به گزارش خبرنگار مهر، 19 دی 56 شروعی بود برای شعله‌ور شدن آتشی که زیر خاکستر آرامش در سینه‌های مردم پنهان شده بود. انقلاب 57 نتیجه سلسله حوادثی بود که پس از گذشت 15 سال از دستگیری امام خمینی(ره) و قیام خونین 15 خرداد به ثمر نشست. نقش مردم قم در هر 2 نقطه عطف شکل‌گیری انقلاب اسلامی بی بدیل است.
امروز بازخوانی حوادث 19 دی بیش از همه به ما کمک می‌کند تا ماهیت حقیقی انقلاب اسلامی را آشکار سازیم. این حوادث که در نتیجه ارادت مردم به مرجعیت و امام خمینی(ره) شکل گرفت، راه را برای تحلیل‌های غیر دینی انقلاب ملت ایران می‌بندد و ثابت می‌کند هیچ محرکه‌ای نیرومندتر از مکتب اهل بیت(ع) برای به شکست دادن حکومت پهلوی که حمایت غرب را به همراه داشت، وجود نداشته است.
علی شیرخانی، تاریخ‌دان و استاد دانشگاه در تحلیل ارتباط با وقایع این روز در گفتگو با خبرنگار مهر، به وضع سیاسی ایران در سال 56 اشاره كرد و گفت: بعد از قیام 15 خرداد در سال 42 خفقان کشور را فراگرفته بود. شاه که در این قیام ضربه بزرگی از روحانیت دیده بود، با هر وسیله ممکن تلاش می‌کرد مردم را از حوزه‌های علمیه و مراجع دور نگه دارد اما حوزه‌های علمیه از همان روزهای دهه 40 وارد متن زندگی مردم شده بودند و این مسیر در دهه 50 با قوت بیشتری ادامه پیدا کرد.
وي اضافه كرد: در سال 55 با روی کار آمدن جیمی کارتر در آمریکا تحولاتی ایجاد شد. آمریکا تلاش می‌کرد در رژیم‌های دست نشانده خود فضای باز سیاسی به وجود بیاورد. این تفکر موجب شد هویدا از نخست وزیری برکنار شود و گروه‌های سیاسی که طرفدار غرب بوده و یا ناسیونالیست بودند، میدان بیشتری برای فعالیت پیدا کنند اما این ژست‌های حقوق بشری شامل گروه‌های مسلمان نمی‌شد.
رحلت مشكوك فرزند امام
به گفته شيري، در همان روزها رحلت مشکوک آقا مصطفی خمینی در سال 56 شتاب عجیبی به حرکت گروه‌های مذهبی داد. مجالس هفتم و چهلم ایشان در شهرهای مختلف رنگ و بوی اعتراض علیه رژیم را گرفت طوری که امام خمینی(ره) این اتفاق را از الطاف خفیه الهی نامید.
اين استاد دانشگاه در پاسخ به اين سئوال كه جرقه قیام 19 دی چگونه زده شد اظهار كرد: این موج اعتراضات کینه‌ای را نسبت به امام راحل در دل شاه زنده کرده بود. همین کینه موجب شد به دستور دربار در 17 دی 56 مقاله‌ای در روزنامه اطلاعات با عنوان «استعمار سرخ و سیاه» و با نام مستعار احمد رشیدی مطلق منتشر شود که حاوی مطالب توهین آمیز نسبت به امام(ره) بود. انتشار این روزنامه در قم ولوله‌ای به پا کرد.
وي افزود: بزرگان حوزه علمیه در منزل آیت‌الله نوری همدانی جمع شدند و در جلسه‌ای مخفی برای این موضوع چاره‌اندیشی کردند. قرار شد روز هجدهم درس‌های حوزه علمیه در اعتراض به این مقاله تعطیل شود. طلاب به سرعت این مقاله را حوزه‌های علمیه پخش کردند و اعتراضات از همین جا شروع شد.
وی با بیان اینکه قم آن روزها انبار مهمات نفرت به پهلوی بود و این کار در واقع ناپخته‌ترین کاری بود که می‌شد در آن روزها انجام داد، گفت: خشم طلاب انقلابی به زودی خیابان‌ها را در برگرفت. در گروه‌های چند صد نفری جمع می‌شدند و به منازل مراجع و علما می‌رفتند و آنها هم با سخنرانی‌هایی این اقدام را محکوم می‌کردند. رژیم هم ابتدا سعی کرد با باتوم و دیگر برخوردهای خشن این راهپیمایی را خاموش کند. نماز مغرب و عشا در مسجد اعظم هم صحنه‌ای برای اعتراض به رژیم شد.
تعطيلي بازار
شيري ادامه داد: طلاب در روز هجدهم اعتراض خود را به رژیم ابراز کرده بودند و قرار بود در روز نوزدهم اوضاع به حالت عادی برگردد اما بازاریان در این روز وارد میدان شده و رسماً بازار قم را تعطیل کردند. اقدام بازاریان با همراهی طلاب مواجه شد. دروس تعطیل شده و حدود 5 هزار نفر از طلاب و بازاریان به منزل علمایی مانند آیت‌الله میرزا هاشم آملی، آیت‌الله یزدی، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله تبریزی رفتند.
وی افزود: در گزارشات ساواک آمده طلاب وقتی به منزل آیت‌الله نوری همدانی می‌رسند، تمام خیابان صفاییه مملو از جمعیت می‌شود. ایشان این شعر را در جمع طلاب قرائت می‌کند: «مه فشاند نور و سگ عوعو کند؛ هر کسی بر طینت خود می‌تند...» در این سخنرانی آیت‌الله نوری همدانی برای نخستین بار صفت امام را برای امام خمینی(ره) به کار برد. پس از سخنرانی ایشان جمعیت تصمیم می‌گیرند به سوی بیت آیت‌الله مشکینی بروند. راهپیمایی آرام در این زمان شکل می‌گیرد. هیچ کس جرئت شعار دادن یا دست گرفتن پلاکاردی نداشت و همه فقط به سوی مقصد حرکت می‌کردند.
به گفته اين استاد دانشگاه، در چهار راه بیمارستان این تظاهرات آرام به صحنه درگیری نیروهای نظامی و انتظامی با طلاب تبدیل می‌شود. همین زمان بود که تیر اندازی به سوی جمعیت توسط مأموران آغاز شد. درگیری میان طلاب و نیروهای نظامی و انتظامی تا 11 شب ادامه داشت و بیشتر اطراف مدرسه حجتیه و مدرسه خان اتفاق افتاد.
آمار دقيقي از شهيدان و زخميان نيست
وي در مورد تعداد شهيدان و زخميان اين حماسه اظهار كرد: آمار دقیقی در دست نیست. بسیاری مجروحان در خانه‌ها مداوا می‌شدند. مأموران از کسانی که می‌خواستند بدن کشته‌هایشان را تحویل بگیرند بین 500 تا 5 هزار تومان حق تیر می‌گرفتند.
شیری با بيان اينكه هیچ جنازه‌ای اجازه دفن شدن در قم را نداشت تصريح كرد: خانواده‌ها در هنگام تحویل گرفتن شهدایشان باید تعهد می‌دادند که هیچ مراسم ختمی برپا نکنند. رئیس ساواک در گزارشات خود تعداد کشته شدگان را 5 نفر و مجروحان را 9 نفر ذکر می‌کند.
وی در مورد پیامدهای واقعه 19 دی اظهار كرد: یکی از مهم‌ترین پیامدها آشکارشدن چهره دروغین دموکراسی پرستی و حقوق بشری حکومت پهلوی و کارتر بود. همچنین ثابت کرد شاه از حرکت‌های مذهبی که روحانیت در رأس آن هستند، بیش از دیگر حرکت‌ها وحشت دارد.
اين استاد دانشگاه گفت: نکته دیگر اینکه این حرکت ثابت کرد جریان‌های لیبرالی و حقوق بشری در عمل برای جذب مردم هیچ موفقیتی نداشته‌اند.
به گفته شيري، این اتفاق نهضت امام خمینی(ره) را مردمی کرد و موجب ایجاد نفرت در توده‌ها نسبت به پهلوی شد.