به گزارش خبرنگار مهر، قم پذیرای بارگاه ملکوتی حضرت معصومه(س) خواهر گرامی امام رضا(ع) است. ولادت این بانوی بزرگوار در روز اول ذیقعده سال ١٧٣ هجری قمری در مدینه منوره واقع شده است. در سال ٢٠٠ هجری قمری در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی؛ سفر تبعید گونه حضرت رضا(ع) به مرو انجام شد و یك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه(س) به شوق دیدار برادر به همراه عده ای از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می شد. اما عده ای از مخالفان اهل بیت كه از پشتیبانی مأموران حكومت برخوردار بودند، سر راه ایشان را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریبا همه مردان كاروان به شهادت رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت (س) معصومه را نیز مسموم كردند.
به هر حال حضرت فاطمه معصومه(س) بیمار شدند و حدودا در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر قم شدند. سپس در محلی كه امروز "میدان میر" نامیده می شود شتر آن حضرت در جلو در منزل "موسی بن خزرج" زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر در محلی به نام بیت النور زندگی كرد وسرانجام در روز دهم ربیع الثانی (بنا بر قولی دوازدهم ربع الثانی) سال ٢٠١ هجری قمری دیده از جهان فروبست و بارگاه ملکوتی ایشان از آن روز به بعدپذیرای زائران و مجاوران فراوانی است.
مسجد جمکران:
مسجد مقدس جمكران که در شش كیلومتری شهر مذهبی قم واقع شده است بيش از هزار سال پيش در شب سه شنبه 17 ماه مبارك رمضان ، فردى صالح به نام حسن مثله جمكرانى به دستور امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف) فرا خوانده مي شود . وى در همين مكان فعلى مسجد ، حضرت را با جمعى از همراهان ملاقات كرده و دستور بناى مسجد با تشريفات خاص را دريافت مى‌كند این مکان در شبهای چهارشنبه و جمعه پذیرای زائران فراوانی است که از اقصی نقاط کشور در این روز خود را به مسجد جمکران می رسانند.
کتابخانه آیت الله مرعشی:
کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی که در قم واقع شده است سومین کتابخانه جهان اسلام است.این کتابخانه هم اکنون بیش از ۲۵۰٬۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۲۵٬۰۰۰ جلد کتاب خطی دارد.هسته اولیه این کتابخانه هنگامى که آیت الله مرعشی نجفی در نجف‌اشرف به تحصیل اشتغال داشتند شکل‌گرفته است. ایشان نخست فهرستى از کتابهاى ارزشمند خطى و چاپى نادر را که در کمتر کتابخانه‌اى یافت میشد تهیه کرد؛ به امید آن که بتواند به تدریج آنها را به دست آورد.
عدم تمکن مالى و رقیبان قدرتمندى که میراث فرهنگى اسلامى را از کشورهاى اسلامى خارج مى‌ساختند، دو مشکل اساسى بر سر راه ایشان بود. حتى روزى بر سر خرید یک نسخه خطى با نماینده کنسول انگلیس در عراق درگیر شد و شبى را در زندان سپرى کرد.
آیت‌الله مرعشى با انجام نماز و روزه استیجارى، حذف یک وعده غذاى روزانه، کاستن بخشى از مخارج زندگى و کار شبانه در کارگاههاى برنج‌کوبى در نجف‌اشرف ـ پس از فراغت از درس و بحث، و با انگیزه و عشق سرشار به جمع‌آورى میراث و ذخایر اسلامى و فائق آمدن بر مشکلات و شکنجه‌هاى روحى، که در مسیر این هدف مقدس قرار داشت ـ سرانجام به مجموعه‌اى نفیس از نسخه‌هاى خطى و کتابهاى چاپى نایاب دست یابد.
آیت الله مرعشى پس از تأسیس یکى از چهار مدرسه علمى بزرگ در قم، به نام مدرسه مرعشیه، در سال 1385ق/1965م نخست کتابخانه کوچکى در دو اتاق مدرسه مزبور احداث و آن‌گاه در سوم شعبان همان سال، مطابق1344 خورشیدى، با انتقال مجموعه‌اى از کتابهاى چاپى و بخشى از نسخه‌هاى خطى به طبقه سوم مدرسه مرعشیه، با حضور معظم‌له و بسیارى از علما و مدرسان حوزه علمیه قم ـ کتابخانه جدید گشایش یافت.
مدرسه فیضیه:
مدرسه فیضیه از نیمه نخست قرن 13 هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد و به اعتبار متون معتبر تاریخی از میانه قرن 6 هجری قمری وجود داشته و در عصر صفوی تجدید شد.
فیضیه نام مدرسه علمیه‌ای در قم و محلی برای تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی است که به دلیل نقش و اهمیت آن در تحولات حوزه علمیه و انقلاب اسلامی، زایران و مسافران علاقه زیادی به بازدید از این مرکز دارند.
بنای مدرسه 4 ایوانی است و 2 طبقه با 40 حجره تحتانی متعلق به دوره قاجار و 40 حجره فوقانی متعلق به قرن 14 هجری قمری است که به اهتمام حضرت آیت‌الله حائری یزدی بالای حجره‌های پیشین در گرداگرد حیاط مرکزی بنا شد.
فیضیه در دوران زعامت و مرجعیت آیت‌الله صدر و آیت‌الله بروجردی نیز بازسازی شد و شکل کنونی خود را یافت این اثر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه قلی درویش:
تپه باستانی قلی درویش بر سر راه شاهراه قم – جمکران است که یکی از مهمترین پایگاه های باستانی در بخش مرکزی فلات ایران و مربوط به دوران آهن است.
محوطه قلی درویش با طول جغرافیایی 50/53 و عرض جغرافیایی 34/38 در حاشیه جنوبی شهر قم، ابتدای بزرگراه قم – جمکران در کیلومتر نخست جاده قدیم قم - کاشان واقع شده است.
کاوش های باستان شناسی در تپه تاریخی قلی درویش نشانگر نشیمنگاهی در منطقه قم مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد است.
این محوطه یکی از محوطه های شناخته شده و کاوش شده حاشیه کویر مرکزی است که در برگیرنده سه دوره اصلی استقراری – فرهنگی عصر برنز قدیم (حدود 3500 تا 2800 قبل از میلاد)، برنز جدید (حدود 1800 تا 1600 قبل از میلاد) و عصر آهن (حدود 1500 تا 1200 قبل از میلاد) است.
در طی کاوش های باستان شناسی فصلی نخستین آتشکده و نماز خانه مربوط به دوران آهن در بخش مرکزی فلات ایران کشف شد و از آن لایه برداری شد که تقریبا دست نخورده باقی مانده بود و گمان می رود کشف این آتشکده همراه با یک دست خط پیش - هخامنشی یکی از مهمترین کشف های این پایگاه باستانی باشد.
تیمچه بازار:
تیمچه بزرگ بازار قم در سمت شمال راسته بازار نو، یکی از سه تیمچه شهر قم است. این بنا از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران است که توسط هنرمند برجسته عصر ناصری ، استاد " حسن قمی " مشهور به " معمار باشی " در سال 1301 هـ . ق طراحی و اجرا شد.
سقف تیمچه سه چشمه است که قسمت وسطی به دهانه 15 متر و ارتفاع 15 متر دارای دو پوشش است . طول این بخش 28 متر و بدون ستون است . چشمه میانی با بلندی و دهانه 15 متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است.
گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است . در این پوشش ها همچنین روزنه هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است . معماری زیبا و مجلل تیمچه ، تجارت تک کالایی آن ، جایگاه طراز اول و سکوت و آرامش از ویژگی های تیمچه بزرگ بازار قم است . تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه می یابد.
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بیت امام خمینی (ره):
این بنا از جمله آثار اوایل قرن 14 شمسی به حساب می‌آید و محل زندگی امام خمینی (ره) در دوره‌ای که در شهر قم زندگی می‌کردند، بود.
این خانه در حدود سال 1335 توسط امام خمینی (ره) خریداری شد و تا سال 1342 در آن زندگی کردند. خانه حضرت امام خمینی (ره) در شهر قم، بنایی 2 اشکوبه و ساده شامل یک طبقه همکف و زیرزمین است. حیاط این بنا در جنوب آن و فضاهای سرپوشیده در شرق و غرب خانه قرار دارد.
سطوح داخلی این خانه قدیمی بدون تزئین بوده و گچ اندود شده است. سطوح خارجی نیز از جرزهای آجری ساده و سطوح گچی یکدست و بدون نقش و نگار می‌باشد.
خانه حضرت امام خمینی (ره) در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1745 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازار کهنه:
بازار قم با مجموعه ای از راسته، چهارسوق، سرا و تیمچه، جزئی از بافت قدیم شهر قم است. این مجموعه شامل دو راسته سرپوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار بر می گردد و از طرف دیگر به دلیل گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از اقلیم کویری قم است.
تهویه و نوررسانی بازار از طریق دریچه هایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده، صورت می گیرد. این دریچه ها در بالای گنبد به شکل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شکل قلب دیده می شوند. ترکیب نوری که از سقف به درون می تابد و حجم گنبدی سقف، فضای دلنشینی را به وجود می آورد.
علاوه بر بخش سرپوشیده، بازار قم دارای سراهایی است که مجتمع های تجاری بدون سقف هستند و معمولا به تجارت عمده می پردازند. این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای گذشته هستند.
بخش های وسیعی از بازار یعنی بازار کهنه در دوران صفویه و اطراف مسجد جامع بنا شده است و تا پایان دوره قاجاریه بناهای دیگری نیز در آن ساخته شد. این بازار ابتدا به صورت خطی و به شکل یک پارچه ساخته شد و از میدان کهنه تا پل علیخانی ادامه داشت اما امروزه به موازات توسعه شهر قم، بازار به چند بخش تقسیم شد و قسمت هایی از آن از بین رفت.
این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه ملاصدرا:
خانه ملاصدرا فيلسوف بزرگ قرن ۱۱ که فلسفه اشراق را به نهايت اوج خود رساند در کهک واقع شده و به دوره صفويه مربوط است. اين بنا که کاملاً مخروبه بود و از آن به عنوان اصطبل استفاده مى‌شد، در سال ۱۳۷۶ با توجه به شکل اوليه آن بازسازى و احيا شده است. فضاهاى جانبى اين بنا از بين رفته و فقط چهار صفه اصلى آن باقى مانده است. محوطه اصلى اين بنا سقف گنبدى شکل دارد و در رأس گنبد آن، شيشه‌هاى رنگى نور را به داخل بنا هدايت مى‌کند. در چهار طرف اين محوطه چهار دهليز قرار گرفته است که دو دهليز آن در تملک ديگران است و سازمان ميراث فرهنگى استان درصدد خريد حفاظت و بازسازى آن‌هاست.
این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۲۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دریاچه حوض سلطان:
درياچه حوض سلطان فروافتادگي نامتقارني با 330 كيلومترمربع وسعت، در 35 كيلومتري شمال قم و در شمال باختري درياچة نمك است. اين درياچه شامل دو چاله جدا از هم يكي به نام «حوضسلطان» و ديگري به نام «حوضمره» است كه با آبراهه باريكي به هم وصل ميشوند.
هوبره، انواع کبوتر و... و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می توان در زمره این پرندگان جای داد که می توان در این منطقه مشاهده کرد. در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می شوند.
تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک طعات موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید.