارد، اجرای آن نیازمند برنامه ریزی و توجه همه دستگاههای مسئول و البته سرمایه گذاری است. علاوه بر این می توان زمینه های تولید برق از حرارت آب های معدنی را فراهم کرد.
آب طلای سفید است و به دلیل واقع شدن اردبیل در اقلیم کم بارش باید مدیریت آن به درستی صورت گیرد.
پروژه زمین گرمایی مشگین شهر تا چه حد خروجی مشابه با این طرح دارد؟
این پروژه در راستای تولید برق آغاز به کار کرد که پیشرفت مطلوبی ندارد، دلیل آن به نظر می رسد کمبود هزینه و تکنولوژی است. با توجه به قابلیت ممتاز آبهای معدنی اردبیل در تولید برق و گرما اجرای پروژه هایی در راستای بهره برداری از این توانمندی از اهمیت ویژه برخوردار است.
یکی از مشکلات مدیریت آبی اردبیل برداشت های نامناسب از آب های زیر زمینی طی سال های اخیر است. آیا این موضوع در کنار کمبود بارش، خشکسالی را به دنبال خواهد داشت؟
بله. منبع عمده آبی اردبیل "بالیخلو چای" است و سایر رودخانه ها فصلی و نیمه خشک محسوب می شود که نمی توان حتی بر روی آن سد احداث کرد. این موضوع موجب حفر چاه و استفاده از منابع زیر زمینی می شود که مطابق استاندارد حفر چاه باید به فاصله 500 متری از هم باشد تا اختلاطی در برداشت آب ایجاد نکند.
اما برداشت بی رویه و حفر مکرر چاه موجب می شود اگر به عنوان مثال آب در عمق 120 متری حاصل شود با استفاده مکرر به عمق 150 و پس از 10 سال به عمق 200 متری برسد.
با توجه به میانگین بارندگی اردبیل در دامنه 375 تا 400 میلی متر نمی توان بدون مدیریت اقدام به حفر چاه کرد و منابع آب زیرزمینی باید قویا مراقبت شود.
علاوه بر این ضروری است فرهنگ مصرف آب در اردبیل تغییر یابد. در کشورهای اروپایی چیزی به نام شستن خودرو با آب شرب نداریم و این در حالی است که مصرف آب شهروندان بدون توجه و با اسراف زیادی همراه است.
شما طرحی مبنی بر کاشت مرتع در اطراف سد یامچی را پیشنها کرده اید. در این خصوص توضیح بفرمایید؟
علت رسوبی بودن آب شرب اردبیل لخت بودن اطراف سد یامچی و نبود پوشش گیاهی مانند مرتع و جنگل است، این در حالی است که وجود مرتع موجب می شود رسوبات در هنگام بارشها وارد محدوده سد نشود. اجرای این مهم می تواند در کیفیت مزه و طعم آب اردبیل تاثیر قابل توجهی داشته باشد.
.........................
گفتگو: ونوس بهنود