به گزارش خبرنگار مهر، قنات قصیه گناباد به عنوان قدیمی‌ترین و عمیق ترین مادرچاه به عمق حدود 300 متر، در سال 86 به پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با توجه به دارا بودن تمامی شرایط، به شماره 5207 در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. اما برای تکمیل این پرونده و اثبات یکی از شاخص های مهم قنات قصبه گناباد مبنی بر قدیمی ترین قنات جهان، برنامه گمانه زنی باستان شناسی پیرامون قنات پیشنهاد و با مجوز پژوهشکده میراث فرهنگی اواخر سال 92 به مدت 16 روز به سرپرستی محمود بختیاری شهری و فرانک بحرالعلومی از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد.
این گمانه زنی باستان شناسی در قنات قصبه گناباد با هدف تعیین قدمت و سال یابی آن، اولین تجربه پژوهش باستان شناسی در نوع خود است که پیرامون قناتها به انجام رسیده است. با توجه به اهداف و همچنین کمبود اعتبارات و فقدان زمان کافی، و به منظور دستیابی به نتیجه مطلوب و همچنین به منظور جستجوی مواد فرهنگی و نشانه هایی از قبیل سفال، آجر، کول، لوله های سفالی، مواد آلی و نظایر آن برای آزمایشهای سال یابی، تعداد 20 گمانه در بارریز چاه ها و در امتداد دو رشته اصلی قنات قصبه و قنات دولاب نو، در حد فاصل مادر چاه ها تا مظهر قنات و چاه ابتدایی رشته قنات دولاب کهنه خاکبرداری شد.
محمود بختیاری شهری و فرانک بحرالعلومی از میان مواد و یافته های مطالعاتی و فرهنگی، تعداد 27 بسته حاوی تکه های سفال، نمونه خاک و بار چاه های قنات و نوک آهنی شکسته کلنگ انتخاب و به واحد سال یابی پژوهشکده حفاظت و مرمت ارسال کردند. آنها همچنین در ادامه بررسی و در کنار چاه شماره 238 یک قطعه سفال با خمیره نخودی رنگ و پوشش گلی و منقوش به نواری نازک سیاه رنگ پیدا کردند. این قطعه سفال همانند سفال های دوران تاریخی است.
این باستان شناسان در پژوهش های خود آوردند که پیرامون سابقه تاریخی حفر قنوات و تکنولوژی و چگونگی ایجاد آن و همچنین روابط بین قنوات و حیات جوامع انسانی پژوهش ها و نوشتارهای بسیاری انجام و عرضه شده است. در یک جمع بندی کلی می توان اظهار داشت که فنآوری حفر و ایجاد قنات و استحصال آب از طریق آن حاصل فرآیندی ترکیبی از هوش و نبوغ بشری و تلاش بی وقفه و عامل و وسیله ای جهت رفع نیاز حیاتی انسان در تعامل با طبیعت به شمار می رفته است.
قنات قصبه گناباد به عنوان شاخص ترین نمونه از قنوات جهان به لحاظ دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد از قدیم الایام تا عصر حاضر در تداوم حیات مراکز جمعیتی به بهترین شکل ممکن ایفای نقش کرده است. این قنات در فرآیند فنآوری استحصال آب های زیرزمینی و در ادامه ایجاد قدیمی ترین قنات ها در سطح دنیا شکل گرفته و در طول صدها و هزاران سال زنده و پویا، زندگی و حیات را برای ساکنین دشت گناباد فراهم آورده است.
فرضیات و مطالعات انجام شده نیز مبنی بر آن است که ایران مهد تمدن کاریزی و حفر قنوات از ابتکارات ایرانیان بوده است. سال یابی و تعیین قدمت قنات قصبه گناباد به روش پژوهش باستان شناسی انجام و تاریخ نسبتا دقیق ایجاد آن مشخص شد. از میان نمونه سفال ها و یافته های سال یابی شده، قدیم ترین نمونه به تاریخ 250+-2265 و متاخرترین آنها به تاریخ 45+-755 سال قبل تشخیص و تعیین قدمت شده اند. از این رو به طور قطع و یقین می توانیم ادعا کنیم که رشته قنات قصبه گناباد بر اساس یافته های باستان شناسی حداقل 2500 سال قدمت دارد. از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و دانسته ها، تنها منبع تامین آب مورد نیاز زیست گاههای باستانی واقع در دشت شمالی گناباد نیز، استحصال آبهای زیرزمینی از طریق فنآوری قنات بوده است، بنابراین ما شاهد کهن ترین تمدن کاریزی در سطح جهان هستیم.