به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مهمترین بناهای محوطه تاریخی فرهنگی پاسارگاد کاخ اختصاصی کوروش بزرگ است. این کاخ در دهه های گذشته و در جریان کاوش های باستان شناسی از زیر خاک بیرون آورده شد. در طی چند دهه که از کاوش این کاخ می گذرد آسیبهای زیادی بر اثر عوامل محیطی به آن وارد شده است. به همین منظور سازمان میراث فرهنگی تصمیم به ایجاد یک سقف حفاظتی روی تمام بنا گرفت. برای اجرای سقف نیاز به کاوش باستان شناسی در محل پایه های سقف بود که سال گذشته پژوهشکده باستان شناسی، مجوز فصل اول کاوش آن را از اواخر اردیبهشت ماه تا پایان تیرماه صادر کرد. به دلیل اهمیت محوطه مورد کاوش و همچنین تعداد زیاد گمانه ها مجوز کاوش دو ماه دیگر تمدید شد و در نهایت روز 12 مرداد ماه به علت برخورد با آثار معماری در محل پایه های سقف و در نتیجه نیاز به طراحی جدید برای جابجایی پایه ها، کاوشها متوقف شد.
کاخ اختصاصی کوروش بزرگ با مساحت 3192 مترمربع در محدوده باغ شاهی قرار گرفته است. این کاخ دارای یک تالار مرکزی با 30 ستون سنگی و دو ایوان از زیباترین و گیراترین بناهای پاسارگاد است که به منظور نگهداری و حفاظت آن ایجاد یک سقف حفاظتی روی بنا کاخ در نظر گرفته شده است.
در این باره، حمیدرضا کرمی و فرهاد زارعی کردشولی از کارشناسان میراث فرهنگی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد در تحقیقی که آن را در دوازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی نیز ارائه دادند، اعلام کردند: تازه ترین کاوش باستان شناسی محوطه پاسارگاد در محدوده کاخ اختصاصی در نیمه نخست سال 1392 به منظور اجرای سقف حفاظتی روی بنای کاخ انجام شد. این کاخ و دیگر بناهای پاسارگاد پس از کاوش های پیشین به صورت مستقیم در برابر عوامل تخریب کننده محیطی قرار گرفتند و اقدام مناسبی نیز جهت حفاظت آنها در برابر عوامل محیطی صورت نگرفت. باران و برف، تابش مستقیم خورشید و باد و خاک موجب تخریب بخش هایی از بنا شد.
آنها بیان کردند که باران و برف، سرما و گرما، تابش مستقیم خورشید و باد و خاک از جمله عواملی است که به شدت روی بناها تاثیر گذاشته و موجب تخریب و فرسایش بخش هایی از بناها شده است. بیشترین تخریب محیطی در کاخ اختصاصی به چشم می خورد و در این میان سنگهای سیاه رنگ که در ساخت درگاهها و پایه ستون ها به کار رفته اند آسیب زیادی دیده اند. به دلیل نفوذ آب باران و برف به درون بافت این سنگها و یخبندان های زمستانی، بخش هایی از سنگ های سیاه رنگ متلاشی شده و در این میان گرمای شدید آفتاب در تابستان نیز به روند تخریب آنها افزوده است. شرایط موجود در محوطه پاسارگاد موجب شده تا جهت جلوگیری از روند تخریب و فرسایش بناها، اقدام عملی و فوری انجام شود. با هم اندیشی مسئولان و صاحب نظران تصمیم گرفته شد تا روی این کاخ با ایجاد یک سقف مناسب پوشانده شود.
نقشه و طرح سقف حفاظتی پس از تایید در اختیار گروه باستان شناسی پایگاه میراث جهانی پاسارگاد قرار گرفت که این گروه پس از کسب مجوزهای لازم اقدام به کاوش در محل پایه های مسقف کرد. کار کاوش از بخش های شمالی و جنوبی کاخ آغاز شد. به دلیل این که امکان وجود ساختارهای معماری در این قسمت ها دور از ذهن نبود و در کاوش های دیوید استروناخ نیز به وجود دیوار خشتی در حاشیه شمالی تالار مرکزی اشاره شده بود، در آغاز این بخش مورد کاوش قرار گرفت. در این بخش چهار گمانه در چهار گوشه فضای شمالی ایجاد شد. گمانه 1 در گوشه غربی ایجاد و در این گمانه چند قطعه سفال و تکه های استخوان یافت شد.
همچنین در عمق 40 سانتی متری گمانه لایه از مخلوط شن و ماسه بخشی از گمانه را پوشانده بود. در گمانه 2 در مراحل نخست کاوش، پس از برداشت خاک سطحی تعدادی خشت نمایان شد. پس از پیدا شدن خشت ها به دقت تمامی سطح گمانه از خاک های سطحی پاکسازی شد و خشت های بیشتری مشخص شد. در ادامه به سبب اهمیت خشت های پیدا شده کار کاوش در این گمانه متوقف شد و گمانه 3 در انتهای شرقی فضای شمالی کاخ ایجاد گردید. پس از برداشت خاک سطحی (حدود 10 سانتیمتر) در این گمانه، آثاری از مخلوط شن و ماسه و خشت نمایان شد و پس از پاکسازی همه سطح گمانه، گاوش در این گمانه نیز متوقف گردید. با توجه به آثار معماری پیدا شده در این دو گمانه احتمال وجود خشت و لایه های شن و ماسه در دیگر گمانه های این بخش نیز وجود داشت. این موضوع هنگامی روشن شد که گمانه بعدی در انتهای غربی این بخش از کاخ ایجاد شد.
احتمالا در حیاط جنوبی کاخ نیز ساختارهای معماری وجود دارد
در این گمانه نیز آثاری از خشت و مخلوط شن و ماسه یافت شد. ابعاد خشت های یافته شده از خشت های استاندارد هخامنشی به شمار می آیند. با نمایان شدن این آثار در فضای شمالی کاخ، این موضوع مطرح شد که به احتمال بسیار زیاد ساختارهای معماری خشتی در این بخش از کاخ وجود دارد. بنابراین پس از برداشت خاک سطحی در عمق 5 سانتی متری در سرتاسر گمانه خشت های منظمی نمایان شد. با نمایان شدن آثار معماری خشتی و لایه های شن و ماسه این فرضیه بیان شد که به احتمال زیاد در حیاط جنوبی کاخ نیز ساختارهای معماری وجود دارد که تا کنون شناسایی نشده اند.
با توجه به آثار معماری به دست آمده در بخش های شمالی و جنوبی کاخ و اهمیت بسیار زیاد آنها تصمیم گرفته شد این آثار حفظ شود و جای پایه های سقف تغییر یابد. بنابراین طراحی سقف دوباره انجام شد و این بار مکان پایه ها به بیرون از محدوده اصلی کاخ انتقال یافت. در طرح جدید 4 گمانه در انتهای حیاط شمالی کاخ و 3 گمانه در انتهای حیاط جنوبی کاخ ایجاد شد. این گمانه ها به صورت طولی در نظر گرفته شدند تا در صورت وجود هر گونه آثار معماری در آنها بتوان محل پایه های سقف را جابجا کرد. در گمانه های بخش شمالی آثاری از دیوارهای خشتی نمایان شد اما در 3 متر دیگر هیچگونه آثار معماری به دست نیامد بنابراین محل پایه های سقف در این قسمت که بدون هرگونه نشانه هایی از معماری بود در نظر گرفته شد. در بخش جنوبی نیز هیچگونه آثار معماری به دست نیامد. پس از بررسی دقیق پیرامون کاخ، محل اصلی قرار گرفتن پایه های سقف حفاظتی مشخص شد و تا ارایه نقشه تایید شده جدید برای اجرای سقف کاوش در این محوطه متوقف شد.
کشف خشت های استاندارد هخامنشی
مهمترین یافته های کاوش تعداد زیادی خشت درجا مربوط به سازه های جانبی کاخ، سطح های قلوه سنگی و مخلوط شن و ماسه ای در بخش های شمالی و جنوبی کاخ است. این خشت ها با ابعاد 35 در 35 با ستبری 7 سانتیمتر از گونه خشت های استاندارد هخامنشی است. سطوح قلوه کاری شده نیز از مهمترین یافته های کاوش است که از نوبافته های معماری هخامنشی است از دیگر یافته های کاوش جود تکه های سفال در بیشتر گمانه ها است که از سفال های شاخص هخامنشی است و قابل مقایسه با سفال های تل تخت و محوطه های هخامنشی تنگ بلاغی است.
این کاوش با توجه به اهمیت و ارزش محوطه تاریخی- فرهنگی پاسارگاد با هدف حفاظت و نگاهداری یکی از مهمترین بناهای این مجموعه انجام شد. راهکاری که هم اکنون جهت نگهداری و جلوگیری از روند تخریب این بنا بر اثر عوامل طبیعی همانند بارندگی و یخبندان اندیشیده شده ایجاد یک سقف مناسب حفاظتی روی کاخ است. برای اجرای این سقف نیاز به گودال هایی برای قرار گرفتن پایه های سقف درون آنها بود بنابراین محل پایه ها مورد کاوش باستان شناسی قرار گفت و در این بین یافته های معماری و فرهنگی ارزشمندی به دست آمد.
این یافته ها ارزش و اعتبار زیادی دارند چرا که برای نخستین بار بخش های شمالی و جنوبی کاخ مورد کاوش قرار گرفت و شناسایی شد. یافته های به دست آمده شامل خشت های منظم، کف مخلوط شن و ماسه و قلوه کاری های منظم است که به احتمال بسیار زیاد قسمتی از ساختارهای معماری است که در دو سوی کاخ وجود داشته اند. این ساختارها با مصالح و ترکیب متفاوت از بخش اصلی کاخ ساخته شده و ممکن استم مربوط به ساختمانهایی باشد که محل زندگی خدمت کاران و تاسیسات جانبی کاخ باشد. کاوش های آینده می تواند بخشی از ابهامات و کارکرد قسمت های شمالی و جنوبی کاخ را روشن کند و نقشه تازه ای از کاخ نشیمن کوروش ارائه دهد.