به گزارش خبرنگار مهر،قلعه ضحاک در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی در ایران واقع شده این دژ تاریخی، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان یا معبدی زرتشتی و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده‌است.
طاق این دژ، در کنار آثار به جا مانده در تپه میل ورامین، از نمونه‌های معماری روزگار اشکانی است که بعدها به شکلی کامل‌تر و شکوهمندتر در طراحی ایوان خسرو در تیسفون دیده می‌شود.
قلعه ضحاک اولین بار در سال ۱۹۷۱ توسط یک هیئت باستان شناسی آلمانی بررسی شد. آثار برجای مانده از برج‌های نیم استوانه‌ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوارها که از سنگهای مکعب مستطیلی است، نشان دهنده قدمت بنا تا دوره ساسانی است ولی سفال‌های به دست آمده نشان دهنده سده‌های ششم و هفتم هجری است.
اين قلعه در بالاي تونل راه آهن تهران تبريز مابين دو رود قرانقو و شورچاي قرار دارد. با توجه به آثار جاي مانده، اين قلعه از هزاره دوم پيش از ميلاد تا دوران تيموريان بر پا بوده است و در دوره اشكانيان بسيار پر رونق بوده است.
قلعه ضحاك همان قلعه اژدهاك مادها است و آثاري هم از ديوارچيني اورارتوييان در آن ديده مي شود. برجهاي ديده باني اشكاني قلعه هم چنان سالم مانده اند.
قلعه جمهور یا دژ بابک کلیبر
قلعه جمهور معروف به دژ بابک در 50 کيلومتري شمال شهرستان اهر و در ارتفاعات غربي شعبه‌اي از رود بزرگ قره سو قرار دارد؛ منطقه‌اي که به نام کليبر معروف است. دژ بابک خرمدين، دژي است بر فراز قله کوهستاني در حدود 2300 تا 2700 متر بلندتر از سطح دريا. اطراف اين قلعه را از هر طرف دره‌هاي عميقي با 400 تا 600 متر عمق فرا گرفته است و تنها از يک سو راهي باريک و صعب العبور جهت دسترسي به اين قلعه وجود دارد.
قلعه بابک که به نام‌هاي قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاريخي ايران، بابک خرمدين بوده است كه در هنگام قيام بر عليه دستگاه خلافت عباسي در قرن سوم هجري ساخته شده است.
مسافت راه كليبر به قلعه با اينكه از 3 كيلومتر تجاوز نمي كند ولي بسيار دشوار است و به هنگام عبور بايد گردنه ها و گذرهاي خطرناكي را پشت سر گذاشت. قبل از رسيدن به دروازه قلعه و ورود به بناي مستحكم دژ بايد از معبري عبور كرد كه به صورت دالاني است و از سنگ هاي منظم طبيعي شکل گرفته و تنها گنجايش عبور 1 نفر را دارد و دو نفر به سختي مي توانند از آن بگذرند.
فاصله اين معبر تا باروي قلعه در حدود 200 متر است و مقابل آن قرار دارد. از همين نقطه است كه صعوبت راه و ابهت خاص اين قلعه رفيع و موقعيت خيره كننده آن بيننده را به اعجاب وا مي دارد. امتداد بصري معبر در نهايت به دروازه قلعه ختم مي شود و دقيقاً در راستاي آن قرار دارد كه باعث مي شود ورود هر تازه وارد و سپاهي و غيره از طريق دو برج ديده باني در سمت دروازه ورودي قابل رؤيت باشد.
داش قلعه سی عجب شیر(قلعه ضحاک عجب شیر)
قلعه ضحاك در شهرستان عجب شیر با بیش از سه هزارسال قدمت بر فراز كوه «منفرد» با ناگفتنی های بسیار و حكایتهای زیاد، از مكانهای مهم اقوام مانایی و مادها بوده است .
این قلعه در شهرستان عجب شیر در آذربایجان شرقی یكی از مكانهای دیدنی است كه در ارتفاع ۲۳۰۰متری از بستر رودخانه «قلعه چای » در دوران تاریخ كهن ایران زمین پا برجا بوده و آثار زیادی در داخل و پیرامون خود از دوران هخامنشیان ، اشكانیان ، ساسانیان وعصر تمدن اسلامی به یادگار دارد.
قدمت قلعه ضحاك به اقوام مانایی ومادها برمی گردد و برای آن در تاریخ نامهای متعددی از جمله ضحاك ، اژدهاك، قیز قلعه سی، داش قلعه سی، باروآس، رویی دژ و قلعه گویی ذكر شده است. قلعه ضحاك را می توان پس از ۱/۵ساعت صعود از تخته سنگهای لغزنده و معابر پلكانی صعب العبور به شكل بنایی با طاق قوسی از سنگ خارا با لایه ای از كاشیهای لاجوردی مشاهده كرد.
این قلعه كه به عنوان یك دژ استفاده می شد، از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوارهای آن مزین به كنده كاریهای متعدد است. این قلعه دارای مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب ، سالن شورا، حمام و دهها آثار حاشیه ای است.
قلعه ضحاک عجب شير از آثار ارزشمند و مورد وثوق گردشگران بوده و در آن تک حفره‌هايي نيز ديده مي‌شود که تمام آن را در صخره‌هاي عمودي کوه کنده شده است.
علاوه بر اين آثار در اين قلعه برجي وجود دارد که از خشت، بر پايه سنگي ساخته شده و صرفنظر از استحکامات دروازه قلعه ، تنها برج دفاعي آن به شمار مي‌رود چرا که اطراف قلعه ، پرتگاه بوده و نيازي به استحکامات بيشتري نبوده است.
قلعه پشتو
قلعه تاریخی پشتو بر روی یكی از كوه های بلند به نام " هشته سر " ( هشت سر ) در 12 كیلومتری بخش هوراند و 50 كیلومتری شمال شرقی اهر واقع است .
این قلعه تنها یك راه باریك برای ورود دارد و در سه سمت دیگر آن پرتگاه های مخوفی دیده می شود كه قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است. قلعه پشتو بسیار قدیمی است و قدمت آن به دوره های اشكانی و ساسانی می رسد. این قلعه یكی از دژهای مورد استفاده بابك خرمدین بود.
غالب دژهای منطقهٔ ارسباران از یک‌دیگر قابل رویت هستند و احتمالاً این دژها در ادواری و از جمله دورهٔ جنبش خرمدینان آذربایجان که به احتمال قوی در تصرف آنان بوده‌اند به واسطهٔ علایم آتش‌های شبانه با همدیگر ارتباط پیدا می‌کردند.
قلعه جوشین ورزقان
قلعه جوشین در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین و در قلب محال تاریخی دیزمار ارسباران به مرکزیت شهر باستانی خاروانا در یک منطقه کوهستانی سخت‌گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته‌است.
قلعه بر فراز كوهي است كه سه طرف آنرا شيب هاي ديوارمانند احاطه كرده است و تنها راه ارتباطي آن يك گذر كوهستاني تنگ است كه فقط يك يا دو نفر مي توانند به زحمت از آن بالا روند، به اين علت نگاهباني و دفاع از اين قلعه حتي با تعدادي معدود هم ممكن بوده است.
اين قلعه در حمله اعراب به ايران يكي از مراكز مقاومت بود. سفالهايي كه در محوطه قلعه پيدا شده مربوط به هزاره اول قبل از اسلام و قرون اوليه اسلام تا قرن ششم هجري قمري است.
از دیگر قلعه های متعدد آذربایجان شرقی می توان به قلعه هلاکو خان و آوارسین اشاره کرد.
--------------------------------------------------
گزارش از: اسد بابایی