حجت‌الاسلام حسن غفاری‌فر در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سئوال که اینکه می‌گوییم تمدن امروز شیعه برگرفته از حضور امام هشتم(ع) در ایران است، چه اندازه با واقعیت‌های جریان‌شناسی سیاسی و اجتماعی شیعه مطابقت دارد؟ اظهار کرد: این تأثیر را از چند منظر می‌توان بررسی کرد. نکته مهم، خصوصیت و ذات امامت است.
وی در تشریح این نکته گفت: در اعتقادات شیعه امام با بهره‌گیری از عصمت و علم لدنی هر جا که باشد، مسیر هدایت است. این هدایت‌گری نه محدودیت زمانی دارد و نه مکانی. پیامبر اکرم امروز هم برای ما هادی و رهبر هستند. تمام امامان معصوم همینطور. با این حال حضور فیزیکی امام و وجود مرقد و بارگاه آن پس از اتمام زندگی دنیوی، تأثیری دوچندان دارد. مانند تفاوت خورشیدی که در شعاع نور افشانی‌اش هیچ مانعی وجود ندارد و خورشیدی که در پس ابر نهان است.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: امام در بعد تاریخی و مکانی هم مانند خورشید پس ابر بر امتش نورافشانی دارد اما حضور فیزیکی این تأثیرات را چند برابر می‌کند. پس بی شک حضور ایشان تأثیرات شگرفی دارد اما اینکه این تأثیرات در حوزه‌های مختلف چگونه اتفاق افتاد داستان دیگری است.
غفاری‌فر در پاسخ به این سئوال که امام هشتم از ابتدای حرکت خود چه مؤلفه‌هایی برای این تأثیرگذاری را در نظر گرفته‌اند، اظهار کرد: حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو سراسر تبلیغ دین رسول خدا و مکتب اهل بیت(ع) بود. امام(ع) در این سفر قدم به قدم مردم را به سوی حق دعوت می‌کردند. این دعوت لزوماً با استفاده از ابزار زبان نبود.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه خود این سفر یک رسانه بود گفت: حتی اگر امام هیچ سخنی هم نمی‌گفت، حضور ایشان و جلوه نورانیت پیامبر(ص) بر سیمایشان خود به تنهایی عامل هدایت مردم بود.
مرقد امام رضا(ع) عطیه الهی
به گفته وی، عطیه الهی وجود امام هشتم(ع) وسیله‌ای بود تا مردم مقایسه درستی میان کسانی که مدعی اسلام بودند با الگوی اسلام راستین داشته باشند. با اینکه مأمون تلاش می‌کرد امام(ع) را از بیراهه به مرو بیاورد و کاروان امام از مناطق شیعه نشین عبور نکند اما باز هم سفر تأثیر خود را بر مردم ایران گذاشت و هنوز هم در مسیرهایی که احتمال حضور ایشان بوده است، یادگارهایی از این حضور دیده می‌شود.
غفاری‌فر درباره نحوه استفاده کردن امام رضا(ع) از شرایط ویژه‌ای که برایشان پیش آمده تصریح کرد: امام(ع) از ابتدا این هجرت اجباری را برای خود تبدیل به یک فرصت کردند. مأمون می‌خواست با فراخواندن امام به سوی خود و دادن ولایتعهدی مکتب اهل بیت(ع) را در نظر مردم کوچک کرده و فرزندان رسول خدا را قدرت طلب نشان دهد.
بی‌تاثیرشدن اهداف مامون
وی با بیان اینکه هدف دیگر مأمون وجهه دادن به حکومت خود بود اما امام(ع) از همان ابتدای حرکت از مدینه این نقشه‌ها را نقش بر آب کرد، گفت: اوج این مهندسی فرهنگی امام در نیشابور اتفاق افتاد در جایی که هزاران نفر منتظر بودند تا سخنان ایشان را بنویسند و بسیار بیش از این مستمع وجود داشت.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: امام رضا(ع) در آن سخنرانی شرط پذیرش توحید از مردم را ولایت اهل بیت(ع) دانست و اینگونه به مردم فهماند که مسلمانی امثال مأمون از سوی خداوند پذیرفته شده نیست. در واقع این سفر یک پروسه تاریخی بود که در طول زمان با تدبیری که امام رضا(ع) در عرصه‌های مختلف به کار برد، تمام نیات مأمون را به عکس خود تبدیل کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه نمونه دیگر در عید فطر اتفاق افتاد گفت: امام رضا(ع) گونه‌ای در این روز حرکت کرد که تمام مردم متوجه شدند ایشان هیچ نسبتی با زندگی اشرافی که مأمون برای خود رقم زده ندارد و هیچ گاه کاخ نشین نشده است.
وی افزود: حرکت امام رضا(ع) به نوعی دنباله مکتب عاشورا بود. مأمون وقتی دید کشتن اولاد پیامبر نتیجه‌ای مانند عاشورا دارد، خواست تا امام رضا(ع) را به گونه‌ای دیگر از مسیر خارج کند اما نتیجه کاملاً عکس خواسته او شد.
درخشش نگین طلایی بر تارک سرزمین
غفاری‌فر در پاسخ به این سئوال که بعد از شهادت امام رضا(ع) نشانه‌های حضور ایشان چگونه موجب هدایت می‌شد، اظهار کرد: زمین و زمان نشانه خداست. با این حال بشر همواره نیاز به نمادی دارد که با یاد خداوند لحظات خود را سر کند. کعبه نقش این نماد را ایفا می‌کند. در مورد امام معصوم(ع) نیز همین گونه است. یعنی امام در تمام ثانیه‌ها و مکان‌ها حضور دارد اما وجود مرقد و یادمان‌های فیزیکی برای بشر یک جور یادآوری است.
وی افزود: امروز حرم امام رضا(ع) مامنی است برای تمام کسانی که از هیاهوی زندگی روزمره می‌خواهند به یک فضای معنوی پناه ببرند. ایشان انیس نفوس در ایران هستند و مرقدشان چون نگینی طلایی بر تارک این سرزمین می‌درخشد. همین حضور مردم و همین عشق و اشتیاق موجب شده تا مردم ایران بیش از پیش به پیروی از مکتب اهل بیت(ع) پایبند شوند و در این راه نورانی تمام سرمایه‌های خود را به کار گیرند.