صادق ملکی کارشناس ارشد مسائل سیاسی و خاورمیانه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به تهران و تلاش برای امضا توافقنامه همکاری استراتژیک بین ایران و ترکیه ابراز امیدواری کرد که تغییر رفتار ترکیه در قبال تحولات منطقه تاکتیکی نباشد و در عین حال عامل اصلی گسترش روابط دو کشور منطقه را تغییر ذهنیت ها خواند.
مشروح این گفتگو در زیر آمده است:
خبرگزاری مهر- گروه بین الملل: با توجه به اختلاف های دو کشور در خصوص مسائل مختلف منطقه ای و نگرش های امنیتی متفاوت آیا اصولا امکان همکاری استراتژیک بین دو کشور که بالاترین سطح همکاری بین کشورها است امکان پذیر است؟
صادق ملکی- پاسخ با این سئوال هم می تواند مثبت و هم منفی باشد. نگاهی به نظام های دو کشور، نوع ارتباطات ترکیه با غرب و به ویژه امریکا، عضویت در ناتو، پیوستن به اتحادیه اروپا، سیاست های منطقه ای این کشور بخصوص در ارتباط با سوریه و عراق و بطور کلی سیاست های کلان تهران و آنکارا همکاری استراتژیک را دور از ذهن نشان می دهد. تشکیل شورای عالی همکاری میان ایران و ترکیه می تواند آغاز خوبی باشد به شرطی که واقعی و دارای پشتیبانی فکری باشد. تشکیل این شورا با پشتوانه فکری می تواند گامی در جهت همکاری استراتژیک باشد و اگر غیر از این باشد، نمی توان به آن چندان، امیدوار بود.
- با توجه به اینکه ترکیه با کشورهایی مثل سوریه هم دارای توافقنامه همکاری استراتژیک بود اما نهایتا نتیجه ای در پی نداشت. چگونه رسیدن به چنین سطحی از روابط امکان پذیر خواهد بود؟
- بله، آنکارا با دمشق و بغداد هم قرارداد همکاری استراتژیک منعقد کرد و حتی جلسه کابینه مشترک بین این کشورها هم تشکیل شد اما نهایتا امروز ترکیه تبدیل به مهترین عامل بحران در سوریه و ناامنی در عراق شده است. به نظر می رسد روابط ایران و ترکیه بیش از آنکه نیاز به طرح هایی با اهداف سیاسی گذرا داشته باشد، نیاز به تغییر ذهنیت دارد. باید روابط ایران و ترکیه از اسارت ذهنیت چالداران خارج شود و این امکان پذیر نخواهد بود مگر اینکه ذهنیت مقام های دو کشور تغییر کند. جمهوری اسلامی ایران با انقلاب اسلامی خود و هزینه هایی که برای مردم فلسطین پرداخت کرد و می کند، خود را از ذهنیت چالداران دور کرده و منافع جهان اسلام را در دستور کار خود قرار داد ولی متاسفانه برخی از مقام های ترکیه با همراه شدن در توهم هلال شیعی، به صورت علنی اعلام کردند منطقه، سی سال تحت تاثیر موج شیعی بوده و امروز تحت تاثیر موج سنی قرار گرفته است. به نظر می رسد باید قبل از هر چیز این ذهنیت اصلاح شود و پس از آن می توان نقشه راهی را تدوین کرد که طی آن ایران و ترکیه با همکاری در جهت ایجاد اتحادیه راهبردی نه تنها میان خود بلکه منطقه حرکت کنند.
- یعنی برای رسیدن به این سطح از همکاری ها نیازمند مقدمات زیادی هستیم؟
- بله اگر ذهنیت ها در این شورا تغییر کنند، می تواند نقطه شروع خوبی در روابط دوجانبه باشد و اگر تشکیل شورای عالی همکاری میان ایران و ترکیه اقدامی تاکتیکی و گذارا نباشد، می تواند نقطه شروع و آغازی برای ورود در مسیری باشد که رسیدن به همکاری راهبردی هدف آن باشد.
- ایران و ترکیه چگونه می توانند به حل بحران سوریه کمک کنند در حالیکه اختلاف نظرهایی درباره این موضوع دارند؟
برای حل اختلاف نظرها باید اراده واقعی شکل گیرد و باید برای آن تلاش نمود. در حال حاضر دیدگاه ها در خصوص سوریه و عراق از نظر راهبردی نزدیک نشده است. به نظر می رسد در مورد سوریه اصلاح رفتار ترکیه، اقدامی تاکتیکی باشد. با این وجود باید توجه کرد اگر تغییر رفتار نیز تاکتیکی باشد، به نوعی تن دادن به واقعیت های حاکم بر صحنه و دور شدن از رویاهای دست نیافتنی است.
- به نظر شما برداشت مقامات ترکیه از تحولات سوریه تا چه حد با واقعیت ها منطبق بوده و است؟
- برداشت ترکیه از سوریه و حتی عراق و نقش بازیگران منطقه ای و بین المللی صحیح نبود. در خصوص سوریه برخی ادعا دارند که آنکارا در مورد سقوط زود هنگام اسد، حتی دوستان و متحدان غربی خود را هم به اشتباه انداخت و همین امر سبب شد تا ترکیه در سوریه تنها بماند. آنچه که امروز شاهد آن هستیم ویرانی سرزمین های اسلامی از جمله عراق و به ویژه سوریه به عنوان خط اول مقاومت با هزینه مسلمانان است، امری مطلوب غرب و رژیم اسرائیل بوده و هست. نگاه تنگ نظرانه مذهبی که در رویای احیای نفوذ عثمانی بود، باعث شد ترکیه از سیاست تنش صفر به سیاست تنش صرف با همسایگان تغییر مسیر دهد و متاسفانه هنوز هم مقامات ترک بر سیاست های غلط خود در سوریه پا فشاری می کنند. بطوریکه در نشست ژنو2، احمد داود اوغلو وزیر خارجه ترکیه به مخالفان تحت حمایت آنکارا اعلام داشت که تداوم حمایت منوط به تن ندادن آنها به هر راهکاری است که موجب ماندن اسد در قدرت باشد.
- پس به اعتقاد شما هنوز ترکیه به دنبال اهداف خود در سوریه و منطقه است و تغییر اساسی در سیاست هایش شکل نگرفته است؟
- در نگاه کلی، آنکارا به علت مشکلات خارجی و سرنگون نشدن اسد و ملاحظه های داخلی مجبور شده است که سیاست خود در مورد سوریه را اصلاح کند اما این اصلاح رفتار به معنای صرف نظر کردن از اهداف کلان نیست. سیاست ترکیه در قبال سوریه مخالفان جدی در داخل و خارج این کشور داشته است. توجه داشته باشیم ترکیه در دو سال آینده با سه انتخابات محلی، ریاست جمهوری و انتخابات سراسری پارلمانی مواجه است. تنش زدایی در سیاست خارجی عامل ترمیم چهره آسیب دیده حزب عدالت و توسعه و اردوغان در فضای انتخابات آینده در نزد افکار عمومی خواهد شد. در این راستا رابطه خوب با ایران از جمله عوامل مهم کمک کننده به ترمیم چهره ترکیه از منظر رای دهندگان به حزب عدالت و توسعه است.
- برخی رسانه ها موضوع سوریه را از موضوعات مهمی خوانده اند که قرار است در دیدار نخست وزیر ترکیه از تهران مورد مذاکره قرار گیرد. آیا توفیقی در این خصوص حاصل خواهد شد؟
- ترکیه همچون آمریکا با پیش شرط قبول نتایج ژنو1، از شرکت ایران در کنفرانس ژنو2 حمایت کرد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که سیاست ترکیه درسوریه در چارچوب سیاست های کلان غرب تعریف شده و علاوه بر آن آنکارا در تغییر ساختار در سوریه دلایل اید ئولوژیک خود را نیز دارد و به همین دلیل سعی دارد با ساقط شدن بشار اسد در سوریه موازنه قدرت در داخل سوریه و منطقه را به نفع خویش تغییر دهد.
--------------
گفتگو از پیمان یزدانی