به گزارش خبرنگار مهر، به دلیل همجواری بخش وسیعی از استان سمنان با مناطق حاشیه کویر مرکزی، این استان دارای اقلیم خشک دائمی است، افزایش دما در سال‌های اخیر، علاوه بر عدم بارش مناسب، خشکسالی را در استان سمنان تشدید کرده است؛ عملکرد اکوسیستم‌های مرتعی تحت تأثیر عوامل مختلفی است که از بین آنها عامل اقلیمی بیشترین تاثیر را دارد.
در اثر ایجاد نقصان بارندگی در سال زراعی 91-92 و نیز کاهش آب ورودی به دشت‌های پایین دست استان که به مراتع قشلاقی معروف است، سطحی معادل سه میلیون و741 هزار هکتار از مراتع استان سمنان، متحمل خسارات بسیار شدید شده است.
روش های اصلاح و احیای مراتع با توجه به عدم بارندگی سالیانه مقدور نبوده و تنها راه حل قابل اجرا، تأمین علوفه دام، متکی به مرتع با توجه به شرایط بحرانی منطقه است.
حفاظت خاک و آبخیزداری سازنده ترین راهکار برای مقابله با خشکسالی است
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، حفاظت خاک و آبخیزداری را سازنده ترین راهکار برای مقابله با خشکسالی عنوان و اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی و بروز مشکلات عدیده ای چون جبران مافات کم آبی در گذشته در بسیاری از مناطق شهرستان حفاظت خاک و آبخیزداری از سازنده ترین راهکار برای مقابله با خشکسالی است.
محمدهادی نوچه افزود: آبخیزداری یکی از شیوه های نوین حفاظت آب وخاک، مهار و پخش سیلاب هاست که باعث کنترل سیلاب های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره های آب زیر زمینی می شود.
وی تصریح کرد: راهبرد اساسی کنترل سیلاب به تغذیه سفره های آب کمک می کند و موجب می شود که قنات ها، چشمه ها و چاه ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین های کشاورزی را به زیر کشت برد و در تولید محصولات غذایی بیشتر نقش مهمی را ایفا کند.
پروژه هاي آبخيزداري از هدر رفتن آبهاي شيرين جلوگيري می کند
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان با بیان اینکه در مفهوم حفاظت خاك و آبخیزداری دو اصطلاح مهم " توسعه پایدار" و "بهره وری" نهفته است افزود: آبخیزداری، شامل مدیریت و بهره برداری هماهنگ و قانونمند منابع طبیعی، كشاورزی، اقتصادی ،اجتماعی یك آبخیز است، مشروط بر آنكه منابع آب و خاك به خوبی حفظ شده و سیر منفی نداشته باشند.
نوچه افزود: مي توان با جلوگيري از هدر رفتن آبهاي شيرين با اجراي پروژه هاي آبخيزداري و منابع طبيعي اقليم برخي از مناطق را حفظ کرد.
وی ادامه داد: با بهره‌وري صحيح از منابع براي دستيابي به توسعه پايدارکه از اهداف آبخيزداري است و براي بدست آوردن اين فرايند شناسائي و انعکاس مسائل و مشکلات، تنگناها، ظرفيتها و ارائه راهکار مناسب است.
اجرای عمليات بيولوژيك آبخيزداري به منظور حفاظت از خاك
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان با بیان اینکه در این استان به منظور حفاظت از خاك عمليات بيولوژيك آبخيزداري اجرا شده است افزود: اين طرح ها شامل عملیات بذر پاشي ، كپه كاري، بانکت بندی، نهالکاری مثمر و غیر مثمر است.
نوچه هدف از اجراي اين طرح را حفظ و پايداري خاك و كنترل رسوب در حوضه هاي آبخيز عنوان كرد و ادامه داد: برای حفاظت از طرح های بیولوژیک درحوزه های آبخیز عملیات قرق انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه با توجه به اعتبارات عملیات آبخیزداری انجام می شود افزود: در برخی از مکان های استان سمنان ازجمله حاشیه های کویر با اجرای سازه های خاص مانند بند زیرزمینی آبها را کنترل کرده ایم.
اجرای پروژه های آبخیزداری در استان سمنان امری حیاتی است
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان سمنان گفت: بروز عوارض خشکسالی در سمنان، اجرای پروژه های آبخیزداری در استان را حیاتی کرده است.
نوچه اظهار کرد: سالانه میلیاردها متر مکعب آب به صورت هرز آب و میلیاردها تن خاک از طریق فرسایش در کشور هدر می رود که توسعه آبخیزداری در مناطق مختلف می تواند در تغذیه و تقویت سفره های آب زیرزمینی اثرگذار باشد.
وی افزود: حجم وسیعی از آب ها که به صورت سیلاب و روان آب بوده، با ایجاد سدهای کوچک و پروژه های آبخیزداری جمع آوری شده و این مهم از وقوع حوادث مخرب ناشی از سیل جلوگیری و به تغذیه سفره های زیر زمینی کمک می کند.
به گفته نوچه آبخیزداری در امور زیربنایی حوزه های آبخیز، حفاظت خاک، کنترل فرسایش رسوب، مهار سیل، ارتقا پوشش گیاهی، حفاظت از منابع آب و خاک و کاهش عوارض خشکسالی اثرگذار است.
برنامه‌های اجرایی پیشنهادی برای مدیریت مراتع و جبران خسارات ناشی از خشکسالی
رئیس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به برنامه‌های اجرایی پیشنهادی جهت مدیریت مراتع و جبران خسارات ناشی از خشکسالی افزود: کنترل، نظارت و پایش پروانه های چرای صادره در راستای بهره‌برداری متناسب با توان اکولوژیکی مراتع، جلوگیری از چرای زودرس درمناطق ییلاقی، بررسی امکان کاهش فشار بر مراتع از طریق اعمال سیستم‌های چرایی، در بحث مدیریت مراتع برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی در استان به کار گرفته شده است.
علی اصغر جلالی، استفاده از کلیه پتانسیل‌های عرصه جهت افزایش توان اقتصادی مرتع‌داران (گیاهان دارویی و صنعتی – زنبورداری- معدن) جهت کاهش فشار بر مرتع و ایجاد معیشت جایگزین از طریق بهره‌گیری از سایر استعدادهای موجود در مراتع، بیمه کردن طرح‌های مرتعداری واگذار شده جهت دریافت خسارت خشکسالی، تعیین آستانه بروز خشکسالی بیولوژیک در گیاهان مرتعی بر اساس تقویم و کمیت بارندگی و تعیین روش مناسب توسعه کشت گونه‌های مقاوم به خشکی و استفاده از ضایعات و پسچر کشاورزی برای تامین علوفه دام‌های سبک در شرایط خشکسالی فعلی را از دیگر برنامه‌های اجرایی ذکر کرد.
وی، مدیریت روان‌آب‌های سطحی به منظور افزایش تولید علوفه را نیز موثر دانست و افزود: با عنایت به شرایط مناسب شیب در بسیاری از مناطق خشک و کم‌باران استان می‌توان با بکارگیری روش‌های مناسب نظیر، پخش سیلاب، ذخیره نزولات، عملیات کنتور فارو، عملیات هلالی آبگیردستی و ماشینی، اجرای عملیات تورکینست و توزیع و پراکنش مناسب آب در مرتع و مرمت چشمه و احداث آبشخوار دام و حفر چاه مال‌داری در مناطق کویری و بیابانی در راستای افزایش راندمان بارندگی و تولید علوفه بیشتر تلاش کرد.
خشكسالي معلول يك دوره شرايط خشك غيرعادي است
یک کارشناس مرتعداری در استان سمنان نیز در این گفتگو اظهار داشت: خشكسالي را مي توان معلول يك دوره شرايط خشك غيرعادي دانست كه به اندازه كافي دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعيت هيدرولوژي يك ناحيه ايجاد شود.
سید صادق نبوی چاشمی اظهار داشت: در دهه هاي اخير در بين حوادث طبيعي كه جمعيت هاي انساني را تحت تأثير قرار داده اند تعداد فراواني پديده خشكسالي از نظر درجه شدت، طول مدت، مجموع فضاي تحت پوشش، تلفات جاني، خسارات اقتصادي واثرات اجتماعي دراز مدت در جامعه، بيشتر از ساير بلاياي طبيعي بوده است.
وی ادامه داد: همچنين تمايز اين پديده با ساير بلاياي طبيعي در اين است كه برخلاف ساير بلايا اين پديده بتدريج و در يك دوره زماني نسبتاً طولاني عمل كرده و اثرات آن ممكن است پس از چند سال و با تأخير بيشتري نسبت به ساير حوادث طبيعي ظاهر شود بنابر اين چون تعيين دقيق زمان شروع آن كار مشكلي است تا حدودي آنرا يك پديده و بليه خزنده مي دانند.
كمك رساني در هنگام خشکسالی بسیار پيچيده و مشكل است
این مرتعدار افزود: چون خشكسالي برخلاف ساير بلاياي طبيعي كمتر منجر به خسارات ساختاري مي شود، كمك رساني در هنگام وقوع اين پديده در مقايسه با ساير پديده ها مثل سيل پيچيده تر و مشكل تر است.
نبوی چاشمی با بیان اینکه خشکسالی یک عامل اصلی در مرتعداری است افزود: در یک سال معین، پوشش گیاهی مرتع یا در فاز ترمیم یا تحت تاثیر خشکسالی است.
وی ادامه داد: خشکسالی باعث تاثیرات بلند مدت می شود در حالی که ترمیم و بهبودی یک پروسه طولانی است و راهبردهای مدیریت باید با فرصت هایی توان و انرژی گیاهان را برقرار یا بهبود ببخشد.
بخش دام و دامداری استان سمنان متحمل خسارات زیادی شده است
این کارشناس و مرتعدار افزود: عملکرد اکوسیستم های مرتعی تحت تاثیر عوامل مختلفی است که از بین آنها عامل اقلیمی شاید بیشترین تاثیر را داشته باشد.
نبوی چاشمی اظهار داشت: زیربخش مراتع که نقش اساسی در تولید علوفه و چرای دام را بر عهده دارند، تحت تاثیر پدیده خشکسالی قرار گرفته است و براثر ایجاد نقصان بارندگی در سال و نیز کاهش آب ورودی به دشت های پایین دست (مراتع قشلاقی)، سطحی از مراتع استان سمنان، متحمل خسارات بسیار شدید گشته که بالطبع آن به بخش دام و دامداری هم خسارات زیادی وارد شده است.
وی ادامه داد: برنامه ريزي براي خشكسالي و مديريت پيشگيري از وقايع ناشي از آن بسيار مشكل است چون شدت و تكرار وقايع نامشخص است و آن چيزي كه بيشترين مانع براي برنامه ريزي در راستای جلوگيري از كمبود آب در مواقع خشكسالي است، تصادفي بودن آن است.
خشکسالی، اقتصاد استان سمنان را دچار بحران مي کند
این کارشناس با اشاره به اینکه خسارات خشكسالي مي تواند بسيار بيشتر از خسارات ناشي از ساير بلاياي طبيعي باشد اظهار داشت: اثرات اجتماعي خشكسالي ها و هزينه هاي آنها در جامعه و اينكه چه كساني نهايتاً از اين خشكسالي تاثير مي پذيرند.
نبوی چاشمی افزود: همچنين هزينه هاي غيرمستقيم خشكسالي بسيار بيشتر از هزينه هاي مستقيم آن است كه تشخيص و تعيين آنها مشكل است و عموماً نامشخص باقي مي مانند تا زماني كه اين هزينه ها نامشخص باقي بمانند، تصميم گيران اطلاعات ناقصي در ارتباط با هزينه خشكسالي خواهند داشت.
وی اظهار داشت: خشكسالي يكي از مهمترين بلاياي طبيعي كشور محسوب مي شود كه عليرغم پايين بودن تلفات انساني نسبت به ساير بلاياي طبيعي اثرات مخرب زيست محيطي فراواني به دنبال دارد كه با لطبع اقتصاد استان سمنان را دچار بحران مي سازد.
اجرای عمليات اصلاح و احياء مراتع نقش مهمي در حفاظت از آب و خاك دارد
مرتعدار نمونه استان سمنان با اشاره به اثرات مخرب بر روی مرتع ادامه داد: در زمان خشکسالی گرایش مرتع منفی بوده و با افزایش بیماری‌های گیاهی و شیوع آفات، توازن منفی رشد و نمو گیاهان پر کیفیت علوفه ای، باعث از بین رفتن بیشتر مرتع و فرسایش آن می‌شود.
نبوی چاشمی تصریح کرد: مراتع از جمله مهم ترين و با ارزش ترين منابع طبيعي تجديد شونده محسوب مي شوند، كه بهره برداري صحيح توأم با عمليات اصلاح و احياء آن مي تواند نقش مهمي در حفاظت از آب و خاك و تأمين نيازمندي ها در زمينه مواد پروتئيني، توليد گياهان دارويي و نيز جلوگيري از فرسايش خاك ايفا کند.
وی با اشاره به اجرای طرح تعادل دام و مرتع اظهار داشت: هرچه مسئولان ارتباط خود را با بهره برداران بیشتر کنند کارها زودتر نتیجه می دهد.
مدت و نوع چرا به گونه اي باشد كه گياه بتواند آنچه از دست داده را جبران كند
این مرتعدار نمونه افزود: اگر تعداد دام وارد شده به مرتع، مدت چرا و نوع چرا به گونه اي باشد كه گياه بتواند آنچه با چراي دام از دست داده است جبران و تداوم بقاي خود را حفظ كند مشكلي پيش نخواهد آمد ولي اگر تعداد دام زياد باشد يا مدت و نوع چرا به گونه اي باشد كه از مرتع بي رويه بهره برداري شود وضعيت نامناسبي پيش خواهد آمد.
وی ادامه داد: در نتيجه، دام گياهان خوشخوراك را چرا مي كند و از بين مي برد و گياهاني باقي مي مانند كه مورد علاقه ی دام نيستند؛ اين گياهان مجال رشد و توسعه بيشتري مي يابند و در آن جامعه به صورت گياه غالب در مي آيند. هنگامي كه چراي بي رويه چند سال ادامه يابد گياهان يكساله جانشين گياهان چندساله مي شوند. در نتيجه، جامعه ی گياهي دستخوش تغيير و تحول زيادی مي شود و بازده آن از نظر كمي و كيفي پايين مي آيد.
نبوی چاشمی افزود: كم شدن پوشش گياهي و سخت شدن خاك، موجب فرسايش بيشتر خاك خواهد شد و عوارض ناشي از فرسايش شديد خاك را كه قبلاً به آن اشاره كرده ايم در پي مي آورد. از اين رو در استفاده از مراتع نكاتي را بايد مورد توجه قرارد تا اكوسيستم مرتع به خوبي حفظ شود، از جمله اين نكات، رعايت ظرفيت چرا و برداشت مجاز از مرتع است.
این کارشناس مرتع در خاتمه، حمایت به موقع و به جا از بهره برداران را در عین مدیریت مهم عنوان کرد و گفت: تمامي مسئولان مربوط به اين بخش باید از توليد متناسب با وضعيت و شرايط اقتصادي حمايت کرده و بهره برداران را تنها نگذارند.
...................................
گزارش از عصمت سالار