به گزارش خبرنگار مهر، مردم خسته از جور زمانه با قدم نهادن در جاده عشق به زیارت امام مهربانی ها می آیند تا با زیارت به آرامش رسیده و با دلی آرام به دیار خود بازگردند.
مشهد الرضا(ع) قطعه ای از بهشت و مکان پرواز فرشتگان و کبوتران زائر است که هر ساله مسافران زیادی را برای زیارت به سوی خود می خواند اما در این شهر و در مسیر رسیدن به آن مکان ها و دیدنی های زیادی هم برای مسافران وجود دارد که نشانی از پیشینه تاریخی این شهر مقدس دارد پیشینه ای که یک وجه شکل گیری آن اسکان زائران خسته از راه سفر بوده است.
در این راه کاروانسراها و مکان های زیادی در طول سال های مختلف برای اسکان مسافران و توسط افراد به نامی ساخته و در گوشه و کنار این دیار به یادگار گذارده شده تا یادآور گذشتگانی باشد که به حکم عاشقی گام بر راه زیارت نهاده اند .
سیمای این کاروانسراها جلوه گر کهنه دیار خراسان و یادآور پیشینه ای طولانی در تاریخ این سرزمین هستند.
کاروانسراهای بابا قدرت، طرق، علاقبند ، ویرانی، سنگ بست و فخر داوود از جمله مکان هایی است که برای آرامش و اسکان زائران در قرون گذشته در مسیر مشهد الرضا ساخته شده است.
اگر در مسیر جاده عشق گام نهاده اید، بد نیست به کاروانسراهایی که نماد قدمت تاریخی توس و یادگار گذشتگان سرزمین خورشید است هم سری بزنید.
کاروانسرای بابا قدرت مربوط به زمان فتحعلی شاه
در بلوار 17 شهریور و در خیابان فرعی منشعب از این گذرگاه به نام صدر کاروانسرایی به نام "بابا قدرت" قرار دارد که در زمان فتحعلی شاه توسط اسحاق خان قرائی برای استراحت و اطراق موقتی کاروان زائرین مشهد الرضا(ع) ساخته شده است.
این بنا با وسعتی هزار و 500 مترمربعی و با 16 اتاق و ایوانچه پیرامون آن که روزی محل اقامت و هیاهوی مسافران و زائران بوده است امروزه به عنوان یک بنای تاریخی از گذشته این شهر مقدس برای همگان به یادگار مانده است.
رباط و مصلی طرق
كاروانسراي طرق در جوار روستای طرق و در زمان شاه عباس صفوي بنا شده و در زمان شاه سليمان بر روي شالوده بناي آن كاروانسرايي احداث شد، اهميت اين كاروانسرا به اين خاطر بوده است كه محل استقبال و بدرقه مسافران و ميهمانان بوده است.
اين كاروانسرا به طور بسيار استثنايي يك ايوان شاه نشين داشته و داراي دو حياط است كه حياط اصلي آن مربوط به دوره شاه سليمان و حياط جنوبي آن مربوط به دوره قاجاريه است .
مصلی طرق هم در همين روستاي ييلاقي كه روزگاري مهمترين منزل سر راهي توس به سنگ بست بوده است قرار دارد، بناي قديمي مصلي طرق كه شامل ايوان بلندي است در ميانه دشت وسيعي ساخته شده و جهت برگزاري نمازهاي عيد مورد استفاده قرار مي‌‌گرفته است.
کاروانسرای رباط علاقبند
این مجموعه رباط تاریخی با وسعت دو هزار و 500 مترمربع، متعلق به سه دوره تیموری، صفوی و قاجار، در 40 کیلومتری جاده مشهد ، نیشابور در روستای بزوشک واقع است.
ساختار معماری این بنا مشتمل بر سه کاروانسرای متصل به هم و دو حوض است، بنا بر قراين موجود و شواهد معماری این رباط بر روی بقایایی کهن تر ایجاد شده، به نحوی که ابتدا ساختمانی سر پوشیده بوده و در دوره بعدی کاروانسرای دیگری به همان سبک به آن اضافه شده است، سپس در محدوده فضای مجاور این دو کاروانسرا دو ایوان متقارن با ایوان‌های ورودی بناهای سرپوشیده ایجاد و اتاق ها و غرفه ها و نمازخانه ای در طرفین ایوان‌‌ها شکل گرفته و به این ترتیب مجموعه واحدی به وجود آمده است این کاروانسرا هم از دیر باز محل توقف و استراحت زائران حریم رضوی بوده است.
کاروانسرای ویرانی مربوط به دوره ایلخانی است
جایگاه ویژه توس و زیارت امام عاشقان و اهمیت آن در قرون و سده‌های میانه اسلامی از نظر ارتباط با مناطق مهمی چون نیشابور، سبب ایجاد راه‌هایی شده که یکی از آنها با وضعیتی کوهستانی از محل ویرانی و شاندیز گذشته است.
رباط ویرانی در مجاورت روستای ویرانی واقع است و یکی از تاسیسات رفاهی است که برای کاروانیان و مسافران در میان راه کوهستانی نیشابور به توس بنا شده است.
اين كاروانسرا از نوع كاروانسراهاي زمستاني و سرپوشيده و احتمالاً مربوط به دوره ايلخاني است كه در دوره صفويه در قسمت جلوي آن در سمت راست يک بناي سنگي چهار طاقي ساخته شده است كه گويا خانقاه بوده است. در قسمت جلوي اين بنا مخزن آب انبار قديمي نيز وجود دارد، هم اکنون این بنا به عنوان موزه مردم شناسی در حال فعالیت است.
کاروانسرای رباط فخر داود متعلق به دوره تیموری
كاروانسراي فخر داوود واقع در روستاي فخر داوود، بر كنار راه قديمي جاده ابريشم، در مسير نيشابور به توس و در 55 کیلومتری مشهد قرار دارد و از نوع كاروانسراهاي زمستاني و سرپوشيده و متعلق به دوره تيموري است، اين بنا داراي ستون‌‌هايي است كه پوشش بنا بر روي آنها اجرا شده است ، اين كاروانسرا در دهه اخير بازسازي شده است.
رباط شرف از بناهاي مشهور خشتي جهان و یادگاری از سلطان سنجر سلجوقی است
بنای رباط شرف در سال 549 هجري قمري در زمان سلطان سنجر سلجوقی بنا شده و تا دوره صفويه مورد استفاده بوده است. رباط شرف در جاده مشهد به سرخس در 6 كيلومتري روستاي شورلق واقع است و قبلاً در سر راه پر اهميت بازرگاني و سياسي نيشابور به مرو قرار داشته است.
اين رباط داراي دو حياط و ايوان ها و رواق هاي متعدد بوده و حدود چهار هزار 863 متر مربع مساحت دارد.
ويژگي اين رباط در گچ بري هاي بي نظير و آجركاري بسيار زيباي آن است، كتيبه هاي متعدد آجري به خط كوفي بر گرد ايوان ها است و تزيينات گچي پر كار آن كه بر روي محراب و فضاي داخلي ايوان ها نقش بسته ، بسيار ديدني است. اين كاروانسرا كه در مسير جاده ابريشم واقع گرديده است جزو بناهاي مشهور خشتي جهان و یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می‌رود.
كاروانسراي رباط خاكستري سابقه تاریخی زیادی دارد
کاروانسراي رباط خاكستري بر سر راه شرق، در جاده ابريشم، واقع بوده است و اكنون در فاصله 17 كيلومتري جنوب مشهد و در مجاورت رباط خاكستري قرار دارد.
اين كاروانسرا از نوع كاروانسراهاي زمستاني و سرپوشيده بوده و مصالح آن سنگ، آجر و گچ است. شواهد حاكي از آن است كه اين كاروانسرا نخست يك بناي سنگي بوده است و بعدها به وسيله آجر ترميم شده است.
اين بنا از سابقه تاريخي زيادي برخوردار است و از سوي اداره كل ميراث فرهنگي خراسان در دست مرمت است. بنا به تحقيقات انجام شده از لحاظ معماري شباهت زيادي با كاروانسراي ويراني دارد.
كاروانسراي سنگ بست در مسیر جاده ابرایشم
كاروانسراي سنگ بست در كنار راه قديمي شرق ( جاده ابريشم) واقع بوده و هم اكنون در مسير جاده مشهد - فريمان قرار دارد. اين بنا متعلق به دوره آخر تيموريان و از ساخته هاي اميرعليشير نوائي وزير با كفايت سلطان حسين بايقرا بوده است، از اين رو به كاروانسراي امير عليشير نيز معروف است.
اين كاروانسرا پس از متروك شدن روستاي سنگ بست در دوره خوارزمشاهيان ساخته شده است و از نوع كاروانسراهاي تابستاني با حياط باز و چهار ايواني است و در چهار گوشه آن چهار برج استوانه‌‌ا ي ساخته شده كه در اصل نقش پشتيباني ديوارها را داشته است و از برج ها جهت ديده باني استفاده مي‌‌شده است.
---------------------
گزارش: ملیحه زرین پور