خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: محمدرضا اخضريان كاشانی عضو هيات علمی دانشگاه تهران و معاون سابق برنامه‌ريزی نهاد كتابخانه‌های عمومی كشور یادداشتی را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است که در آن دغدغه‌ها و چالش‌های پیش روی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را در قالب چند نکته یادآوری با دبیرکل جدید این نهاد مطرح کرده است.
مشروح متن این یادداشت در ادامه می‌آید:
بسمه تعالی
چند روزی است كه بر اساس احكام رياست جمهوری و وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی، برادر مومن و انقلابی و كتاب‌شناس فرهيخته، آقای مختارپور به عضويت هيات امنا و دبيركلی بزرگترين نهاد عمومی غيردولتی كشور در عرصه فرهنگ منصوب و پس از دوره كوتاه مديريت آقای مهندس ملك‌احمدی و دوران مديريت 7 ساله آقای مهندس واعظی، سكان كشتی فرهنگ مطالعه را به دست گرفته‌اند.
من نه از اين باب كه روزی را در اين نهاد سپری كرده ام و سهمی اندك در گوشه‌ای از تعاملاتش داشته‌ام، كه به عنوان يك سرباز عرصه فرهنگ و متصل به نظام دانش و پژوهش، و علاقه مند به سرنوشت مطالعه در كشور ضمن تبريك و آرزوی توفيق روزافزون، نكاتی را از باب انتقال تجربه چندساله در عرصه فعاليت نهاد، مطرح می‌کنم كه اميد است با برگزاری نشست‌ها و بهره‌گيری از تجارب ساليان گذشته راه رفته را كوتاه‌تر و مسير آينده را هموارتر در پيش گيرند و البته سزاوارتر است كه پيش از هر تصميم و اقدام با برادران فرهيخته و صاحب تجربه خود در نهاد به تبادل نظر پرداخته و «گذشته» را به «گذشته ها» بدل کنند.
همه می‌دانيم كه اتصال آقای مختارپور به سرچشمه ارزش‌های نظام، هم يك فرصت و هم يك تهديد است كه توفيق ايشان مستوجب شكر، و ناكامی‌شان نیز موجب شرمساری ما می‌شود و لذاست كه بی‌هيچ شک و تردیدی، پشت سر و در كنار ايشان برای موفقيت نهاد و ارزش‌های فرهنگی آن تلاش خواهيم کرد و در گام نخست برای قلب و لبان ايشان، همواره شكر الهی و برای چشمان‌شان مراقبت و ديده‌بانی مسالت داريم.
انتقال فرصت خدمت از يك دوره كوتاه مدت چند ماهه به آقاي مختارپور پس از يك دوره مديريت باثبات چندساله فرصتی است برای ترسيم مثلث تداوم، اصلاح و تغيير كه اگر به نيكی ترسيم شود، بهترين تجارب گذشتگان، مستمر و كاستی‌ها اصلاح و روندهای ناصحيح تغيير خواهد كرد و بی‌شك در اين مسير، پايش و پويش شرط ضروری حركت خواهد بود.
با اين مقدمه چند نكته تجربی و شايد موثر در ساز و كار نهاد را يادآور می‌شوم:
لزوم اصلاح فرهنگ سياه نمايی و پرده برداری از واقعيات:
همواره پس از مديران، شاهد بدگويی‌ها و ضعيف‌نمايی‌های گذشتگان بوده‌ايم، كه اميد است ضمن پرهيز از اين بدعت اخلاقی ناپسند، گزارش صادقانه هر آن‌چه در سال‌ها و ماه‌های گذشته بر نهاد مترتب شده را به استحضار مردم و كتابداران و مسئولان عالی نظام برسانيد و از برخی حقوق شرعی به ناحق روانشده پاسداری فرماييد.
لزوم احيای نظام برنامه‌ريزی چشم انداز محور در نهاد:
حركت چندساله گذشته نهاد، حركتی برنامه محور همراه با افق مشخص پيشرفت و مبتني بر منويات و مطالبات مقام معظم رهبري بوده كه با اعلام رضايت معظم له پاسخي شيرين يافت. اين روند مبارك كه به لطف همكاران دلسوز نهاد ممكن شده بود در مسير خود با چالشهاي متعددی روبرو شد و طی چند ماه گذشته به دليل تحولات ساختاری و فردی در نهاد عملا متوقف ماند كه اميد است با احيای اين روند امكان ساماندهی و مديريت مطالعه در 400 شهرستان و بيش از 3000 كتابخانه فراهم شود.
لزوم احيای طرح‌های انقلابی نهاد:
طرح‌های ملی ايستگاه‌های مطالعه، كتاب من و نهضت مطالعه مفيد و مجموعه فعاليت‌های فرهنگی نهاد كه با اقبال گسترده مخاطبان و اهالی فرهنگ روبرو شد و آثار و بركات فراوان فرهنگی داشت، اينك در شرايط اضطرار است و انتظار می‌رود با رفع موانع به عرصه اجتماعی بازگشته و حياتی نو بيابد.
احيای نظام انگيزش و هويت شغلی كتابداران:
متاسفانه كاستی‌های امكانات مالی نهاد از يك‌سو و بنيه اقتصادی ضعيف حوزه فرهنگ در كشور و مظلوميت مضاعف آن از سوی ديگر، افزايش بهره‌مندی‌های به حق مادی حتی در پايين‌ترين سطوح را گفتمان غالب بخش عمده‌ای از كتابداران نموده كه ضمن احترام به اين مطالبه طبيعی، امكان سايه‌گستری گفتمان خلاقيت و نوآوری در عرصه مطالعه را از ايشان گرفته است و ادبيات رايج ايشان را از تلاش برای يافتن راه‌های بديع گسترش فرهنگ مطالعه به چگونگی افزايش حقوق و مزايا و برابری با ساير اقشار و... تنزل داده است كه با وعده‌های تبليغاتی و بدون پشتوانه‌ای همچون اصلاح احكام و ... به مرز مطالبات فزاينده و محروميت نسبی رسيده و تحقق آن‌ها جز با وانهادن ارزش‌های بنيادين نهاد در عرصه گسترش مطالعه ممكن نخواهد بود. لذا لازم است نسبت به طراحی سازوكاری عاجل و بنيادين نسبت به اصلاح اين فرايند نامطلوب اقدام شود.
لزوم اصلاح ساختارهای اداری و مالی نهاد:
بودجه نهاد تركيبی است از مجموعه منابع حاصل از كمك‌های دولت، خيرين، سهم نيم درصد درآمد شهرداری‌ها، سهم منابع استانی، حق عضويت كتابخانه‌ها و... كه منشوری چند وجهی از منابع مالی را شكل می‌دهد كه متاسفانه به دليل نگاه غيرتخصصی و دانش اندك حرفه‌ای در حوزه مالی نهاد، امكان تحليل يك‌پارچه مسائل مالی نهاد در سراسر كشور و گزارش‌گيری از منابع و هزينه‌های نهاد در فصول مختلف برنامه‌ای و در نهايت مديريت بر عملكرد مالی 31 استان و 400 شهرستان و بيش از 3000 كتابخانه با انجمن‌ها و منابع و هزينه‌های مالی متعدد و قابل واگذاری و طبعا اجرای مناسب مطالبات فرهنگی نهاد، غيرممكن يا بسيار دشوار شده است. لذا به نظر می‌رسد يكی از اولويت‌های اصلی دبيركل محترم جديد اصلاح بنيادين در ساختار مالي نهاد و برداشتن مقاومت‌های بی‌دليل در اين حوزه و خارج شدن از چرخه اضطرابات موهوم اعلامی از سوی كارگزاران اين عرصه است. در اين ميان اصلاح نيروی انسانی حوزه مالی و اداری و ارتقای دانش تخصصی و بهره‌گيری از فناوری های معمول ساليان گذشته همه دستگاه‌ها به عنوان امری طبيعی بديهی به نظر می‌رسد.
سياست‌زدايی از نهاد صد در صد فرهنگی:
مقام معظم رهبری نهاد كتابخانه‌ها را نهادی صد در صد فرهنگی خواندند كه راه را بر هرگونه سياست‌بازی و رفتار خارج از ضوابط فرهنگی می‌بندد. متاسفانه به دليل برخی اقدامات و رويكردهای سياسی ماه‌های گذشته، اين وجهه فرهنگی و مطالبه عالی مخدوش و چهره فراسياسی نهاد به يك پايگاه جناحی بدل شد كه لازم است با حسن تدبير، چهره پاك عرصه كتابداری و كتابخانه‌های عمومی از هرگونه آلودگی سياسی پاك و هوای لطيف فرهنگ در سپهر كتابخوانی جاری شود.
احيای جوانگرايی و پويايی نهاد:
با مقايسه‌ای ساده و ابتدايی ميان ميانگين سن مديران دوره‌های مختلف مديريتی نهاد اين نكته به وضوح عيان خواهد بود كه عمده‌ترين اقدامات و دستاوردهای نهاد در دوره مديران جوان و با انگيزه و با نشاط نهاد صورت گرفته و ضمن بهره‌گيری از حضور صاحبان تجربه در پست‌های مشاوره امكان پرواز ايده‌های بلند اجرايی در آسمان نهاد ممكن شده است. لذا به نظر می‌رسد يكي از ضرورت‌های احيای پويايی نهاد، اصلاح نظام جذب مديران و بهره‌گيری از نخبگان جوان در مسئوليت‌های مختلف باشد.
احيای موسسات در حال ركود نهاد:
نهاد به دليل اتخاذ رويكرد فعال نسبت به گسترش فرهنگ مطالعه و خروج از انزوا و انفعال فرهنگی، و بازكردن درهاي فعاليت با جذب فعال مخاطبان با اصلاح ماموريت‌های خود، ضمن حفظ و تقويت چشمگير تنها موسسه خود نسبت به تاسيس و فعالسازی چند موسسه فرهنگی با مجوز هيات امنای نهاد اقدام کرد كه حاصل آن‌ها انبوهی از اقدامات كم نظير در عرصه فرهنگ مطالعه بود كه متاسفانه به سبب وانهادن روحيه فعال و گزينش مشی انغعالی نسبت به كتابخانه و كتابداران و برداشتی ساكن از مفهوم كتابخانه، اين مجموعه كم نظير فرهنگی رو به ركود نهاده و اينك 4 موسسه سابق فعال نهاد در وضعيت کما به سر می‌برد و با كمترين بازدهی نسبت به گذشته خود نيازمند توجه و احيا و اتخاذ رويكردی فعالانه در جهت پويايی و توليد فرهنگی هستند. برای اين منظور، دست كم يك نشست با اعضای هيات مديره اين موسسات ضروری به نظر می‌رسد.
ارتباط و تعامل با كتابداران:
بی‌شك سرمايه اصلی نهاد نه كتابخانه‌ها و نه كتاب‌های آن، كه كتابداران آن است كه اگر حتی اتاق و سرپناهی برای كتاب نداشته باشند نيز امكان كتابخوانی را برای مردم فراهم ساخته‌اند و می‌سازند. كتابداران نهاد قشری فرهيخته، كم توقع، سليم النفس و به معنای واقعی كلمه محترم‌اند كه در چرخه ايام و عصر مظلوميت فرهنگ، در نظام انگيزش خود خلل‌ها ديده و تلاش خود را بی‌اجر يافته‌اند. اما تجربه چند سال همدمی با اين قشر فرهيخته گواه است كه انگيزه بخشی به آنان نه تابع افزايش حقوق و اصلاح احكام كه مستلزم گوشی برای شنيدن نجوای آنان است و يقين بدانيد كه كتابداران اين سرزمين اگر گوشی برای شنيدن و دلی برای همدردی بيابند، افق‌های جديدی در كتابخوانی اين سرزمين خواهند گشود.
پالايش همراهان و اطرافيان:
يكی از آفت‌ها و آسيب‌های همیشگی مديران در تمام عرصه‌ها، احاطه آنان با اطرافيانی است كه يا با چاپلوسی به خوش‌نمايی اقدامات مديران می‌پردازند و يا با سياه‌نمايی تصميمات، سد بزرگ حركت انقلابی آنان می‌شوند و با طرح موانع موهوم و ساختگی و مخاطرات تخيلی، انگيزه و حركت را از آنان می‌گيرند كه اميد است با درايت و تجربه نسبت به پالايش اطرافيان قديم و جديد و زدودن چاپلوسان و كم همتان و برگزيدن همراهانی فكور و باتدبير و انقلابی و ارزشمدار و فرهيخته و خلاق و شجاع، فرهنگ مطالعه در كشور را تحركی نو ببخشيد و به تعبير رهبر فرزانه انقلاب، تجديد مطلعی در عرصه كتابخوانی ايجاد نماييد. انشاالله.