به گزارش خبرنگار مهر، رودخانه یا به تعبیر دیگری "خانه"ی رود، محل عبور رود است و "رود" برای عبور از خانه خود با کسی شوخی ندارد؛ موضوعی که گاه توسط کاربران و مجاوران رودخانه نادیده گرفته می شود.
رودخانه خرم رود در مرکز لرستان که به "گلال" شهرت دارد با 110 کیلومتر طول از ارتفاعات شمالی شهر و از دامنه های سفید کوه و کوه کمر سیاه سرچشمه گرفته و خرم آباد را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند.
طرح ساماندهی که "خرم رود" را بی سامان کرد
این رودخانه در طول سالهای اخیر شاهد تغییرات متعددی بوده که در قالب طرح ساماندهی رودخانه عملیاتی شده است؛ تغییراتی که گاه در مسیر غیرکارشناسی پیش رفته و مخاطراتی را نیز به همراه داشته است.
احداث پلهای موقت غیراستاندارد در طول سالهای گذشته بر روی این رودخانه از جمله کارهای غیرفنی بود که در سال 90 موجب وقوع حوادثی در حریم این رودخانه شد تا یک خودروی پژو 405 که قصد عبور از یکی از این پلها را در یک روز بارانی داشت در رودخانه واژگون شود و با فداکاری مامور راهنمایی و رانندگی دو سرنشین آن نجات پیدا کنند.
این حادثه و دیگر حوادث مشابه در جای جای کشورمان نشان داده که رودخانه برای عبور از مسیر خود تعارف ندارد و تعرض به حریم رودخانه می تواند هر آن حادثه ای را خلق کند.
هنوز شهر قم خاطره تلخ سیلاب سال 88 که منجر به مرگ چند هموطن و خسارات میلیاردی شد را فراموش نکرده است. شاید کسی فکر نمی کرد که بستر خشک رودخانه قم روزی شاهد سیلابی با دبی حدود 110 مترمکعب در ثانیه باشد، سیلابی که همه آنچه را که در مسیر خود دید را از میان برداشت.
"خرم رود" پارکینگ شد
حال همین اشتباه خطرناک در خرم آباد بدون توجه به هشدار کارشناسان در حال تکرار است تا بخشی از خرم رود تبدیل به پارکینگ شود، پارکینگی که شاهد ورود روزانه دهها خودرو است.
با آغاز فصل بارشها در استان لرستان و با توجه به قرارگیری خرم آباد در داخل یک دره با توپوگرافی کوهستانی نگرانیها در زمینه وقوع سیلابهای فصلی در رودخانه خرم آباد شدت گرفته است؛ موضوعی که مسبوق به سابقه است.
یک کارشناس ارشد آب زيرزميني در این رابطه به مهر می گوید: در سال 1388 به طور همزمان کار مطالعه و اجراي پروژه "ساماندهی رودخانه خرم آباد" از محل پل انقلاب تا پايين پل صفوی به طول حدود هزار و 900 متر به اصرار استاندار وقت و به كارفرمايي شركت آب منطقه اي لرستان آغاز شد به طوریکه تاکنون در قالب این پروژه با صرف اعتباری بالغ بر 46 میلیارد ریال کار ساماندهی نزدیک به هزار و 300 متر از رودخانه اجراء شده است.
ساماندهی یا تغییر کاربری؛ مسئله این است!
رضا میرزایی معتقد است که در مورد روند اجرای این پروژه نکات قابل تاملی وجود دارد که باید مورد بحث کارشناسی قرار گیرد و ادامه می دهد: به نظر می رسد برای فعالیتهایی که در رودخانه خرم آباد انجام می شود به جای اتلاق عنوان "ساماندهی" باید از عنوان تغییر کاربری بستر رودخانه خرم آباد و تبدیل آن به پارکینگ و معبر یاد کرد.
وی معتقد است که ساماندهی رودخانه در واقع ترکیبی از روشها و اقدامات اصلاحی، حفاظتی و کنترلی سازه ای و غیر سازه ای است که در رودخانه های سیل خیز به منظور کنترل و مهار سیلاب و کاهش اثرات تخریبی آن، جلوگیری از بالا آمدن سطح آب رودخانه در موقع طغیان و جلوگيري از تعرض سیلاب به اراضی و مناطق مسکونی حاشیه رودخانه، بهسازی رودخانه و شکل بخشیدن به جریان آب و حفاظت و تثبیت بستر و حریم رودخانه ها صورت می گیرد در حالیکه در مورد خرم رود هیچ کدام از این موارد صادق نیست.
میرزایی به اجرای همزمان کار مطالعاتی و عملیاتی ساماندهی رودخانه خرم آباد اشاره کرده و یادآور می شود: به طور معمول ابتدا کار مطالعاتی پروژه ای صورت می گیرد و در صورت داشتن توجیه فنی و اقتصادی نسبت به عملیاتی کردن طرح اقدام می شود، موضوعی که در مورد رودخانه خرم آباد رعایت نشده است.
کف رودخانه خرم آباد بتن شد!
وی با یادآوری اینکه رفتار رودخانه ها بسیار پیچیده است و همین امر فعالیت در این زمینه را با حساسیت های زیاد همراه می کند، می گوید: تغییر در ویژگیها و خصوصیات بستر رودخانه تاثیر زیادی بر روی رفتار هیدرولیکی رودخانه خواهد داشت که باید این امر مورد توجه متولیان قرار گیرد.
این کارشناس ارشد آب زيرزميني با اشاره به اینکه در طرح ساماندهی رودخانه خرم آباد نزدیک به یک متر از كف رودخانه بلوكاژ و به وسيله مصالح دانه بندي پر و روي آن پوشش بتني نفوذناپذيري ايجاد شده است، ادامه می دهد: اين كار موجب كاهش عمق بستر رودخانه و در نتيجه كاهش ظرفيت آبگذاري مي شود.
میرزایی می گوید: از سوی دیگر ايجاد پوشش بتني نفوذ ناپذير ارتباط هيدروليكي بين بستر رودخانه و سفره آب زيرزميني را قطع می کند و این امر موجب می شود که تبادل هيدروليكي صورت نگرفته و در نتیجه شاهد افزايش توليد رواناب و خطر سيلاب باشیم.
دبی سیلابی رودخانه خرم آباد پنج برابر دبی سیلابی رودخانه قم
وی به تبدیل بخشی از رودخانه به پارکینگ اشاره می کند و یادآور می شود: مطابق آمار اداره مطالعات شرکت آب منطقه ای لرستان حداکثر دبی سیلابی رودخانه خرم آباد در سال آبی 58- 57 ثبت شده است که این آمار حکایت از دبی 564 مترمکعب بر ثانیه ای دارد.
میرزایی به وقوع حادثه در رودخانه قم اشاره کرده و می گوید: رقم یاد شده به این معنی است که دبی سیلابی رودخانه خرم آباد بیشتر از پنج برابر دبی سیلابی است که در سال 88 در شهر قم رخ داد و منجر به آن فاجعه شد.
وی با طرح این سوال که اگر ما شاهد اتفاقی مشابه با حادثه تاسف بار قم باشیم چه کسی پاسخگوی افکار عمومی خواهد بود؟ یادآور می شود: به نظر می رسد اگر امروز به این موضوع فکر نکنیم و تدابیر کارشناسی در این زمینه اندیشیده نشود ممکن است این غفلت منجر به حوادث جبران ناپذیری شود که جز حسرت نتیجه ای نداشته باشد.
6 پل موقتی که خرم رود را حبس کرد
این کارشناس ارشد آب زيرزميني به دیگر فعالیتهای غیرکارشناسی سالهای اخیر در محدوده حریم رودخانه خرم آباد اشاره می کند و می گوید: ما در این مدت شاهد احداث شش پل موقت در راستای کاهش ترافیک بر روی این رودخانه بوده ایم، پلهایی که در خوشبینانه ترین حالت تنها دارای ظرفیت آبگذری 30 مترمکعب در ثانیه هستند.
میرزایی به مخاطرات این پلهای موقت در بارندگیهای شدید اشاره می کند و یادآور می شود: علاوه بر حوادثی که برای خودروهای عبوری از روی این پلها متصور است، در موقع بروز سیلاب این پلهای غیرفنی موجب بالا آمدن تراز سطح آب رودخانه و سرریزشدن سیل به خیابانها و ساختمانهای مسکونی و تجاری دو طرف رودخانه می شود.
وی با یادآوری اینکه ریسک سیل در مناطق شهری به دلیل تغییر ساختار نفوذپذیری زمین و تراکم سکونتگاهی، بیشتر از مناطق غیر شهری است، عنوان می کند که تغییر کاربری بستر رودخانه خرم آباد و تبدیل آن به پارکینگ فعالیت خطرناکی است که باید پیش از وقوع حوادث جبران ناپذیر برای آن چاره اندیشی کنیم.
میرزایی با اشاره به آغاز فصل بارندگیها در لرستان و یادآوری وقوع بارانهای سیلابی در این استان از متولیان امر می خواهد در روند فعالیت ها در رودخانه خرم آباد بازنگری کنند.
خرم رود همیشه اینقدر آرام نیست...
به هر روی حادثه قم و دیگر رخدادهای مشابه اولین و آخرین حوادث ناشی از تعرض به حریم رودخانه نبوده اند، به نظر می رسد زمان آن فرارسیده تا کارشناسانه تر به موضوع ساماندهی رودخانه خرم آباد بپردازیم؛ موضوعی که غفلت از آن ممکن است در آینده جایی برای جبران باقی نگذارد.
فراموش نکنیم رودخانه خرم آباد همیشه اینقدر آرام نیست، کمی که به خاطراتمان رجوع کنیم روزهایی را به یاد می آوریم که خرم رود وقتی بستر را بر خود تنگ می دید راهی واحدهای مسکونی و تجاری حاشیه خود می شد، خرم رود بارها ثابت کرده که اینقدرها که خیال ما فارغ است، او آرام نیست.
.....................................
گزارش: فاطمه حسینی