مهدی مشتاقی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: بلندترین شب اول زمستان شب یلدا است یعنی نخستین شب دی ماه یا چنانکه امروز اصطلاحاً شب چله نام دارد که چندین هزار سال در ایران سابقه داشته است.
وی گفت: یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در خرم روز مکرر می شود.
وی بیان داشت: در ایران باستان به دی ماه خورماه (خورشید ماه) می گفتند که نخستین روز آن خرم روز نام داشت و ماهی بود که آئین های بسیاری در آن برگزارمی شد و از آنجا که خرم روز بلندترین شب سال را پشت سر دارد پیوند آن با خورشید معنایی ژرف می یابد و از پس یلدا که بلندترین شب است خورشید از نو زاده می شود.
این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: ریشه کلمه یلدا متعلق به زبان سریانی است و به معنای تولد یا میلاد است و ایرانیان معتقد بودند که شب یلدا خوبی بر بدی غلبه می کند و در میان مردم اصفهان دو شب، شب چله است.
مشتاقی تصریح کرد: شب سی ام آذر که حالت تأنیت به آنها می دهند به آن چله زری می گویند و شب اول دی که آن حالت مذکر است و به آن عموچله می گویند و ایرانیان معتقدند که آسمان پایین می آید و برای بچه هدیه می آورد و همان بابانوئل است که در فرنگ از آن تلقی می شود.
نویسنده کتاب اردستان در گذر تاریخ یادآور شد: در این شب هندوانه می خورند چون گرد است و نمادی از خورشید است و هندوانه و انار دومیوه ای هستند که یادآور خورشید است زیرا سرخ فام هستند.
مشتاقی گفت: از جمله تنقلاتی که در شب چله در شهرستان اردستان تناول می شده چای، میوه های فصل به ویژه هندوانه، شیرینی، قیسی خشک، آلوچه خشک، نخودچی، آجیل، کشمش، تخمه، گردو و بادام بوداده، فندق، چغندرپخته، انگور، انار، توت خشک و انجیرخشک بوده است.
وی اذعان داشت: خانم های خانه دار از اول پائیز به فکرجمع کردن تنقلات شب چله بودند و در گذشته زن ها مقداری انار سالم را در جای خشک و خنک به قصد استفاده در شب چله نگهداری می کردند.
این پژوهشگر تاریخ افزود: در ابتدای این شب اقوام و گروه های مختلف مردم گرد هم جمع می شوند و با روشن کردن آتش میوه های فصل زمستان و میوه هایی را می خورند که در طول تابستان خشک کرده اند.
وی بیان داشت:در گذشته جوان ترها به دیدن بزرگتر ها می رفتند و دور هم جمع می شدند و علاوه برخوردن تنقلات گوناگون درباره مسائل و موضوعات مختلف صحبت می کردند.
مشتاقی تصریح کرد: از مراسمی که در شب یلدا برگزار می شود قصه گویی یا شعرخوانی توسط پیران و کهنسالان مجلس بوده که قصه گویی در میان ایرانیان پیشینه دیرینه ای دارد و قصه های ایرانی همواره با رویکردهای ملی، اخلاقی، حماسی و مذهبی تاثیر ژرفی بر توده ها داشته اند.