به گزارش خبرنگار مهر، طبق نظریه های علمی و نقشه های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهکهای الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی بوجود آمده و تقریبا حدود 30 میلیون سال می تواند قدمت داشته باشد.
غار کتله خور یا غار نور خورشید
غار كتله‌خور، غاري است خشكي -آبي، واقع در استان زنجان و در ۸۰ كيلومتري جنوب خدابنده و ۱۷۳ كيلومتري شمال همدان و ۴۱۰ كيلومتري تهران و ۵ كيلومتري شهرگرماب واقع است. در بعضي ازمناطق غربي ايران به كوههاي كم ارتفاع كتل مي‌گويند و احتمالاً وجه تسميه غار نيز به همين علت باشد كه غار در يكي از اين كوهها قرارگرفته‌است و خورشيد از پشت آن طلوع مي‌كند و بجاي كتل خورشيد به آن كتل‌خور گويند.اين غار قبل از سال ۱۳۰۰ ه.ش. كشف شده‌است .
در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده‌است بخش ورزشي آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره‌نوردان قرار مي‌گيرد حدود ۴ كيلومتر است كه البته هنوز انتهاي آن كشف نشده‌است. بخش تفريحي غار نيز كه جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار مي‌گيرد حدود ۲ كيلومتر مسير مستقيم است كه گفته مي‌شود اين مسير تنها ۳/۱ كل غار است. بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي كه جهت برگزاري مراسم مختلف مورداستفاده قرار مي‌گيرد البته اين دالان هيچگونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي كنده شده اما خود دالان تماماً طبيعي بوده‌است.
غاركتله‌خور از لحاظ كيفيت بلورها و قنديلها، زيبايي و تعدد طبقات اولين غار آهكي جهان شناخته شده است.
غار كتله‌خور، غاري است آهكي كه در برخي نقاط آن گل‌رس و خاكهاي حاوي اكسيدآهن قابل مشاهده‌است. اين غار از نظر سني تقريباً هم‌سن غار عليصدر همدان است البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. يكي اينكه غار عليصدر همدان غاريست كاملاً آبي اما غار كتله‌خور زنجان غاري است تقريباً خشكي. دوم اينكه آهكهاي غار كتله‌خور نسبت به آهكهاي غار عليصدر بسيار خالص‌تر هستند كه اين خود عاملي است جهت زيباترشدن غار، چراكه خالص بودن آهكها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديلها مي‌شود.
يك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله‌خور اينست كه شواهد و بررسي‌هاي انجام شده مؤيد اين موضوع است كه اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل مي‌شود. همچنين يكي ديگر از عجايب و زيبايي‌هاي اين غار تعدد طبقات آن است كه اينگونه غارها در جهان بسيار كم‌نظير هستند. اين غار داراي ۷ طبقه است كه البته تاكنون تنها ۳ طبقه آن كشف شده است.
بزرگترین غار خشکی جهان داراي بخشهایی است كه به ترتيب ميتوان ميدان شيرخوابيده، ميدان بيستون، ميدان چهل‌ستون، سه‌راهي كوهي، ميدان پنج‌شير، تالار عروس، تونل قنديلي، اتاق عقد، پاي فيل، شتر باجهاز، عروس و داماد، ميدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، ميدان مريم مقدس و… را نام برد كه تمامي اين بخشها حاصل تجمع‌هاي مختلف آهكي است كه هركدام براساس شباهتي كه به يكي از اشياء اطراف ما داشته‌اند به اين اسامي خوانده مي‌شوند. از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار ميتوان وجود ستونهاي آهكي عظيم را نام برد كه حاصل به هم پيوستن استالاكتيت‌ها و استالاگميت‌هاي آهكي هستند كه باعث شده‌اند اين غار خود نگهدارنده خود باشد يعني اينكه اين ستونهاي عظيم نقش نگهدارنده‌هايي را بازي مي‌كنند كه مانع از فروريختن سقف غار مي‌شود.
اين غار در مراحل اوليه تشكيل خود غاري آبي بوده است كه دراثر انحلال آبي گاهي اوقات توده‌هاي عظيمي از سنگها از توده اصلي جدا شده‌اند. تشكيل طبقات متعدد اين غار باعث شده‌است كه آب به طبقات زيرين نفوذ كرده و عملاً غار تبديل به غاري خشكي گردد. از ديگر ويژگيهاي بارز اين غار ميتوان وجود قنديلهاي زيبا و شفاف آهكي و استالاكتيت‌هاي گُل‌كلمي را نام برد. وجود چشمه‌هاي آب بسيار زلال در اطراف اين غار و حفره‌هاي متعدد طبيعي هم از ويژگيهاي منحصر به فرد اين غار است.
غار آهکی زرین غار
یکی از زیباترین غارهای کشف شده استان زنجان است که در ضلع غربی جاده ترانزیت زنجان – همدان و در 35 کیلومتری شهرستان خدابنده مشرف به شهر زرین رود بین روستاهای داش بلاغ و آق بلاق و در طول محور غارهای علیصدر و کتله خور قرار گرفته است، این غار در اسفند سال 1384 بعد از زلزله منطقه فوق توسط مردم روستا شناسایی شده است.
براساس اطلاعات هیات کوه نوردی این غار دارای یک ورودی بوده که ارتفاع این ورودی 1850 متر از سطح دریا است اما ارتفاع درونی آن در نقاط مختلف متفاوت است برخی قسمت ها تنگ و تاریک می شود که باید به حالت سینه خیز از آن عبور کرد. قسمت های ورودی این غار کاملاً خشک است که بعد از رسیدن به قسمت های پایین تر با چشمه هایی مواجه می شویم که این چشمه ها رابط بین طبقه فوقانی و تحتانی غار هستند.
آبی بسیار سرد و قابل شرب با عمق های متفاوت یک تا 40 متر در آن وجود دارد، هوا در داخل غار جریان دارد و با طی مسافت طولانی تنفس مشکل نمی شود.این غار دارای چندین طبقه است که دو طبقه آن شناسایی شده و دارای تونل های فرعی و استالاکتیتها و استالاگمیتها و ستونهای بسیار در گذرگاههای اصلی و قندیلهای مخروطی آویزان از سقفها می باشد که بر اثر داشتن ناخالصی رنگهای متنوعی به خود گرفته اند و آنهایی که ترکیباتی به همراه نداشته اند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف خوشه ای و درختی دیده می شوند.
از جمله ویژگیهای بارز و اساسی این غار که با غارهای مشابه در منطقه آن را متمایز می سازد این است که غار زرین غار خشکی و آبی است و دریاچه های متعدد در دالانهای آن وجود دارد.
دیگر اینکه قندیل های غار زرین غار زنده و در حال رشد هستند و این خود عاملی است در جهت زیباتر شدن غار چرا که خالص بودن آهک موجب شفافیت و عبور نور از قندیل می طبق نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان قدمت این غار هنوزمشخص نیست و در صورت بهره برداری از این غار می توان آن را به یکی از جاذبه های توریستی و گردشگری استان زنجان برای غارنوردان تبدیل کرد.
غار خرمنه سر
غار خرمنه‌سر، در روستاي شاه‌نشين و در بلنداي کوه خرمنه سر که 1600 متر ارتفاع دارد، واقع شده و به «شانشين» نيز معروف است. سنگ خارا و سنگ‌هاي سفيد آهکي به صورت ستونهاي استالاکتيت و آويزه‌هاي استالاگميت مانند چلچراغ‌هاي زيبايي از سقف غار آويخته و جلوه‌اي رويايي پديد آورده‌اند.
در اين غار چاه‌هاي بسيار و دره‌هاي خطرناک و لغزنده‌اي وجود دارد؛ بنابراين براي بازديد از آن حتماً بايد از وسايل غارنوردي و کوهنوردي بهره گرفت. فضاهاي تالار مانند، دالان‌ها و دهليزهاي زيبا و دخمه‌هايي شبيه مغازه‌هاي قديمي بازارهاي شهرهاي سنتي در غار خرمنه‌سر، نشانگر آن است که اين مکان زيستگاه انسان‌هاي نخستين بوده است و به همين دليل غار خرمنه‌سر داراي ويژگيهاي منحصر به فرد است.
براي رسيدن به دهانه غار (خرمنه‌سر)، ابتدا از بستر رودخانه‌اي که از کوه‌هاي شمالي شانشين سرچشمه مي‌گيرد و از ميان درختان سرسبز زيتون و انجير بايد گذشت و به سوي ارتفاعات شمالي پيش رفت تا در نزديکي قله کوه خرمنه‌سر، دهانة مشبک و پنجره مانند وسيع غار را ديد. اين دهانه ربطي به غار اصلي ندارد و نبايد با در اصلي غار اشتباه گرفته شود.
بالاي در غار، حفره بزرگ و تنورمانندي که شبيه اتاق است، در ميان حفره هاي کوچک احاطه شده است. بالا رفتن از ميان سنگها نياز به دقت و مهارت لازم دارد. درون اين اتاق‌ها، آثاري از زندگي انسان شامل ظرف‌هاي سفالي شکسته و پيه سوزهاي قديمي شکسته ديده مي‌شود.
در حفره‌هاي اطراف، خفاش‌ها و شب‌پره‌هاي بسياري لانه کرده‌اند که از روشنايي بيرون گريزانند و با صداي پاي هر تازه‌واردي، هراسان، در هر سو به پرواز درمي‌آيند و با ادامة راهپيمايي، يک فضاي نسبتاً وسيع پديدار مي‌شود و پس از آن، برکه آب صاف و زلالي جاي دارد.
در فاصلة 50 متري اين غار، سوراخي شبيه به دهانه چاه وجود دارد که براي ورود به آن بايد به حالت خزيده و درازکش حرکت کرد. به محض ورود به اين حفرة پررمز و راز، دنيايي ديدني و پر از شگفتي در برابر چشمان حيرت زده ديدار کننده پديدار مي‌شود. مشکل ميتوان باور کرد که آن سوي اين حفره، اين همه عظمت شگفت‌آور نهفته باشد.
سپس پرتگاه مهيبي ظاهر مي‌شود که فرود در آن، نيازمند حمايت فرد يا افراد همراه و استفاده از وسايل کوهنوردي است. در ادامه، راه طولاني و تونل مانندي خودنمايي مي‌کند و پس از پيمودن آن به دهانه چاه بزرگ ديگري مي‌رسيم که انتهاي آن ديده نمي‌شود و پايين رفتن از آن مهارت ويژه‌اي لازم دارد.
بعد از خروج از اين چاه، 100 متر که پيشروي کنيم، به دخمه‌اي مي‌رسيم که ظاهراً چندان جلب توجه نمي‌کند و عبور از آن، که راهي سربالا است و سطحي لغزنده دارد، با استفاده از طناب کوهنوردي و رعايت احتياط امکان‌پذير است؛ چنان که با اندکي بي‌احتياطي احتمال سقوط وجود دارد.
لحظه‌اي بعد با مشاهده تالاري بزرگ به ابعاد 80×80 متر و سقفي بسيار بلند، که در زير کوه سر به فلک کشيده است، شگفتي بيننده صد چندان مي‌شود، به طوري که شخص هر چقدر هم ورزيده و قدرتمند باشد، نمي‌تواند تا ارتفاع سقف سنگ کوچکي را پرتاب کند و نور پروژکتور، هر چند که قوي باشد، باز هم نمي‌تواند سقف تالار را روشن کند. تالار با شيب ملايم و سطحي مرطوب به سطح پايين و زيرزمين ادامه مي‌يابد و به نظر مي‌رسد که غار به انتها رسيده است؛ در حالي که چنين نيست و در کنار پايانه غار، شعبه عميق و طولاني ديگري دهان مي‌گشايد درست مثل بازار سنتي يکي از شهرهاي باستاني ايران کف و سقف اين دهليز شباهت بسياري به بناي بازارهاي قديمي دارد و در چند نقطه آن، در فاصله‌هاي 20 تا 30 متري، طاقچه‌هاي کوچکي با دست کنده شده است .