به گزارش خبرنگار مهر، ده روز مانده به فرارسیدن بهار سال 93 خبرگزاری مهر گزارشی را درباره وضعیت درختان کاخ سعدآباد منتشر کرد با این تیتر" درختان کاخ سعدآباد خشک می شوند" .
در این گزارش آمده بود که این کاخ موزه با مشکل آبیاری درختان به علت خشک شدن قنات ها، عدم لایروبی آنها، سرازیر شدن ضایعات و زباله رستورانهای بالادست به رودخانه دربند و کم آبی در فصل تابستان مواجه است و اگر این معضل ادامه پیدا کند تابستان امسال درختان سعدآباد خشک می شوند. همین گزارش باعث شد تا مدیر کاخ موزه سعدآباد دستور دهد یکی از گیاه شناسان و مسئولان بخش فضای سبز در اداره پشتیبانی سازمان میراث فرهنگی مسئولیت رسیدگی به درختان کاخ را بر عهده بگیرد. علیرضا مختاریان کارشناس نجات بخشی و احیا محوطه های سبز میراث فرهنگی برای انجام این ماموریت راهی کاخ سعدآباد شد تا به همراه 50 باغبان دیگر مشکلات پیش روی این درختان را بررسی کند.
افرای قرمز. بسیاری از درختان کاخ سعدآباد را باید شناخت تا فهمید این مجموعه دارای درختان تاریخی و منحصر به فرد است
مختاریان پس از انجام برخی اقدامات برای نجات بخشی درختان سعدآباد، همراه خبرنگار مهر شد تا این فعالیتها را توضیح دهد. در مدت چند ساعت بازدید از درختان کاخ، او درباره تمام درختان این منطقه، منحصر بودن آنها در ایران و تفاوتشان با درختان دیگر در مراکزی مانند باغ های گیاه شناسی توضیح داد. توضیحاتی که هیچکس در هیچ کجا آنها را در اختیار مردمی که همیشه به کاخ سعدآباد می روند، نگذاشته است تا بازدیدکنندگان اهمیت وجود این فضای سبز و جنگلی سعدآباد را درک کنند. در حالیکه مختاریان درباره اقداماتش در کاخ صحبت می کرد، رو به رویش شاخه درختی شکست و به زمین افتاد. او گفت که این درخت خشک شده و آفت زده بود، اگر شاخه ای از آن روی سر بازدید کننده ای می افتاد باید چه می کردیم؟ آیا این درست است که درختی آفت زده در کنار درختان دیگر نگهداری شود؟ مانند چند درختی که در بخش ورودی کاخ خشک شده اند. این خشکی درختان ورودی کاخ به این علت است که مدیران سابق و حتی شهرداری محلول آب نمک را در فصل زمستان روی سطح زمین می ریختند و همین باعث می شد تا درخت به جای آب سالم، از محلول آب و نمک تغذیه کند و در نهایت خشک شود.
مختاریان با ورود به کاخ سعدآباد شروع کرد به حذف تنه های خشک و آلوده به قارچ ها و آفات. او می گوید: شاید یک درصد از درختان سعدآباد دچار آفت هستند. آفات ممکن است به بقیه درختان آسیب برساند. پس باید در اولین فرصت از مجموعه بیرون بروند برای این کار لازم داشتیم تا سه کارشناس قوه قضاییه این موضوع را رسما تایید کنند. این کار هم انجام شد.
درختی که بر اثر آفت به صورت ناگهانی شکست
شناسنامه دار کردن درختان سعدآباد هم از اقداماتی بود که منجر شد سه هزار اصله درخت مجهز به سیستم GPS شوند تا ضمن در اختیار داشتن اطلاعات اولیه از درخت و سلامت آن، اگر به هر علتی تنه آن قطع شد، پیگیر آن شوند. این سامانه به نحوی درون درختان جای گرفته که هر کسی نمی تواند آن را بیابد. از سوی دیگر موقعی که این تگهای کوچک را در یک و نیم متری تنه درخت کار گذاشتند آن را ضد عفونی کردند تا مانند تابلوهای فلزی قدیمی باعث نابودی درختان نشوند.
درختان آفت زده و خشک شده در بخش جنگلی کاخ
مختاریان می گوید: بیشتر درختان در قسمت جنگل بکر سعدآباد قرار دارند. حاشیه خیابان های اصلی نیز بیش از سه هزار اصله درخت دارد با این حساب می گوییم حدود 30 هزار درخت و درختچه در محدوده 110 هکتاری کاخ واقع است. اما نمی توان رقم دقیقی از تعداد درختان سعدآباد اعلام کرد چون از مدتها قبل شمارش نشده اند با این حال الگوی کشت اولیه حدود 50 یا 40 هزار درخت بوده است.
درختانی که کلاغ ها کاشتند
در قسمت های جنگلی سعدآباد درختهایی وجود دارد که تنه اصلی آنها درست در بخش پاجوش، بسیار بزرگ است و شاخه های آنها، خودشان به تنهایی یک درخت بزرگ شده اند. مختاریان می گوید: ما در اینجا درختان 700 ساله هم داریم که باید بررسی و پژوهش بیشتری روی عمر آنها انجام داد. ولی درختان 200 تا 300 ساله هم زیاد هستند. اما بیشتر درختان 90 سال دارند. بخشی از چنارهای معابر اصلی نیز همسن چنارهای خیابان ولیعصرند. درختان جوان مجموعه نیز به جای درختانی کاشته شده اند که به هر علت از جمله بیماری، شکستگی و ... از این مجموعه خارج شده اند و درختی جدید درست به جای همان درخت قدیمی کاشته شده است. مانند 12 شاه بلوط هندی که از بین رفته بودند و به جای آنها شاه بلوط های جدید کاشته شد. برخی از درختان نیز توسط کلاغ ها کاشته شده است مانند گردوهایی که جوان هستند و بی هدف در میان درختهای دیگر بوجود آمده اند.
درختان موز در گلخانه های کاخ
سعدآباد آن طور که بیشتر مردم تصور می کنند فقط مملو از چنار نیست. منحصر به فردترین گونه های درختی و گیاهان را می‌توان در این کاخ دید که حتی نمونه آن در باغ گیاه شناسی ایران هم وجود ندارد و یا عمرشان بسیار کمتر از عمر نمونه آن درخت در سعدآباد است مانند درخت نوئل، یا سکویا که پر عمرترین جاندار فعلی زمین است. یا سرو آتلانتا که 25 متر ارتفاع دارد و 70 سال پیش با کشتی وارد ایران شد. گونه های دیگری هم وجود دارد مانند افرای قرمز، شاه بلوط های هندی صورتی سفید و نوئل های آبی گران قیمت که درخت دو متری آن چندین میلیون تومان ارزش مالی دارد. بزرگترین سرو زرین هم در سعدآباد قرار دارد. مگنولیای بهاره را هم در هیچ کجا جز سعدآباد نمی توان پیدا کرد.
در گلخانه های سعدآباد موز هم پرورش داده می شود و پر است از درختان گلابی و توت. انقدر که باغبانان به بخش پر از توت مجموعه می گویند توتستان، شاه توتستان! با این حال مردم تصور می کنند سعدآباد فقط چنار دارد چون تاکنون هیچ نوع اطلاع رسانی در مورد آنها نشده است. حتی شاید کمتر کسی بداند که در این مجموعه تاریخی و فرهنگی روباه، سنجاب، طوطی، مرغ مینا هم زندگی می کنند و یا اینکه استخرهای این مجموعه به تنهایی جزو میراث کاخ هستند.
یشترین آسیب ناشی از عدم تامین آب در سالهای گذشته بود
مختاریان می گوید: "مشکل آب در سعدآباد و نداشتن ذخیره آب در ایام تابستان یکی از ایراداتی بود که برای حل آن استخرهای مجموعه کاخ درحال مرمت است تا پر از آب شوند و هم زیبایی به مجموعه بدهند و هم در ایام تابستان بتوان از آب ذخیره آنها برای آبیاری درختان استفاده کرد."
این استخرها 90 درصد مشکل کمبود آب درختان را حل می کند البته به شرط اینکه تا یکماه دیگر تمام آنها آماده آبگیری شوند. تعداد آنها هم کم نیست. کاخ ملت به تنهایی 4 استخر بزرگ دارد یعنی معادل دو دریاچه پراز آب!
مرمت و بازسازی استخرهای آب
سالها به چمن های مجموعه کاخ کود می دادند و تصور می کردند که این کود به خورد درخت می رود درحالیکه همه آن کودها توسط چمن جذب می شد. مختاریان می گوید باید این کود به ریشه درختان تزریق شود. او از چند راه برای کوددهی درختان هم استفاده کرد یکی از آنها محلول پاشی برگی است که می توان برای درختان با قد کوتاهتر انجام داد. دیگری تزریق مستقیم مواد غذایی است به این ترتیب که درخت را سوراخ می کنند دارو و مواد ارگانیک می ریزند و دوباره آن سوراخ را با چوب پنبه می پوشانند.
تزریق دارویی به تنه درخت
همین رسیدگی ها شاید برای فقط 10 هزار درخت سالانه 400 میلیون تومان هزینه در بر داشته باشد. چون هر درخت تا 40 هزار تومان هزینه نگهداری لازم دارد. این رقم جدا از درختان بخش جنگلی سعدآباد است چون آنها به هر صورت که بوده، خودشان را با شرایط جنگل وفق داده و برقرار مانده اند.
لایروبی قناتها سالها بود که انجام نمی شد و همین عامل موجب شده بود که از ظرفیت آب رسانی ده رشته قنات کاخ استفاده ای نشود به همین علت لایروبی و بازسازی قنات های آب نما، کسرایی، فراش بند و ... در سال جدید آغاز شد. قناتهای بالادست لایروبی شدند تا از آب های این بخش هم استفاده شود در بخش پایین دست هم مشکل بی آبی با مرمت استخرها حل خواهد شد. منتها باید در کنار آن مدیریت آب هم انجام شود.
طوفان تهران آسیبی به درختان سعدآباد نزد
برخلاف درختان کهنسال تهران که در اثر طوفان چند روز پیش، از ریشه درآمدند هیچ یک از درختان سعدآباد آسیبی ندیدند. این موضوع موجب تعجب مشاور عالی سازمان میراث فرهنگی هم شد. شاید یکی از دلایل آن درهم پیچیده بودن درختان بوده و یا حذف سرشاخه های خطرناک که قبلا زده شده بود.
قنات آب نما . در این محدوده سنجاب هم زندگی می کند
اکنون شرایط درختان کاخ سعدآباد رو به بهبود است اما این رسیدگی محدود به درختان کاخ شده است درحالیکه حدود 30 تا 40 هزار درخت در محدوده کاخ و جنگلهای سعدآباد وجود دارد که بخش مهمی از فضای سبز شمال تهران را تشکیل می‌دهند. از همین رو باید سازمان میراث فرهنگی با همکاری شهرداری تهران در سریعترین زمان ممکن این ثروتهای سبز پایتخت را ساماندهی کنند.
....................
گزارش از فاطیما کریمی