به گزارش خبرنگار مهر، اميدواري به احياء درياچه اروميه از ديدگاه زمين شناسان كمي دور از واقعيت به نظر مي رسد ولي دانشمندان داخلي و خارجي معتقدند با فاز بندي عمليات احيا، تغيير الگوي كشت، خريد آب از كشاورزان، بارور سازي ابرها، مديريت مصرف آبهاي زير زميني و در بخشهاي صنعت و پرورش آبزيان مي تواند در كوتاه مدت منجر به احياي درياچه اروميه شود.
هر چند به اعتقاد همين كارشناسان بايد براي ماندگاري نتايج طرحهاي كوتاه مدت طرحهاي بلند مدت از جمله اصلاح سيستم آبياري كشاورزي و فرهنگ سازي در بين مردم براي مديريت مصرف آب و انتقال حوزه به حوزه آب با توجه به نمكي بودن سطح درياچه نيز اجرايي شوند.
منحصر بفرد بودن دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه آب شور داخلی کشور، دومین دریاچه شور جهان و تاثیر آن بر اقلیم و کشاورزی منطقه غرب کشور و زيست گونه با ارزش آرتميا از جمله مواردی است که باعث اهمیت این دریاچه شده ولي روند نابودی و خشکی بخش های وسیعی از آن در یکی دو سال اخیر نمایان شده است.
مسئله با اهمیت نابودی دریاچه ارومیه، خطر وقوع طوفان های نمکی و از بین رفتن کشاورزی در استان های غرب کشور باعث شد دولت و دانشگاهيان دست در دست يكديگر داده و در اين راستا دولت 7 وزير خود را مامور و دانشگاهيان با برگزاري كنگره اي بين المللي راهكارهاي كوتاه مدت و بلند مدت احياي درياچه را كه در قالب طرحهاي 19 گانه دولت ارائه كردند.
لزوم تعطيلي يك ساله زراعت و خريد آب از كشاورزان براي احياي درياچه اروميه
هر چند به گفته عيسي كلانتري دبير ستاد احياي درياچه اروميه طرحهاي نهايي احياي درياچه اروميه خرداد ماه روي ميز رئيس جمهور قرار مي گيرد و دكتر روحاني قول داده هزينه هاي اجراي آنها را تامين كند، ولي با توجه به وضعيت بحراني درياچه و خشك شدن 85 درصد آن در نتيجه بي توجهي دولتمردان و مردم طي سالهاي گذشته،بايد حداقل اجراي طرحهاي فرهنگ سازي در بين مردم عملياتي شود.
تعطيلي يك يا چند ساله زراعت در منطقه و تبديل حق آبه كشاورزي به حق آبه زيست محيطي به اذعان همه كارشناسان يكي از مهمترين راهكارهاي كوتاه مدت براي احياي درياچه اروميه با توجه به مصرف بالغ بر 80 درصد آب توليدي توسط بخش كشاورزي و راندمان حدود 37 درصدي نيازمند فرهنگ سازي در بين مردم بويژه كشاورزان براي كاهش تبعات اجتماعي ناشي از اين موضوع است.
پژوهشگر و عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص نتايج نخستين كنفرانس بين المللي علوم زمين با موضوع بحران درياچه اروميه، گفت: بارورسازی ابرها به عنوان گزینه ای قابل اجرا در منطقه جهت افزایش میزان بارش باران برای حل بحران دریاچه ارومیه در نخستین کنفرانس بین المللی علوم زمین پیشنهاد شد.
ناصر آق اظهار داشت: با توجه به اينكه هزینه استفاده از روش بارور سازي ابرها نسبت به سایر روشهاي احياي درياچه اروميه و افزايش ميزان بارندگي در حوزه آبريز اين زيست بوم با ارزش بين المللي کمتر است، می تواند به عنوان ابزاری کم هزینه برای افزایش نزولات مورد استفاده قرار گیرد.
نشت معكوس آب از درياچه اروميه به سفره هاي آب زيرزميني
وي با بيان اينكه مدیریت مصرف آبهای زیر زمینی نيز از جمله موضوعات مورد بحث در كنفرانس بين المللي علوم زمين بود، ادامه داد: به هم خوردن تعادل طبیعی بین آبهای سطحی و زیر زمینی یکی از دلایل کم آبی دریاچه ارومیه بوده كه این کار از طریق قطع تغذیه زیرزمینی از طرفی و پایین تر رفتن سطح سفره آبهای زیر زمینی نسبت به بستر دریاچه ارومیه از طرف دیگر باعث نشت معکوس از طرف دریاچه بطرف سفره ها و شور شدن آب بسیاری از چاهها شده است.
وي با اشاره به اينكه به عبارتی دیگر دریاچه ارومیه بدلیل به هم خوردن این تعادل علاوه بر تبخیر سطحی بخشی از آب خود را نیز از طریق نشت بطرف سفره آبهای زیرزمینی از دست داده، گفت: مدیریت مصرف آبهای زیرزمینی توسط نصب کنتور بر چاهها و افزایش تصاعدی بهای آب مصرفی بیش از حد مجاز را عامل موثر جهت بازگرداندن تدریجی تعادل است.
دبير علمي نخستين كنفرانس بين المللي علوم زمين با موضوع بحران درياچه اروميه اصلاح الگوی کشت را ديگر موضوع مورد بحث و توافق در اين كنگره دانست و عنوان كرد: توقف کشت محصولات با آب بری بالا نظیر چغندر قند و سیب و جایگزین کردن آن با محصولات کم آب مثل گندم و انگور را که می تواند مصرف آب در این بخش را به مقدار قابل توجهی کاهش دهد، مورد توافق قرار گرفت.
آق با اعلام اينكه افزایش بهای خرید محصولات با آب بری کم توسط دولت جهت تشویق کشاورزان به تغییر الگوی کشت بصورت داوطلبانه، از جمله راهکارهای اجرایی کردن چنین طرحی در جلسات تخصصی کنفرانس بوده، ادامه داد: بررسی و تحقیق درباره آرایش کاشت گیاهان زراعی مختلف، استفاده و ترویج مدیریت تلفیقی آب آبیاری و کودهای شیمیایی روشهای تغییر الگوی کشت منطقه هستند.
وي کاشت زود گیاهان به منظور فرار از خشکی و تنش، گسترش کشت ارقام با طول دوره رشد کوتاه و رشد اولیه‌ی سریع، بررسی در مورد تعیین ابعاد مناسب مزرعه به منظور بهبود راندمان آبیاری، بررسی و تحقیق در مورد تراکم بوته‌ی مطلوب در هکتار و تحقیقات روی ارقام مقاوم به شوری و خشکی را از ديگر روشهای مطرح شده به منظور تغییر الگوی کشت منطقه برشمرد.
سرازير شدن سالانه 800 ميليون متر مكعب آب به درياچه اروميه با افزايش راندمان آب كشاورزي
وی ادامه داد: از آنجاییکه روشهای فوق الذکر می تواند با تغییر زیربنایی در سیستم کشاورزی در منطقه به عنوان راهکارهایی با تاثیر دائمی بر مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی بر احیای تدریجی و ماندگار دریاچه ارومیه نقش داشته باشد، بايد بطور همزمان با شروع اجرای برنامه طرحهای ضربتی، فاز مطالعاتی برنامه های فوق نیز در دستور کار قرار گرفته و سپس به اجرا گذاشته شوند.
دبير علمي نخستين كنفرانس بين المللي علوم زمين با موضوع بحران درياچه اروميه موضوع انقلاب در سیستمهای آبیاری و افزایش راندمان آبیاری از 30 درصد به 50 درصد با بکارگیری روشهای نوین تحت فشار جهت مدیریت آبهای منطقه را ضروري دانست و اظهار داشت: افزایش راندمان آبیاری حتی در این ابعاد می تواند باعث صرفه جویی سالیانه حدود 800 میلیون مترمکعب آب شود که به دریاچه ارومیه سرازیر خواهد شد.
آق با بيان اينكه اگر دولت حتی بطور مجانی اقدام به ارتقای سیستم آبیاری از سنتی به مکانیزه كند در دراز مدت به نفع دولت خواهد بود، اعلام كرد: بهبود ظرفیت نگهداری آب در خاک زراعی، بکار بردن روشهای بهینه کم آبیاری، استفاده از راهکارهای فیزیولوژیک افزایش راندمان مصرف آب در گیاهان و کاهش تبخیر از سطح مزرعه ضروري است.
آب صنايع آب بر آذربايجان شرقي از منابع آب همان استان تامين شود
وي ادامه داد: با توجه به توسعه صنایع آب بر در منطقه به خصوص در آذربایجان شرقی و انتقال بخشی از آب رودخانه ها برای مصرف صنعتی، بايد نیاز مصرف صنعتی آب در هر استان از منابع آبی همان استان تامین شود تا درصورت امکان از منابعی غیر از رودخانه های حوزه آبریز دریاچه ارومیه انجام شود.
عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با بيان اينكه چون اجرای موفق اکثر طرحهای پیشنهادی به سراریز شدن آب از طریق رودخانه ها متکی است و بی شک با کاهش ورودی از رودخانه ها اجرای بسیاری از طرحها با مشکل روبرو مي شود، عنوان كرد: طبق بررسیهای انجام گرفته صنعت آبزی پروری برای تولید هر کیلو قزل آلا حدود 10 مترمکعب آب مصرف می كند كه ادامه این روشها از نظر منطقی و علمی در شرایط بحرانی قابل قبول نیست.
وي ضمن تاكيد بر اينكه در صورت نیاز به ادامه این فعالیت در منطقه بايد روش مدار باز با روش مدار بسته جایگزین شود، با اشاره به اينكه این تغییر می تواند میزان مصرف آب در این صنعت را حداقل تا 70 درصد کاهش دهد، گفت: خرید آب از کشاورزان به مدت یکسال و توقف کشت و زرع در استان و حفظ باغات در حد زنده مانی طی یکسال را به عنوان یکی از راهکارهای مهم و ضربتی برای آبرسانی فوری به دریاچه ارومیه است.
تعطيلي يكساله زراعت 3 ميليارد متر مكعب آب به درياچه اروميه سرازير مي كند
وی ادامه داد: اجرای چنین طرحی می تواند حدود 3 میلیارد مترمکعب آب اضافی وارد دریاچه ارومیه کند و ضمن پوشاندن نمک رسوب یافته در اکثریت بخشهای خشک شده دریاچه ارومیه و پیشگیری از گسترش آن بطرف زمینهای کشاورزی، روستاها و شهرها فرصت کافی برای اجرای سایر طرحها را نیز فراهم آورد.
آق در بخش ديگري از سخنان خود احیای فازبندی شده دریاچه ارومیه در قالب سه پیشنهاد متفاوت را موضوع مورد بحث كنفرانس دانست و ادامه داد: بر اساس آمارهای شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی طی 15 سال گذشته سالانه بطور میانگین 1.6 میلیارد مترمکعب آب از 9 رودخانه جنوبی و غربی وارد دریاچه اروميه مي شود.
وي اعلام كرد: ولی بدلیل خشک بودن حدود هزار کیلومتر مربع از نواحی جنوب و غرب دریاچه ارومیه این آبها قبل از اینکه به آبهای موجود در دریاچه ارومیه برسند تبخیر و از دسترس خارج مي شوند،كه مدیریت این مقدار آب جهت اجرای یک طرح ضربتی که امکان احیای سریع بخش قابل توجه ای از دریاچه را فراهم می كند،ضروري است.
سطح نمكي درياچه اروميه بايد با آب پوشانده شود
دبیر علمی کنفرانس بين المللي علوم زمين با موضوع احياي درياچه اروميه تصريح كرد: در قالب این طرح علاوه بر احیای بخشی از دریاچه ارومیه به موضوع پوشاندن نمکهای نواحی شرقی و شمالی دریاچه ارومیه با آب مازاد پرداخته شده است موضوعی که در صورت عدم توجه جدی به آن می تواند تبعات فاجعه بار بر زمینهای کشاورزی و روستاها و حتی شهرهای اطراف دریاچه ارومیه به شعاع چند صد کیلومتر داشته باشد.
وی احیای فاز بندی شده دریاچه ارومیه را جزو طرحهای ضربتی برشمرد و اظهار داشت: در زمان کوتاه و بدون مشکلات اجتماعی و سیاسی این طرح قابل اجراست چرا که بر کنترل و مدیریت تبخیر آبهای ورودی استوار بوده و امکان اجرای آن با حداقل هزینه در مقایسه با سایر طرحها وجود دارد.
آق به یکی از طرحهای احیای فازبندی شده که احیای اکوسیستم طبیعی دریاچه ارومیه در آن مورد توجه قرار گرفته اشاره كرد و افزود: این طرح در توجه به احیای اکوسیستم طبیعی دریاچه، شکوفایی، تولید انبوه آرتمیا و بازگشت پرندگان بومی و مهاجر را به تصویر می کشد و علاوه بر آن درآمد 10 میلیون دلاری در سال و ایجاد اشتغال مستقیم برای 500 نفر را نیز پیش بینی می کند.
انتقال حوزه به حوزه آب به درياچه اروميه راهكار مناسب نيست
اين عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با بيان اينكه انتقال حوزه به حوزه به عنوان نخستین موضوع مورد بحث درخصوص نجات دریاچه ارومیه در نخستین کنفرانس بین المللی علوم زمین مورد مخالفت قرار گرفت، گفت: با توجه به اینکه سه طرح در ارتباط با انتقال آب از سایر حوزه ها به دریاچه ارومیه ارائه شده بود در مورد این موضوع خیلی جدی و مفصل بحث شد.
وي اعلام كرد: انتقال آب از دریای خزر را بعلت بسیار پرهزینه بودن، زمانبر بودن و انتقال مقدار زیادی نمک از طریق آب آن به دریاچه ارومیه کاملا غیر منطقی بوده و تعدادی از متخصصین با انتقال آب از فاصله نزدیک مثل رود زاب موافق بودند هرچند حتی آن را نیز زمانبر و پر هزینه می دانستند بطوریکه طبق اطلاعات موجود برنامه انتقال آب از رود زاب حدود 10 سال پیش شروع شده و طی این مدت فقط 10 پیشرفت داشته است.
وي با تاكيد بر اينكه متخصصان انتقال آب از مسافت طولانی را راهکار مناسب ندانسته و بر مدیریت بهتر آبهای حوزه تاکید كردند، اظهار داشت: از نظر اکثریت قاطع متخصصین هر گونه انتقال آب از سایر حوزه ها بايد با توجه به مدت اجرای طرح، هزینه لازم و اثر بخشی آن در مقایسه با سایر راهکارهای موجود جهت مدیریت آبهای حوزه و آبرسانی به دریاچه ارومیه انجام و برای تصمیم گیری در این خصوص نباید عجله کرد.
به هر روي اميد مي رود با تدبير دولت تدبير و اميد و پاي كار بودن دكتر حسن روحاني رئيس جمهور در موضوع احياي درياچه اروميه هر چه زودتر شاهد تولد دوباره فيروزه درخشان شمالغرب كشور باشيم.
..............................................
گزارش از الناز ملك زاده