به گزارش خبرنگار مهر، استان قزوين با مساحتی حدود 15 هزار و 600 کیلومترمربع در 45 كيلومتري غرب تهران و همسايگی استانهای البرز، مازندران، گيلان، زنجان، همدان و مركزی واقع شده است.
بلندترين نقطه استان ارتفاعات سيالان با 4175 متر و پست ترين نقطه آن در حاشيه سد منجيل با 300 متر است.
این استان دارای اقليم نيمه خشك تا مديترانه ای است و براساس تحليل داده های بارندگی سال آبی 89-90 و محاسبات شاخص بارندگی استاندارد SPI حدود 90 درصد مساحت استان در شرايط نرمال و 10 درصد مابقی در شرايط ترسالی قرار دارد و متوسط بارش سالانه آن حدود 329 ميليمتر و عمده فعاليت های استان در بخش صنعت، كشاورزی، بازرگانی و خدمات است و جمعيت استان نیز بر اساس آماربرداری سال 1390 حدود یک میلیون و 200 هزار نفر است.
استان قزوين در دو حوزه آبريز رودخانه سفيدرود و رودخانه شور قرار دارد، رودخانه اصلی حوزه سفيدرود در قسمت شمالی استان شاهرود قرار دارد كه بيشترين پتانسيل آب سطحی استان در آن جاری است و در بخش حوزه شور استان رودخانه های متعددی به صورت دائمی و فصلی وجود دارد.
عمده منابع آب زيرزمينی استان در دشت آبرفتی و عظيم قزوين قرار دارد و اين دشت با داشتن آب زيرزميني و خاك مناسب يكی از قطب های كشاورزی كشور محسوب می شود که بخش هايی از دشت قيدار در منطقه آوج نيز در اين استان قرار دارد و در حوزه عمل شرکت سهامی آب منطقه ای قزوین پنج محدوده مطالعاتی شامل قزوین، طالقان، الموت، طارم، آوج و قیدار وجود دارد.
دشت قزوین با 443 هزار هکتار وسعت از نظر پیشینه تاریخی، محصولات کشاورزی و گونه های جانوری، اهمیت اقتصادی و تاریخی بسیار مهمی در میان دشت های ایران دارد، به گونه ای که بسیاری از باستان شناسان ایرانی بر این باورند تمدن کشاورزی جهان از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران و دیگر نقاط جهان گسترش یافته است.
دشت قزوین برعکس آب و هوای کوهستانی اطرافش در زمستان هوایی سرد و در تابستان نیز هوایی گرم دارد و به علت اهمیت ویژه دشت، این منطقه اولین دشت ایران است که دارای ردیف بودجه در کشور است.
در حالی که حدود پنج درصد محصولات کشاورزی کشور در این دشت تولید می شود بررسی ها نشان می دهد با بالارفتن مصرف آب در بخش کشاورزی، تعدد چاههای غیرمجاز، برداشت بی رویه و تداوم خشکسالی ها آثاری از بروز پیامدهای بحران در این دشت زرخیز مشاهده می شود که بی توجهی به آن و عدم برنامه ریزی برای مقابله با آن می تواند خسارات جبران ناپذیری را به بخش کشاورزی، اقتصاد و محیط زیست استان وارد کند.
250 میلیون مترمکعب مازاد برداشت در دشت قزوین داریم
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر اظهارداشت: سالانه بیش از دو میلیارد و 860 میلیون مترمکعب آب به صورت سطحی و زیرزمینی در استان بهره برداری می شود که دو میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی از چاه، چشمه و قنات تامین می شود و 860 میلیون هکتار آن سطحی است.
حمید قزوینی تصریح کرد: برداشت های خارج از توان سفره آبهای زیرزمینی یکی از دغدغه ها و مشکلات استان است که در حال حاضر 250 میلیون مترمکعب مازاد برداشت در دشت داریم که تداوم این روند آینده نگران کننده ای را ترسیم می کند.
افت 90 سانتیمتری آب سفره های زیرزمینی دشت قزوین
وی افزود: ارزیابی کارشناسان شرکت آب منطقه ای نشان می دهد سالانه شاهد 90 سانتیمتر افت سطح آب در دشت قزوین هستیم که تداوم این روند غیرقابل جبران است و صدمات سنگینی بر کیفیت و کمیت آب منطقه وارد می کند و آسیبهایی مانند فرونشست زمین را موجب خواهد شد که اصلاح این روند هزینه های بسیار سنگین خواهد داشت.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای قزوین یادآورشد: در حاشیه های دشت قزوین از جمله منطقه بوئین زهرا میزان افت سطح آب تا 1.5 متر هم می رسد که چنانچه این موضوع ادامه یابد در آینده ای نه چندان دور مشکلات و معضلات زیادی خواهیم داشت.
اجرای طرح تعادل بخشی برای جبران پدیده افت آب دشت قزوین
قزوینی اجرای طرح تعادل بخشی را از مهمترین اقدامات این شرکت برای تامین آب ناشی از افت سطح آبهای دشت قزوین دانست و یادآور شد: اجرای طرح تغذیه مصنوعی در سفره های آب زیرزمینی از اقدامات مهمی است که همه ساله انجام می شود و در این راستا برای جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز هم اکیپ های گشت و بازرسی شرکت به صورت مستمر فعال است.
وی افزود: تعیین تکلیف چاههای غیرمجاز و جلوگیری از برداشت های بی رویه از آبهای زیرزمینی از چاههای دارای مجوز هم از دیگر اقداماتی است که به عنوان یک طرح ملی و مستمر از چند سال قبل آغاز شده است.
این مسئول بیان کرد: سالانه 20 میلیون مترمکعب از حجم 300 میلیون مترمکعبی آب سد طالقان در حوضچه های منطقه تزریق می شود تا کمبود آب سفره ها جبران شود.
فرونشست زمین نتیجه افت سطح آب زیرزمینی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین تصریح کرد: تداوم افت 90 سانتیمتری تا 1.5 متری در برخی مناطق دشت مانند بوئین زهرا موجب فرونشست زمین و لوله زایی چاهها شده که در روستاها این پدیده ها دیده می شود که آب سفره ها هم تخلیه شده و تراکم دانه بندی در سفره ایجاد می شود که در صورت بروز این مشکل دیگر حتی با تغذیه مصنوعی هم قادر به تزریق و برگشت آب نخواهیم بود و شوری آب در اراضی هم افزایش می یابد.
قزوینی گفت: پیشروی شوری آب از قسمت مرکزی دیده می شود که در کنار این موضوع مصرف کودهای شیمیایی، هدایت پساب های صنعتی، مصرف آفت کش ها هم به سفره های آب زیرزمینی آسیب می زند به طوری که یک مترمکعب آب آلوده می تواند 40 متر آب را از چرخه استفاده خارج کند.
وی افزود: بیشترین فرونشست زمین در حاشیه مرکزی دشت به سمت بوئین زهرا سالی پنج تا شش سانتیمتر در برخی نقاط دیده می شود که با اقدامات صورت گرفته از تشدید افت سفره ها و فرونشست زمین جلوگیری شده ولی تا تعیین تکلیف چاههای فاقد پروانه که در سال 89 مصوب شده تا این قانون کاملا اجرایی نشود این مشکل باقی است و بیشتر می شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین اظهارداشت: در استان قزوین دو هزار و 500 حلقه چاه فرم یک و پنج در استان داریم که در حال حاضر چهار برابر پیش بینی شده در قانون در حال برداشت آب است که وظیفه داریم هر چه سریعتر قانون یادشده را اجرا و تعادل لازم را برقرار کنیم.
وی بیان کرد: در استان قزوین تعداد یک هزار و 200 حلقه چاه فرم یک است که قبل از سال 85 حفاری شده و مشمول قانون می شود و مابقی فرم پنج است که باید تعیین تکلیف شود.
قزوینی اظهارداشت: 360 میلیون مترمکعب در سال حجم آب برداشتی از دو هزار و 500 چاه است که در سیستم مکانیزه با اجرای الگوی کشت برای آبیاری 72 هزار هکتار و با روش سنتی برای 36 هزار هکتار استفاده شود.( یعنی 10 هزار مترمکعب در هکتار).
90 درصد مصرف آب در بخش کشاورزی
این مسئول یادآورشد: حدود 90 درصد از آب موجود استان معادل دو میلیارد و 600 میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی، پنج درصد در شرب و پنج درصد در صنعت و خدمات به مصرف می رسد که این حجم در بخش کشاورزی منطقی نیست و باید با اجرای طرح آبیاری تحت فشار و قطره ای این میزان بشدت کاهش یابد.
وی افزود: در صورت توجه به رهنمود مقام معظم رهبری و تنها 10 درصد صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی قادریم بدون هیچ مشکلی تمام نیازهای بخش شرب و صنعت خود را تامین کنیم و حتی نیازهای دوبرابر فعلی را جوابگو باشیم.
قزوینی بیان کرد: با 10 درصد صرفه جویی و امکان بهره برداری بیشتر از منابع آبی استان می توانیم مشکلات بخش صنعت و شرب را حل کرده و نیازهای آتی را تا دو برابر افزایش دهیم و کسری مخزن را نیز جبران کنیم.
بحران کم آبی در دشت قزوین جدی است/ صرفه جویی و رعایت الگوی کشت ضروری است
این مسئول تصریح کرد: روند مصرف آب در کنار مشکلات ناشی از خشکسالی سالهای اخیر، برداشت از جاههای غیر مجاز و حتی اضافه برداشت از چاههای دارای پروانه نگران کننده است و بر اساس مشاهدات کارشناسی و بروز برخی علائم بحرانی از جمله فرونشست زمین، لوله زایی، پیش روی آب شور در برخی مناطق هشدارهایی است که باید از همین امروز به فکر چاره باشیم تا دچار بحران کم آبی در دشت نشویم.
قزوینی بیان کرد: باید با ارائه الگوی کشت بتوانیم یک مدیریت منطقی را در دشت حاکم کنیم و در مناطقی که کم آبی جدی است هیچ ضرورتی ندارد محصولاتی چون هندوانه و خیار که مصرف آب فراوان و ارزش افزوده کمی دارد را تولید کنیم و منابع ارزشمند خود را هدر دهیم.
وی گفت: باید با کشت محصولاتی که آب کمی مصرف می کنند به سمت توسعه کشت گلخانه ای حرکت کنیم و بدانیم برای حفظ جایگاه کشاورزی استان و جلوگیری از مشکلات احتمالی ناگزیریم به صورت علمی و کارشناسی مانند بسیاری از کشورهای توسعه یافته حرکت کنیم تا از انفال و نعمت های خدادادی نیز صیانت شود.
قزوینی تصریح کرد: تولید محصولات ارگانیک، توسعه آبیاری مدرن، مکانیزه کردن کشاورزی، توجه به کشت بدون خاک از شیوه های نوینی است که می تواند مصرف منابع آبی را به حداقل برساند که در این میان اگر الگوی کشت هر دشت در کشور مشخص شود می تواند ما را از بحران نجات دهد که امیدواریم این موضوع در مجلس مصوب و قانونمند شود.
فشار دستگاههای اجرایی را کاهش دهیم/ پرهیز از روش های سنتی کشاورزی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین بیان کرد: گاهی شاهد برخی فشارها به وزارت نیرو، شرکت های آب منطقه ای هستیم لذا لازم است با یک عزم جدی، دوری از جناح گرایی و درگیر شدن در رودربایستی های غیرمنطقی با حمایت مجلس برای ساماندهی چاههای غیرمجاز و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اقدام کنیم.
وی با اشاره به اجرای طرحهای مهم برای تامین آب در آینده گفت: سد بالاخانلو با هدف ذخیره سازی آب رودخانه حاجی عرب جهت تامین بخشی از آب شرب پنج شهر بوئین زهرا، سگزآباد، شال، دانسفهان و اسفرورین و روستاهای منطقه، تنظیم آب مورد نیاز برای بهبود آبیاری چهار هزار و 200 هکتار از اراضی تلفیقی موجود کشاورزی پائین دست، حفظ نیاز محیط زیست و تغذیه مصنوعی آب زیرزمینی و کنترل سیلاب های رودخانه در دست ساخت است.
وی افزود: این سد مخزنی با حجم مفید 32 میلیون و 400 هزارمترمکعب قادر خواهد بود 9 میلیون مترمکعب نیاز شرب و یک میلیون و 700 هزار مترمکعب نیاز کشاورزی و چهار میلیون و 700 هزارمترمکعب نیاز زیست محیطی و تغذیه مصنوعی از مخزن را تامین کند.
قزوینی بیان کرد: در حال حاضر کارگاه سد بالاخانلو تجهیز شده و جاده دسترسی در دست ساخت است و قسمتهایی از تملک اراضی هم انجام شده و در حدود چهار درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
تکمیل سد نهب تاکستان 100 میلیارد هزینه نیاز دارد
وی حجم پیش بینی شده برای این سد را 120 میلیون مترمکعب در سال ذکر کرد و افزود: در حال حاضر از محل فروش اوراق مشارکت حدود 10 میلیارد تومان برای سد نهب و پنج میلیارد تومان برای سد بالاخانلو پیش بینی شده است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای قزوین تصریح کرد: سد نهب از دیگر پروژه های ملی است که با ظرفیت 120 میلیون متر مکعب در دست ساخت است که تاکنون 26 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
وی افزود: پیمانکار پروژه در حال تغییر است و درصددیم با واگذاری بقیه کار به پیمانکاری توانمند روند کار را سرعت بخشیم که امیدواریم از محل فروش اوراق مشارکت به مبلغ 10 میلیارد تومان بتوانیم به طرح تداوم بخشیم.
قزوینی گفت: برای تکمیل ساختمان سد نهب حدود 100 میلیارد تومان و اجرای شبکه آبیاری آن حدود 60 میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است که در صورت تخصیص به موقع می تواند در مدت پیش بینی شده آن را تکمیل کرد.
این مسئول یادآور شد: دخیره سازی جریانات نابهنگام و سیلابی رودخانه و تنظیم آن برای بهبود اراضی کشاورزی پائین دست، تعذیه مصنوعی آبخوان دشت قزوین، مدیریت بهره برداری از منابع آب، حفظ بهبود آبخوان دشت، توسعه شبکه مدرن آبیاری، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستائیان از مهمترین اهداف ساخت سد نهب است.
وی بهره برداری از پساب حاصل از تصفیه فاضلاب را از دیگر کارهای مهم شرکت ذکر کرد و افزود: میزان پساب تولید شده توسط واحدهای شهری و صنعتی استان در حال حاضر حجمی معادل 30 میلیون مترمکعب است که در سال 1415 قرار است به 80 میلیون مترمکعب افزایش یابد که این منبع آبی هم می تواند بخش مهمی از نیازهای کشاورزی منطقه را تامین کند که برای ایجاد تصفیه خانه و اجرای طرح برنامه ریزی لازم صورت گرفته است.
این مسئول بیان کرد: طرح انتقال آب الموت رود از دیگر طرح های مطالعاتی سالهای قبل شرکت بوده که با اختصاص ردیف اعتباری که داشته تاکنون 2.5 میلیارد تومان برای مطالعه انتقال هزینه شده و از آنجا که این طرح با چهار استان ارتباط دارد با ادامه مطالعات آن به شرکت مدیریت منابع آب ایران واگذار شده است.
با احداث سد طالقان دو مشکل تامین آب استان برطرف می شود
قزوینی تصریح کرد: اگر سهم آب رودخانه های دو هزار و سه هزار داده شود حجم این آب به 370 میلیون مترمکعب خواهد رسید که با احداث سد طالقان دو مشکل تامین آب استان در سالهای آینده هم برطرف خواهد شد.
وی از مرمت کانال دشت قزوین برای جلوگیری از هدر رفت آب هم خبر داد و اظهار داشت: در طول سالهای گذشته بیش از 14 میلیارد تومان برای مرمت این کانالها هزینه شده و امسال هم 300 میلیون تومان برای نوسازی کانال هزینه شده است.
این مسئول بیان کرد: برای تعیین حریم بستر رودخانه های استان و پهنه بندی مسیل رودخانه ها به طول دو هزار و 750 کیلومتر برنامه های مدونی پیش بینی کرده ایم که با اولویت بندی طرح ها برای رفع نقاط حادثه خیز و سیل خیز اقدام شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین تصریح کرد: فرهنگ سازی و توجه به آموزش برای نهادینه کردن مصرف در بخشهای کشاورزی، شرب، صنعت، خدمات از امور مهمی است که با برنامه ریزی مدون در سال آینده هم این موضوع را با جدیت دنبال می کنیم تا بتوانیم با اطلاع رسانی زمینه ترویج فرهنگ مصرف را اصلاح کنیم.
گزارش: محمدرضا جباری