به گزارش خبرنگار مهر، مساجد جامع بعنوان مهم ترین مسجد یک شهر در فرهنگ ایرانی اسلامی جایگاه خاصی دارد، در قرن های اخیر سعی می شد این مساجد در نزدیکی بازار و به گونه ای طراحی و احداث شوند که در مواقع و روزهای عادی دارای یک استفاده شهری و ارتباطی نیز باشند.
مسجد تنها نمونه از بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی است که آثار آن از قرن های نخست هجری تاکنون باقی مانده است.
استان مرکزی نیز در شهرهای مختلف خود دارای مساجدی با پیشینه تاریخی است، مساجدی که به عنوان ذخایر معنوی و ملی کشور محسوب می شوند. مسجد جامع شش ناو تفرش، مسجد جامع خمین، مسجد جامع محلات و مسجد جامع نیمور و مسجد جامع نراق همگی از مهم استان هستند، هر چند این بناهای با ارزش به دلیل برخی کوتاهی ها و مرمت های غیرکارشناسی دچار آسیب شده اند ولی هنوز تاریخ مذهبی و ملی یک قوم را به دوش می کشند.
مسجد جامع شش ناو تفرش
یکی از مهمترین آثار معماری دوران سلجوقیان در ایران و همچنین یکی از قدیمی‌ترین مساجد کشور در شهر تفرش استان مرکزی قرار دارد. این مسجد که در محله فم تفرش واقع شده به مسجد جامع شش ناو معروف است.
نام شش ناو از شش ناودانی گرفته شده که آب قنات شش ناو را که از داخل این ناودانها عبور می‌کرده به شش قسمت مساوی تقسیم کرده و به محله‌های مختلف تفرش جاری می‌کرده است.
قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری یعنی زمان امام حسن عسگری(ع) می‌رسد. مجموعه مسجد از یک مناره آجری بسیار قدیمی به ارتفاع حدود 20 متر و قطر 3 متر گنبد بزرگی به ارتفاع حدود 15 متر و قطر 16 متر، دو شبستان، ایوان، صحن، قنات، چند حجره و حسینیه تشکیل شده است.
قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین بنای مسجد، که قدمت آن را از خود مسجد نیز بیشتر می دانند مناره آجری مسجد است که متعلق به قرن پنجم هجری و اوایل عهد سلجوقیان است. مناره دارای پلکانی مارپیچ است و جدار آن تماماً از آجر ساخته شده‌است. تنها تزئین مناره کتیبه آجری بر فراز آن است که به خط کوفی نوشته شده است. متاسفانه جز کلمه «لا اله الا الله» چیزی در کتیبه باقی نمانده و بقیه حروف از بین رفته‌اند.
در غرب مسجد حسینیه‌ای بزرگ وجود دارد که از گذشته در ماه محرم و صفر مکانی برای تعزیه خوانی بوده‌است. اطراف حسینیه حجره‌هایی برای نشستن تماشاگران وجود دارد و صفه یا سکوی برجسته‌ای در وسط قرار گرفته که نمایش تعزیه بر روی آن اجرا می‌شود. مقصوره مسجد از بناهای دیگری است که بر فراز آن گنبدی کلاه خودی به سبک گنبدهای عصر سلجوقی دیده می‌شود. قاعده گنبد هشت ضلعی و عنقی استوانه‌ای شکلی است و با استفاده از آجر تراش ساخته شده‌است.
کاشیکاری و مقرنس کاری‌های سقف و دیواره ایوان مسجد یکی از شاهکارهای مهم معماری سلجوقی در استان مرکزی است.
برای ورود به صحن مسجد باید از داخل تکیه بزرگی گذشت که حدود 300 متر مربع مساحت دارد. این تکیه در دو طبقه با سقف و ستون‌های چوبی احداث شده است. طبقه همکف برای استفاده آقایان و طبقه دوم که دور تا دور تکیه را در بر گرفته، برای بانوان در مراسم عزاداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در سردر صحن ایوانی به دهانه ۵ متر، عمق ۴ متر و ارتفاع ۷ متر وجود دارد که با پوششی از مقرنس گچی تزئین شده‌است. در پاکار پوشش ایوان کتیبه‌ای به خط نستعلیق به تاریخ ۱۲۷۷ هجری قمری وجود دارد. در این کتیبه اشاره‌ای به بانی بنا بنام "محمد ابراهیم بن عباس" شده‌است. همچنین در این مسجد مزار یکی از صحابه امام حسن عسگری (ع) به نام محمد محدث وجود دارد که در قرن ششم هجری به خاک سپرده شده‌است.
این مسجد در تاریخ ۱۹/ ۵ /۱۳۷۹ با شماره ۲۷۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع خمین
مسجد جامع خمين نیز یکی از آثار تاریخی این شهر است که هم اکنون در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد. بنای این مسجد متعلق به دوره قاجاریه است و با مساحت سه هزار متر مربع در انتهای بازار خمین قرار دارد.
معماری این مسجد به دو بخش قدیم و جدید تقسیم شده است. معماری قدیمی مسجد در سمت غرب و معماری جدید در سمت شرق آن قرار دارد. بافت معماري قسمت قديمي مسجد بيش از يك متر، درعمق زمين احداث شده است. كل سقف هاي آن توسط آجرهاي پخته به رنگ قرمز و نخودي در قالب طاق بر روي ستون هاي قطور آجري ساخته شده است. بافت كالبدي اين مسجد طوري طراحي شده كه در زمستان هواي داخل آن گرم و در تابستان خنك است. دیگر ویژگی این مسجد شبستان آن است. این شبستان 400 مترمربع مساحت دارد و با 22 ستون در کناره هاو 18 ستون در وسط مسجد قرار گرفته است طاق ضربی شکل آن در هفت ردیف قرار دارد. برای ورود به این مسجد باید چند پله را به سمت پایین طی کرد و بعد وارد محوطه داخلی مسجد شد.
این بنا در سال های اخیر مورد بازسازی قرار گرفت که متاسفانه به لیل بی دقتی در بخشی از عملیات بازسازی و دخالت در تزئینات معماری قسمتی از معماری آن آسیب دیده است. بدین ترتیب که با رنگ آمیزی تمام طاق‌های ضربی، زیبایی اولیه آن را از بین برده‌اند.
مسجد جامع محلات
اين مسجد در مرکز بافت قديمى شهر محلات واقع شده و به نام مسجد جمعه نيز معروف است. تاريخ بناى آن متعلق به زمان عثمانی است.
معماری این مسجد زیبای منحصر بفردی دارد، اين مسجد داراى ايوان و حياطى بود که اطراف آن را به صورت حجره دو طبقه و به شکل بسيار زيبايى آراسته شده است. شبستان مسجد داراى ستون‌هاى جالب و سقف آن با تخته‌هايى پوشيده شده که روى آن آيات قرآن نقش گرديده است.
به دلیل مرمت و بازسازی بنا با مصالحی غیر تخصصی، به غير از سقف چوبى منقش به آيات قرآنى آن، هيچ اثر ديگرى که عظمت معنوى و تاريخى مسجد را نشان دهد، بر جاى نمانده است. به ويژه طبقه زيرين.
قبل از بازسازى، بيشتر مراسم مذهبى و يادبود اموات در شهر محلات در اين مسجد برگزار مى‌شد. در سال ۱۳۶۹ در مقابل اين مسجد سنگ قبرى از يک زن مدفون پيدا شد که نام اسلامى داشت و کارشناسان قدمت آن را ۱۲۰۰ سال ذکر کرده‌اند. متأسفانه هنگام خارج کردن، سنگ شکسته است و هم اکنون در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامى استان مرکزى در اراک نگهدارى مى‌شود.
مسجد جامع نیمور
مسجد جامع نیمور یکی از زیباترین آثار مذهبی به جای مانده است که معماران آن با استفاده از مصالح خشت و گل، خوش‌منظره‌‌ترین بناهای تاریخی این شهر را ایجاد کرده‌اند.
این مسجد دارای ستون‌ها و صحن اصلی به شکل مکعب مستطیل است. سقف مسجد نیز دارای 9 گنبد و 19 گنبدک است و دیواره جنوبی آن دارای دو پشت بام به شکل قائم‌الزاویه است. گنبدهای نیمکره و بزرگتر روی ستون‌ها قرار گرفته‌اند و گنبدک‌ها روی ستون‌های کناری.
چهار ستون مرکزی و 26 ستون کناری، فضای بسیار دل انگیزی را بوجود آورده که این خود محصول نظم بخشیدن فضاها و هماهنگ کردن عناصری است که در فضای مسجد دیده می‌شود. دور تا دور فضای داخلی مسجد به غیر از سه ورودی اصلی، دارای طاق‌نماهایی است.
دو راه پله در انتهای ورودی کناری (شرقی - غربی) تعبیه شده که از آنها می‌توان به طاق‌نماها و پشت بام دسترسی داشت.
این مسجد از طرفین خود و در جوار طاق نماها راهروهایی جدا از هم دارد، که در آن پنجره‌‌هایی ایجاد شده و کار تهویه و نوردهی فضای عمومی مسجد را انجام می‌دهد.
مسجد جامع نیمور، دارای کتیبه‌های قرآنی است که روی دیواره‌ها و ستون‌ها قرار گرفته‌اند. همچنین گچبری‌های زیبایی بر دیوارهای این مسجد نقش بسته است.
قطعه سنگ نوشته‌‌ای در مسجد قرار دارد، که با توجه به آن می‌توان نام اصلی مسجد را از روی آن استخراج کرد. مرحوم میرزا نیموری، نیمدانگ از قریه حسن آباد، مشروب از نهر نخجیروان را وقف نموده که سه سهم صرف تعمیر و فرش مسجد مرحوم حاجی عبدالمحمد بشود.
نام کامل سازنده این بنا در یکی از کتیبه‌های گچی، علی عبدالمحمد نیموری آمده است.
اطلاعات دقیقی از تاریخ ساخت این بنا در دست نیست. در همین حال سازمان میراث فرهنگی تاریخ ساخت آن را به دوره قاجار مرتبط می‌داند اما بعضی نیز معتقدند ساخت این بنا به دوران صفویه بر می‌گردد. همچنین به دلیل تعمیرات مکرر روی بنا، مسجد جامع حالت سنتی و قدیم خود را از دست داده است.
مسجد جامع تاریخی نیمور در سال 1384 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 13815 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع نراق
مسجد جامع نراق در سال 1243 قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار در شهر نراق؛ از شهرهای استان مرکزی، ساخته شد.
این مسجد توسط حاج علی محمد نراقی یکی از تجار متدین این شهر ساخته شد و در مرکز بافت قدیمی این شهر قرار دارد. سبک معماری این مسجد متعلق به دوران قاجار است و از نظر معماری بسیار شبیه به مسجد آقا بزرگ کاشان است.مسجد جامع یا جمعه نراق در نزدیکی حمام قدیمی، آب انبار حاج مهدی و حسینیه این شهر قراردارد. همچنین این مسجد فاصله کمی با بازار قدیمی نراق دارد.
به سبب تحولات و پیشرفت شهر نراق، قسمتی از حیاط مسجد به بافت شهر اضافه شد. طرح مسجد مستطیل شکل و از سه ناو در جهت شمال - جنوب و شش ناو در سمت شرق- غرب تشکیل شده است. مساحت مسجد جامع حدود هزار متر مربع است و گنبد و گلدسته‌های آن زیبایی خاصی دارد.
در ورودی مسجد تماماً از چوب گردوست که روی آن به زیبایی کنده‌کاری شده است. کاشی‌های رنگی و طرح‌های اسلامی از قسمت‌هایی است که با معماری زیبا و هنرمندی خاصی ساخته شده است.مسجد جامع نراق در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۳۵۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مساجدِ جامع همگی گنجینه های گران‌بهای به جا مانده از قرون گذشته است، که گواه بارز تداوم، حفظ اصول کلی، جوهره معماری دوره‌های گذشته و جان‌مایه آن حکمت و فلسفه الهی اسلام است. فلسفه ای که ایجاد جماعت، ارتباط مردم با خدا و ذکر یاد حق تعالی است.