به گزارش خبرنگار مهر، شهر تاریخی کرمان در کنار پتانسیلهای فراوان در زمینه ابنیه تاریخی دارای تاریخ شفاهی قابل توجهی است که نشان دهنده اصالت فرهنگی و تاریخ کهن این سرزمین است.
کرمانیهای در برپایی آئینهای کهن ایران زمین ید طولانی دارند و جشن سده را به عنوان کهنترین جشن ایران که همچنان برگزار می شود هر ساله با شکوه خاصی برگزار می کنند.
ریشه آئینهای کهن در رفتارهای اجتماعی و روند عادی زندگی مردم کرمان نمود قابل توجهی دارد و در هر ماه از سال می توان بسیاری از این آداب و رسوم را مشاهده کرد که پس از گذشت سالها همچنان توسط مردم اجرا می شود و زندگی مدرنیته نتوانسته است رسوم کهن کرمانی ها را تغییر دهد.
پختن ابراهیم خانی برای اطعام مستمندان
از جمله رسوم مردم کرمان اجرای آداب و رسوم خاص مذهبی است که سالهاست در این شهر و به خصوص در روستاها و شهرهای کوچکتر اجرا می شوند و حال و هوای کرمان قدیم را حفظ کرده است.
از جمله این مراسمهای مراسم کلید زنی، الله رمضونی حلقه حاجت و پیراهن مراد و کیسه مراد است که البته دو مراسم نخست همچنان بسیار پر رنگ در کرمان اجرا می شود.
نکته جالب اینکه هر یک از این مراسمها از جزئیات و ظرافت خاصی و توسط یک قشر مخصوص اجرا می شوند.
افطاری دادن به روزه داران و به خصوص مستمندان و ایتام از جمله آداب اصلی کرمانیهای است که غذای اصلی برای این کار نیز غذایی به نام ابراهیم خانی یا همان شله زرد است.
محمد گلاب زاده، کرمانشناس در گفتگو با خبرنگار مهر اظهارداشت: کرمانی ها یکی از قدیمیترین آداب ایران را در مراسمهای مختلف اجرا می کنند و در ماه رمضان نیز این مسئله نمود دارد که برگزاری مراسم الله رمضونی و کلید زنی از همه مهمتر است و الله رمضونی بیشتر توسط کودکان و کلید زنی توسط زنان و دختران انجام می شود که در آئین دوم فردی که این مراسم را انجام می دهد نباید شناخته شود.
زنان ناشناس شبها درب خانه ها را می زنند
وی افزود: در کلید زنی فرد اجرا کننده باید نیت کند که پول و یا غذایی که جمع می کند به را نیتی خیر استفاده کند و بعد صورت خود را می پوشاند و یک سینی یا کمو به دست می گیرد و درب خانه همسایه و یا هم محله ای های خود را می زند.
وی گفت: وقتی درب باز می شود فرد صاحب خانه با گفتن جمله های چراغ بیاور و یا قند و شیرینی بیاور نشان می دهد که می خواهد کمک کند و یا روی فرد آب می ریزد که در این صورت کلید زن کمکی دریافت نمی کند.
وی تصریح کرد: در الله رمضونی هم بچه های یک محله دور هم جمع می شوند یک نفر سردسته می شود و یک نفر صندوق دار و در نهایت با چند نفر دیگر درب خانه ها را می زنند و شعری زیبا با لهجه کرمانی می خوانند و در نهایت اموالی را که جمع کرده اند به مستمندان می دهند و هر دو این مراسمها در شب انجام می شود.
وی ادامه داد: ریختن آب در خانه همسایه در زمان سحر نیز از جمله دیگر آداب کرمان است.
وی تاکید کرد چل منبورن آداب ماه محرم در کرمان است و در ماه رمضان انجام نمی شود.
نگاه کردن صاحب خانه در آینه کلید زن
کارشناس مردم شناسي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان كرمان درباره دو سنت کرماني‌ها در ماه رمضان کليد زني و الله رمضوني گفت: کليد زني يکي از آداب و رسوم مردم کرمان است که در شب‌هاي ماه مبارک برگزار مي‌شود، در اين مراسم "کليد زن" داخل يک سيني، آينه، سرمه‌دان و يک جلد کلام‌الله مجيد قرار داده و به منازل اهل محل مي‌رود و در حالي که صورت خود را با چادر پوشانده با کليد به سيني مي‌زند.
فاطمه رضاپور ادامه داد: اگر از سوي صاحبخانه، پاسخ‌هايي چون چراغ بياور و يا قند و شيريني بياور داده شود در اين صورت زن کليد زن، اميدوار شده و کمک‌هايي را دريافت مي‌کند، در غير اين صورت محل را ترک مي‌کند.
رضاپور با بيان اينکه کليد زن نبايد تا آخر اين مراسم حرف بزند به خاطر اينکه شناخته نشود حرف نمي‌زند افزود: صاحبخانه پس از گشودن در، آينه داخل سيني را برمي‌دارد و چهره خود را مي‌نگرد، سپس مقداري شيريني، قند يا پول داخل سيني قرار مي‌دهد.
کلیدزنی برای کمک به مستمندان
وي ادامه داد: کليدزن اين عمل را با نيت از پيش تعيين شده انجام مي‌دهد و در پايان صاحبخانه که مي‌داند کليدزن براي طلب حاجت آمده، مي‌گويد: "ان‌شاءالله حاجت روا بشيد"، در پايان خوراکي‌ها يا پول جمع‌آوري شده را به مستمندان مي‌دهند.
رضاپور عنوان کرد: اين مراسم در سيرجان قديم که به طور ويژه به زنان حاجتمند اعم از بيوه زنان، دوشيزگان جوان دم بخت يا زنان بي فرزند اختصاص داشته است، بدين گونه که درون يک کِمو يک قطعه آينه، يک عدد سرمه دان و قدري نبات مي‌گذاشتند و در حالي که صورت‌هاي خود را مي‌پوشاندند تا کسي آنها را نشناسد، در محله‌ها به درب خانه‌ها مي‌رفتند.
وي ادامه داد: کليدزنها جلوي هر منزلي که مي‌رسيدند با کليد چوبي که در دست داشتند، کمو يا درب خانه را مي کوبيدند. زن صاحبخانه با شنيدن اين صدا، در را باز مي‌کرد و بدون اينکه سئوالي از آنها بپرسد به نيت روشنايي و باز شدن گره از کار کليدزنها آينه را بر مي‌داشت، خود را در آن مي‌ديد و مقدار کمي از نبات داخل کمو را در دهان مي‌گذاشت آنگاه سرمه‌دان را باز مي‌کرد و به چشم خود سرمه مي‌کشيد، در انتها نيز مقداري خوراکي و پول و يا اگر اين مراسم در نيمه آخر تابستان بود، دانه‌اي انار در کمو مي‌ريخت و زن‌هاي کليدزن به سوي خانه بعدي مي‌رفتند.
اين کارشناس مردم شناسي با بيان اينکه اين رسم زيبا تا پاسي از شب ادامه داشت، افزود: مردم سيرجان در قديم عقيده داشتند، خوارکي‌هايي که کليدزنها از خانه‌ها جمع مي‌کردند خواص بسياري دارد و اگر شخصي حاجتمند با عقيده و ايمان از آنها مصرف کند به کمک خداوند حاجتش روا خواهد شد.
ما از اون بالای بالا آمدیم
رضاپور با اشاره به سنت "الله رمضوني" کرماني‌ها نيز گفت: از ديگر سرگرمي‌هاي بچه‌ها و جوانان در شب‌هاي ماه رمضان، خواندن اشعار «الله رمضاني» است. اين رسم در شهرها و آبادي‌هاي کرمان، يزد، مشهد، بيرجند، بجنورد، تربت جام و بعضي شهرهاي استان فارس و گرگان برگزار مي‌شود.
وي گفت: براي اجراي رسم "الله رمضاني" جوانان و بچه‌هاي هر محله با تشکيل گروه‌هاي پنج تا ده نفره از شب يکم ماه رمضان پس از افطار به در خانه‌ها مي‌روند و اشعار "الله رمضاني" مي‌خوانند. هر گروه از ميان خود يک استاد و يک انباردار بر مي‌گزيند. وظيفه استاد، رهبري گروه و وظيفه انباردار جمع آوري هداياست. هدايا يا پول است يا يک خوردني مانند گردو، کشمش، خرما، بادام، هلو و زردآلو.
وي ادامه داد: اين گروه ها، شب‌هاي ماه رمضان بر در خانه‌ها مي‌زنند و با إذن صاحبخانه قطعه شعري را مي خوانند.
رضاپور خاطرنشان کرد: کرماني‌ها در روز و شب بيست وهفتم ماه رمضان نيز آيين‌هاي خاص خود را داشتند که عموماً در فضايي مشابه اجرا مي‌شد؛ مثل "پيرهن مراد" که دوخت يک پيراهن در اين شب براي گرفتن مراد يا "کيسه مراد"، "سنگ مراد" و "حلقه مراد" است که در حقيقت همگي گرو نگهداشتن چيزي براي دريافت مرادي تا سال بعد بوده و اعتقاد عمومي بر اين است که خداوند مراد آنها را به خاطر اين شب خواهد داد.
دوختن کیسه مراد در کرمان در روز بیست و هفتم ماه رمضان
وي تصريح کرد: کرماني‌ها و بيشتر خانم‌ها در روز 27 رمضان بين نماز ظهر و عصر، کيسه‌اي از پارچه سفيد مي‌دوزند و در داخل آن پول مي‌گذارند و در آن را مي‌دوزند و براي برکت روزي و پولشان، آن را داخل خانه نگهداري مي‌کنند. در همين روز اگر کسي قرار است پارچه‌اي براي خياطي آماده کند، آن را در مسجد برش مي‌زند و مرسوم است که 7 نفر خانم که نامشان فاطمه باشد، بايد اين چادر را براي آن دختر کوک بزنند تا بختش گشوده شود.
رضاپور افزود: در همين روز پس از نماز ظهر و عصر، کساني که مشکل دارند، براي گشايش کار يا مشکلاتشان 40 دانه جو جدا مي‌کنند و به هر کدام از اين جوها سوره توحيد و در مجموع 40 سوره توحيد مي‌خوانند و با آب وضو تا سه روز آنها را خيس مي‌کنند و بعد از سه روز جوها را مي‌کارند و هر روز با آب وضو به اين جوها آب مي‌دهند و باورشان اين است که گره‌اي از مشکلات آنان برداشته مي‌شود و گشايش در مشکلاتشان ايجاد مي‌شود.
وي گفت: کرماني‌ها در روزهاي 28 و 29 ماه مبارک رمضان براي ملزم نشدن ميزبان به پرداخت فطريه و برخي نقاط استان، از رفتن به منزل يکديگر خودداري مي‌کنند.