خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: موسسه مرکز مستند حقیقت از اواسط سال 90 توسط جمعی از مستندسازان گروه "روایت فتح" با مدیر عاملی مرتضی شعبانی شکل گرفت و شروع به کار کرد. شاید تا قبل از شهادت هادی باغبانی کمتر نامی از این مرکز شنیده می شد چون فعالیت های و مستندهای مرکز کمتر در معرض توجه رسانه‌ها بود. شهید باغبانی اولین بار مستندسازی خود را از این موسسه آغاز کرد و به عنوان یکی از مستندسازان این مرکز به سوریه رفت و به شهادت رسید. فیلم های وی از سوریه هنوز در دست تدوین است.
مرکز مستند حقیقت حدود 30 مستندساز دارد و در طول این دو سال بیشتر از 100 مستند ساخته است که بعضی از آنها از شبکه های داخلی و بعضی از شبکه های خارجی پخش شده است. رویکرد اصلی این مرکز هم آنچنان که از سخنان مدیر آن مرتضی شعبانی برمی آید معرفی ایران و اسلام به جهانیان است؛ کسانیکه امروز در معرض انواع و اقسام تبلیغات شبکه های خارجی قرار می گیرند و ایران را آنچنان که هست که نمی شناسند بلکه آن را در آیینه این شبکه ها می بینند.
در این گفتگو به سراغ مرتضی شعبانی مدیر موسسه مرکز مستند حقیقت رفتیم و درباره فعالیت های مرکز و محور مستندهایی که در آنجا ساخته می شود، رویکرد و هدف اصلی آن و همچنین شهید باغبانی مستندساز این مرکز صحبت کردیم.
شعبانی در این گفتگوها از مستندسازانی که با اعتقاد و نه فقط به خاطر حرفه خود به سوریه می روند، سخن گفت و اینکه دستمزد چندانی هم به این مستندسازان تعلق نمی‌گیرد. وی همچنین با اشاره به فعالیت‌های موسسه و پروژه های جدیدی که قرار است درباره یهودیت، وهابیت، نجم الدین اربکان نخست‌وزیر اسبق ترکیه و سایر سوژه های مربوط به شرایط منطقه ساخته شود از اهمیت این پروژه ها در شناخت علت ناامنی ها در کشورهای اطراف و همچنین حفظ امنیت و شرایط موجود در کشور سخن گفت. شعبانی در ادامه حمایت ها و تمرکز کشور و حتی مستندسازان روی سوریه را به خاطر جایگاه آن به عنوان محور مقاومت دانست.
وی همچنین به هادی باغبانی مستندسازی که از طرف این مرکز به سوریه رفت و به شهادت رسید، اشاره کرد و از روحیات و ویژگی های او و اینکه چطور وارد کار مستندسازی شده است، گفت.
با ما در این گفتگو همراه می‌شوید:
*شما با گروه روایت فتح شهید آوینی همراه بوده‌اید و بعد از آن فعالیت‌هایی در حوزه مستندسازی داشتید. ابتدا درباره شکل گیری مرکز مستند حقیقت توضیح دهید؟
- من ابتدا به عنوان دستیار فیلمبردار در گروه روایت فتح با شهید آوینی همکاری داشتم. از سال 75 شروع به ساخت و کارگردانی مستند کردم و تا سال 77 در حدود 3 سال مدیر عامل مجموعه روایت فتح بودم و سپس تصمیم گرفتم با دوستانی که در آنجا همفکر بودیم، مجموعه ای را ایجاد کنیم که در آن ساخت مستند را ادامه دهیم. تقریبا اواسط سال 90 موسسه ای را تحت عنوان مرکز مستند حقیقت با این همکاران که در حوزه ساخت مستندهای دفاع مقدسی با هم همکاری داشتیم، برپا کردیم. کسانی مثل احسان اصغرزاده، علی فاطمی، محمد حسین محمودیان و ... که نام این مرکز را هم از اولین مجموعه‌های مستند شهید آوینی گرفتیم که با نام "حقیقت" کار کرده بود.
*اتفاقا سوال من این بود که چرا مرکز با جشنواره "سینما حقیقت" مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی همنام شده است؟
- البته آن یک جشنواره است و نمی توان گفت هم‌نامی وجود دارد. نامگذاری این مرکز به نام حقیقت اتفاقی نبود. کار ما مستندسازی است و اعتقاد ما بر این است که باید روشنگری کرد بنابراین به دنبال اسم با مسمایی بودیم و همین باعث شد که از نام مستندهای شهید آوینی کمک بگیریم. من این اسم را دوست داشتم و تلاش بر این بود که همین عنوان را انتخاب کنیم.
*لطفا در مورد فعایت های موسسه بیشتر توضیح دهید. محتوای مستندهایی که در این مرکز ساخته می شود چیست و اساسا چه هدفی را دنبال می‌کنید؟
- بعد از اینکه از مجموعه روایت فتح جدا شدیم شکل فعالیت هایمان تغییر پیدا کرد. البته همکاری ما با مجموعه روایت فتح همچنان ادامه دارد با این حال کمی دچار تغییر مسیر شد. ما در این سال ها بیشتر در خصوص جنگ و دفاع مقدس کار کرده ایم ولی در این مرکز غیر از دفاع مقدس هدف اصلی تر ما این بود که ایران و اسلام را به کشورهایی که کمتر با ما آشنایی دارند و چهره درستی از ایران ندیده اند، معرفی کنیم. این میان به تحولات جهان اسلام و بیداری اسلامی نزدیک شدیم و مستندهای ما هم بیشتر به این سمت رفت. یعنی بخش زیادی از مستندهای ما به ایران، معرفی ایران، نمایش توانمندی ها، پیشرفت های علمی، فرهنگی، پزشکی و .... در ایران مربوط می شود تا مردمی که ما را خوب نمی شناسند چهره واقعی ایرانی ها را ببینند و بخشی از مستندها هم به حوادث سالهای اخیر در منطقه مربوط است.
*در حوزه مستندهایی که قرار است معرفی‌کننده ایران باشد چه کارهایی انجام داده‌اید؟
- در این دو سال یک مجموعه 10 قسمتی با عنوان "نقطه تحول" توسط محمد شمس درباره انرژی اتمی و پیشرفت های پزشکی ساخته شد. همچنین یک مجموعه 3 قسمتی درباره زنان موفق ایرانی توسط رضا فرهمند کارگردانی شد که در آن با یک خلبان زن، سرمربی زن تیم فوتبال و زنانی از این دست گفتگو و زندگی آنها به تصویر کشیده شد.
پیشرفت های نظامی و اقلیت های دینی نیز از دیگر مباحثی بود که در این مستندها به آنها پرداخته شد. خیلی از کشورهایی که در اطراف ما زندگی می کنند اطلاعی ندارند که در ایران چند درصد از مردم غیر شیعه هستند و آزادانه در این کشور زندگی می کنند. یک مجموعه 6 قسمتی به تهیه کنندگی محمد کاظمی از این اقلیت ها ساخته شد.
*چطور به این سوژه ها می رسید و ایده و موضوع اصلی مستندها از طرف چه کسی ارائه می شود؟
- موضوعات در مجموعه و تیم اصلی مرکز مستند حقیقت ارائه می‌شود و بعد با نظر گروه به تصویب می رسد. یکی از معیارهای ما برای تصویب این موضوعات شبکه هایی هستند که حاضرند روی این موضوعات سرمایه گذاری کنند یعنی ما ابتدا با شبکه های تلویزیونی داخلی و خارجی مثل شبکه های سیما و پرس تی وی، العالم، المنار و ... قرارداد می بندیم و بعد موضوعات طرح شده برای ساخت به تصویب می رسند.
*یکی از موضوعاتی که در مرکز شما بیشتر روی آن کار شده، سوریه است. چرا اینقدر به سوریه توجه شده است؟
- من آمار دقیقی از کل فیلم هایی که در ایران درباره سوریه ساخته شده ندارم اما مرکز ما تا کنون 24 مستند در این باره تولید کرده است. سوریه برای ما اهمیت حیاتی دارد، همانطور که سیاست‌های کلی نظام این است که از سوریه حمایت می کند. تا یکی دو سال پیش ما گاهی فکر می کردیم که شاید درباره مسایلی که در سوریه اتفاق می افتد، اشتباه می کنیم و برای خود ما هم واضح نبود که حقیقت چیست اما به تدریج در طی سفرهایی به سوریه حقیقت مسایل برای ما روشن تر شد و به این باور رسیدیم که واقعیت سوریه با آنچه که شبکه های الجزیره و العربیه نشان می دهند، تفاوت دارد. بنابراین سعی کردیم مشاهدات خود را از طریق ساخت این مستندها به دیگران هم انتقال دهیم. تجربه هایی که در جنگ و روایت فتح داشتیم کمک بسیاری به ما کرد و کار ما را به راحتی پیش برد. همچنین علاقمندان به ساخت مستند در این حوزه از جوانان و حرفه ای ها را به کار گرفتیم.
*مشکلی برای رفت و آمد به سوریه برای ساخت مستند نداشتید؟
- خیر. این سفرها در شهریور سال 90 شروع شد و آن زمان می توانستید به همه نقاط سوریه رفت و آمد داشته باشید. خروجی کار ما از آن زمان مستندهایی بودند با عنوان "دروازه شرق" و "نگاهی به سوریه" که در آنها با کارشناسان سیاسی سوریه و لبنان (که به لحاظ فرهنگی و جغرافیایی بسیار به سوریه نزدیک است) گفتگو شد. این مستندها دو کار حدودا 55 دقیقه ای بودند که از شبکه های العالم و شبکه یک سیما پخش شد.
*شما گفتید که ابتدا وقایع سوریه را باور نداشتید چطور این تصور تغییر یافت؟
- بله تصور اولیه ما این بود که سوریه با کشورهای لیبی، مصر و بحرین تفاوتی ندارد و شاید بتواند یک انقلاب مردمی باشد البته هم اکنون اگر با عموم مردم صحبت کنید به راحتی واقعیت را تشخیص می دهند چون خط کشی ها مشخص شده است اما در آن زمان هنوز همه چیز به این روشنی نبود. ما در تحقیقات خود دیدیم اعتراضی که همه جا چهره دموکراتیک و آرام و اعتراضی داشته است در سوریه به شکل دیگری عمل می کند. شروع درگیری ها با اسلحه های شکاری بود و معترضان تنها در یک روز 120 نفر از نظامی ها را کشتند.
*با توجه به اینکه ابتدا گفتید هدف اصلی شما معرفی ایران به جهان است، ضرورت ساخت فیلم درباره سوریه به خاطر درگیری‌های این کشور ایجاد شد؟
- سوریه همیشه به عنوان یکی از کشورهای عربی تاثیرگذار در منطقه مطرح بوده است. کشوری که رژیم صهیونیستی را به رسمیت نمی شناسد و در طول این سال ها کمک شایانی به مقاومت لبنان کرده است. سوریه در واقع تاوان این همکاری با لبنان را می دهد. ما در این فیلم ها با مردم مختلف و کارشناسان سیاسی گفتگو کرده بودیم و جالب اینجاست که گاهی حتی خود کارشناسان هم تحقیقات و اطلاعات فیلم های ما را نداشتند و فیلم های ما برای آنها هم روشنگر بود. تحقیقات ما واقعیات زیادی را درباره مخالفان سوریه نشان داد. نحوه اعتراضات در سوریه برای هیچ کس کاملا مشخص نبود، معترضان سوری از اسلحه استفاده می کردند درحالیکه در هیچ کدام از کشورهای حوزه بیداری اسلامی تظاهرات به این شکل انجام نشد. بدر الدین حسون مفتی اعظم سوریه در یکی از این گفتگوها از تهدیداتی که توسط معارضان شنیده بود گفت و اینکه از او خواسته بودند از سوریه برود و چون او مقاومت کرده یک هفته بعد پسرش را شهید کرده بودند.
بنابراین باید از سوریه به عنوان کشوری که عضو جبهه و محور مقاومت است، حمایت کرد. این یک هدف سیاسی است که البته ما آن را اعتقادی انجام می دهیم.
*پس بیشترین هزینه شما صرف ساخت مستند برای سوریه می شود؟
- این هزینه ها خیلی بالا نیست. مستندسازی به مرکز ما آمد و اظهار علاقه کرد که می خواهد برای سوریه مستند بسازد. این مستندساز رقمی در حدود صد میلیون پیشنهاد کرد و علت آن را وجود منطقه خطر در سوریه بیان کرد. من هم به او گفتم ما به این حرکت به عنوان یک عمل جهادی نگاه می کنیم و اصلا به دنبال سرمایه های این چنینی نیستیم چرا که چنین درآمدی نداریم. ما سرمایه خود را از شبکه هایی که فیلم های ما را خریداری می کنند، تهیه می کنیم و بیشتر از قراردادی که با این شبکه ها داریم نمی توانیم هزینه کنیم.
*حدودا چقدر برای مستندهایی که در سوریه ساخته می شود، هزینه می کنید؟
- نمی توان به طور دقیق بیان کرد. اکثر افرادی که برای ساخت فیلم و مستند به سوریه می روند از روی دل و اعتقاد خود می روند و برای پول این کار را انجام نمی دهد. با این حال برای 4 مستندی که در سوریه تولید شده و جمعا حدود 2 ساعت می شوند کمتر از 60 میلیون هزینه شده است.
*شهید باغبانی هم از مستندسازان مرکز شما بود. درباره چگونگی آشنایی با او و ورودش به این مرکز توضیح دهید؟
- شهید باغبانی از ابتدای شکل گیری این موسسه دوست داشت با ما همکاری کند اما هیچ تخصصی در این زمینه نداشت. خاطرم هست حدود دو سال پیش یک روز به او توصیه کردم که ابتدا در حوزه مورد علاقه خود تخصص های لازم را کسب کند، آموزش ببیند، زبان بیاموزد و حتی پیشنهاد دادم برای آنکه در مرکز به نوعی با امور مستند ازی در ارتباط باشد مسئولیت آرشیو مستندهای مرکز را هم به عهده بگیرد. قرار شد فکر کند و خبر این پیشنهاد را به من بدهد اما خبری از او نشد. من اما دورادور می دانستم که به کلاس های حوزه هنری رفته است و بعد دوباره حدود یک سال پیش بعد از گذراندن این کلاس ها به مرکز آمد و قاطعانه گفت که می خواهد درباره سوریه فیلم بسازد.
*و بعد به سوریه رفت؟
- ابتدا مدتی با من در ارتباط بود. شهید باغبانی بسیار صبورانه و با ذکاوت به مرکز می آمد و در خلال کارها درباره چگونگی ساخت مستندها از من سوال می کرد. دائم می پرسید شما زمان جنگ چه می کردید به سراغ چه تصاویری می رفتید؟ مجموعه های "روایت فتح" را می دید و بعد دوباره سوالهایی را مطرح می کرد. من به او مجموعه "دسته ایمان" مجموعه ای از قسمت های "روایت فتح" را معرفی کردم. این مجموعه توسط شهید مهدی فلاحت پور ساخته شده بود. فلاحت پور تصویربردار تیم روایت فتح بود. او برای این مجموعه 3 ماه در دسته ای به نام "ایمان" در جبهه بود و زندگی این افراد را به تصویر کشید. از شوخی ها و آشپزی های رزمنده ها گرفته تا درس خواندن و مسایل نظامی.
*مگر رزمنده ها در جبهه ها می توانستند درس هم بخوانند؟
- بله در جبهه مدارسی بود که شما می توانستید هر چقدر سواد دارید و در هر مقطعی هستید آنجا به مقاطع بالاتر بروید. در جبهه همیشه جنگ نبود بنابراین در زمان هایی که رزمنده ها وقت خالی داشتند به صورت جدی درس می خواندند.
شهید باغبانی هم وارد یکی از جبهه های ارتش سوریه شد و دوست داشت چنین کاری بسازد. ابتدا یک بار به سوریه رفت و در حدود 35 روز آنجا ماند و بعد در دومین سفر خود به سوریه به شهادت رسید. او یک مسیر طولانی را بسیار سریع رفت.
*در حال حاضر چه فیلم هایی از او به دست شما رسیده است؟
- یک فیلم حدودا 30 دقیقه ای و تصاویری که چون کامل نیستند توسط دیگر مستندسازان ما در سوریه کامل خواهند شد.
*چه طرح ها و پروژه هایی دارید که قرار است درباره آنها فیلم بسازید؟
- قرار است مستندهایی درباره یهودی‌سازی بیت المقدس ساخته شود. همانطور که می دانید بیت المقدس از شهرهای اسلامی است و مسلمان نشین بوده است و حالا یهودی ها دنبال این هستند که این شهر را یهودی کنند و اینچنین جلوه دهند. همچنین پروژه ای هم داریم درباره وهابیت، بعضی فکر می کنند وهابیت از فرق اهل سنت است اما باید دانست که وهابیون با سایر فرق اهل سنت تفاوت دارند. اینها امروز در اکثر نقاط جان پراکنده اند و خطر بسیار زیادی هم برای تشیع و جهان اسلام دارند. طرحی هم درباره اربکان پدر اسلام گرایان ترکیه داریم که تفاوت اساسی با اسلام گرایان امروز دارد.
*این فیلم هایی که گفتید چگونه به شناخت مخاطبانی که می گویید ایران را نمی شناسند کمک می کند؟
- ما فیلمی با عنوان "فرزندان جاهلیت" ساخته ایم که به طور غیرمستقیم به سوریه می پردازد و نمایانگر چهره سلفی ها و وهابیون است. وقتی افکار و اعتقادات وهابیون را بشناسید و اقدامات آنها را در برابر مردم افغانستان و ... ببینید برای پایداری امنیت موجود در کشور تلاش می کنید.
آامریکایی ها ممکن است به طور مستقل وارد جنگ نشوند اما از طریق وهابیون و طالبان و حتی معترضان سوری اقدامات خود را پیش می برند. نباید فکر کنیم وضعیت ما تا ابد در در صلح و آرامش به همین شکل باقی می ماند. اگر به عراق و بغداد بروید ناامنی را در آن کشورها می بینید و خدا را شکر می کنید که در ایران زندگی می کنید. بنابراین یک مسیر قدر دانستن وضعیتی که داریم شناخت از شرایط کشورهایی است که با این ناامنی مواجهند. سعی و تلاش ما این است که چهره حقیقی از کشورهای اطراف خود نشان دهیم. چون اینها همسایه های ما هستند و هر خطری که آنها را تهدید کند ما را هم تهدید می کند. اتفاقاتی که در عراق، افغانستان، سوریه و ... رخ می دهد تهدیداتی است که ممکن است ما را هم دچار خود کند. ما در معرض خطر قرار داریم و غرب به دنبال این است که ما هم به لحاظ ناامنی شبیه دیگر کشورها شویم. صهیونیست ها تمام کشورها را دچار بحران کرده اند پس باید مواظب بود تا شرایط منطقه به ما آسیب نزند. باید هم امیدوار باشیم هم قدر امنیت موجود در کشور را بدانیم و هم برای پایداری این امنیت برنامه ریزی کرده و با خطرات احتمالی مقابله کنیم. من به عنوان یک مستندساز باید این مسایل را اطلاع رسانی کنم.
*آیا این مستندها می توانند مخاطبان خارجی خود را هم جذب کنند؟
- بله برای آنها هم می تواند بسیار موثر باشد. من با یک فیلمساز فلسطینی صحبت می کردم اصلا باورش نمی شد در سوریه کسانی باشند که از حکومت بشار اسد دفاع کنند چون فضای رسانه ای همیشه مخالف‌ها را نشان داده است.
*تا بحال توانسته اید این واکنش ها را از مخاطبان مستندهای خود دریافت کنید چه در داخل و چه در خارج از کشور؟
- بله در داخل کشور چون سامانه پیامک مرکز ما زیرنویس می شود مخاطبان پیامک می زنند و استقبال خوبی هم از مستندها می شود اما متاسفانه برای مستندهایی که به شبکه های خارجی ارائه می شوند، ساز و کاری وجود ندارد که بتوان واکنش های آنها را هم دریافت کرد.
*فکر می کنم مرکز شما از لحاظ تبلیغاتی هم کمی ضعیف عمل کرده است چون ما کمتر نامی از این مر کز می شنویم.
- به هرحال این مرکز هنوز نوپاست. دو سال برای یک مرکز مستندسازی زمان زیادی نیست. البته سایت مرکز درحال بارگذاری است و تا چند وقت دیگر مستندهایی که تاکنون پخش شده در سایت برای دانلود قرار داده می شود.
گفتگو از عطیه موذن