به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پترونت، در سال‌های اخیر شاهد حضور پر رنگ کالاهای ساخت چین در بازارهای ایران بوده‌ایم. در عربستان سعودی، شرکت دولتی راه‌آهن چین، یک پروژه مونوریل را در نوامبر سال 2010 تکمیل کرد که در آن زمان، جابجایی 2.8 میلیون نفر زائران کعبه را تسهیل کرد.
توافق بین چین و ایران مبنی بر ساخت یک خط راه‌آهن از تهران تا مرز عراق، بخشی از یک برنامه گستردهتر به‌منظور مرتبط ساختن خاورمیانه به چین از طریق آسیای مرکزی محسوب می‌شود. در واقع، علی‌رغم نیاز مبرم چین به واردات حجم بالایی از نفت از خاورمیانه، نمی‌توان نفت را یگانه حلقه اتصال چین با این منطقه دانست. به این ترتیب، گسترش مناسبات چین با کشورهای منطقه خاورمیانه فرای مسئله نفت، دو نکته واجد اهمیت زیر را برجسته می‌سازد: یکی پیامدهای افزایش قدرت جهانی چین در سطح منطقه‌ای و محلی و دیگری، موضع متفاوت چین در قبال خاورمیانه در مقایسه با دیگر مناطق و کشورهای جهان.
در واقع، مسئله نفت در مقایسه با دیگر جنبه‌های روابط چین- خاورمیانه، مسئله‌ای مهم‌تر محسوب می‌شود. در این میان، تلاش‌های وافر چین برای حضور در مناطقی نظیر آسیای مرکزی به‌منظور خرید مقادیر کافی نفت با قیمت مناسب را نیز نباید نادیده گرفت. با در نظر گرفتن رشد اقتصادی سریع و پایدار چین در سه دهه اخیر، این کشور در کمتر از 20 سال به بزرگترین مصرف‌کننده انرژی جهان تبدیل شده است و در حال‌حاضر حدود 20 درصد مصرف جهانی انرژی را به خود اختصاص داده است. در واقع، رونق اقتصادی چین، تأمین بیش از نیمی از نفت مورد نیاز این کشور از طریق واردات را در پی داشته است. واردات نفت چین از 4.8 میلیون بشکه در روز در سال 2010 به 5.1 میلیون بشکه در روز در سال 2011 و 6 میلیون بشکه در روز در سال 2012 رسید. به این ترتیب، انتظار می‌رود که تقاضای انرژی چین تا سال 2040، 75 درصد افزایش یابد و به دو برابر میزان انرژی مصرفی ایالات متحده برسد. بنا به گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، چین احتمالاً در سال 2035 مجبور خواهد شد حدود 75 درصد نفت خام مصرفی خود را از طریق واردات تأمین کند.
وابستگی نفتی
علی‌رغم تلاش‌های چین در راستای یافتن منابع جایگزین انرژی در نقاط مختلف جهان نظیر آسیای مرکزی، وابستگی این کشور به نفت خاورمیانه در طول زمان به‌طور مداوم افزایش یافته است. در واقع، خاورمیانه در حال‌حاضر بزرگترین صادرکننده نفت خام به چین محسوب می‌شود. بنا به داده‌های موجود، سهم نفت وارداتی چین از خاورمیانه در سال 1990، 48 درصد، در سال 2005، 49 درصد و در سال 2011، 51 درصد بوده است. بنا به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار می‌رود که واردات نفت خام چین از خاورمیانه تا سال 2020 به 70 درصد برسد و تا سال 2035 همچنان افزایش یابد.
عربستان سعودی بزرگترین تأمین‌کننده انرژی چین محسوب می‌شود. عربستان با صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت به چین، 20 درصد نفت خام وارداتی این کشور را تأمین می‌کند. ایران، دیگر کشور مهم خاورمیانه حدود 10 درصد کل واردات نفت خام چین را تأمین می‌کند. البته تا سال 2009، ایران دومین تأمین‌کننده نفت خارجی چین محسوب می‌شد و چین حدود 16 درصد نفت مورد نیاز خود را از ایران وارد می‌کرد، اما بعد از تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا، صادرات نفت ایران به چین کاهش یافته است.
علی‌رغم اینکه وابستگی شدید چین به نفت خاورمیانه توجه بسیاری را به‌خود جلب کرده است، تلاش‌های این کشور در دهه‌های اخیر در راستای برقراری پیوندهایی با کشورهای منطقه خاورمیانه در حوزه انرژی، کمتر مد نظر قرار گرفته است. در واقع، در سال 1983، یعنی قبل از شکوفایی اقتصادی چین، شرکت ملی فرآورده‌های نفتی چین وارد بازار کویت شد و پس از آن در سال 1995 توانست مجوز پروژه بازسازی ذخایر نفتی را کسب کند. علاوه‌بر این، پکن یک توافقنامه همکاری استراتژیک نفتی را در سال 1995 با عربستان سعودی به امضاء رساند.
این امر زمینه را برای تبدیل عربستان سعودی به بزرگترین تأمین کننده نفت چین فراهم آورد؛ جایگاهی که همچنان در اختیار این کشور است. عربستان سعودی در مقابل عرضه مستمر نفت خام به چین، امتیاز سرمایه‌گذاری در این کشور جهت افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها را طلب کرده است. برای مثال می‌توان به ملاقات مقامات شرکت فرآورده‌های نفتی و شیمیایی چین با شرکت سعودی آرامکو به‌منظور مذاکره پیرامون مشارکت در ساخت پالایشگاه 1.2 میلیارد دلاری در چین، اشاره کرد. به‌علاوه، دو طرف در رابطه با یک سرمایه‌گذاری مشترک روی یک پالایشگاه بزرگ‌تر در ایالت فوجیان با ارزشی بالغ بر 3.5 میلیارد دلار نیز به توافق رسیده‌اند.
چین تاکنون روابط دوستانه خود با ایران و عربستان سعودی را حفظ کرده است. شماری از رهبران برجسته چین از جمله هو جین تائو و شی‌جین پینگ رئیس جمهور فعلی این کشور از عربستان سعودی دیدار کرده‌اند. در مورد ایران نیز چین چندان به تحریم‌های غرب علیه این کشور پایبند نبوده است. در واقع، موضع دیپلماتیک چین در قبال خاورمیانه، همسو با سیاست‌های اقتصادی عمل‌گرایانه و منافع این کشور در دیگر کشورهای واجد انرژی و بازارهای مصرفی، است.
نیاز چین به نفت باعث شده است تا این کشور با برقراری ارتباط پایدار با کشورهای خاورمیانه در صدد تأمین انرژی خود در طولانی‌مدت باشد. در واقع، چین مسئله امنیت انرژی را رفته رفته به عنوان اولویت شماره یک خود مدنظر قرار می‌دهد و این امر مستلزم حضور گستردهتر چین در خاورمیانه است. چین نمی‌تواند بزرگترین واردکننده نفت خام دنیا باشد و به مسئله ثبات تولید نفت در خاورمیانه حساسیت نداشته باشد. الزامات امنیت انرژی چین را بر آن داشته است تا حضور و مشارکت خود در خاورمیانه را افزایش دهد. اما چین نفوذ خود را همواره نه از طریق حضور نظامی یا ایدئولوژیک، بلکه با ابزار اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده به پیش می‌برد.