خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: آمریکا و متحدانش تصمیم به انجام عملیات علیه داعش گرفته اند، به نظر شما استراتژی برخورد با داعش به چه صورت باید باشد؟ چه عواملی موجب رشد سریع این گروه افراطی در منطقه شد؟
اسپوزیتو: وارد شدن در جنگ با داعش و شکست دادن آن نیازمند برنامه های کوتاه و بلند مدت است. رشد داعش بواسطه وضعیت سیاسی موجود در عراق و سوریه، اختلافات قومی، قبیله ای و دینی ، و خشونت های موجود در منطقه و شکست آمریکا و جامعه جهانی در آن امکان پذیر شد. علاوه بر این موارد نحوه پاسخگویی حکومت سوریه به اعتراضاتی که از سال 2011 آغاز شده بود نیز در افزایش اختلافات میان شیعه و سنی بی تاثیر نبود و موجب بدتر شدن اوضاع در منطقه شد.
تعلل آمریکا و اروپا در پاسخ دادن به بحران سوریه در پیدایش این وضعیت بی تاثیر نبود و موجب رشد گروه های افراطی که از کشورهای دیگر به سوریه آمده بودند شد. عملکرد دولت نوری المالکی در عراق و به حاشیه راندن گروه های سنی نیز موجب شد تا فرصتی مناسب برای رشد داعش در عراق بوجود بیاید و برخی از گروه های سنی از داعش استقبال کنند. در نتیجه شاهد آن هستیم که موفقیت داعش در مناطقی بوده که سنی نشین بوده اند و یا آنکه بخش قابل توجهی از آن را سنیان تشکیل می دهند. این وضعیت با اقدام کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در تامین هزینه های مالی گروه های افراطی از جمله داعش که درگیر جنگ نیابتی در سوریه بودند پیچیده تر شد.
در کنار این مسائل ناتوانی آمریکا و اسرائیل در متحد شدن با کشورهای منطقه همچون عربستان، ترکیه و قطر برای حمایت از گروه های شورشی میانه رو در سوریه نیز وضعیت پیچیده خاورمیانه را تشدید کرد. در سال 2011 آمریکا و اتحادیه اروپا تهدید ناشی از تحولات سوریه را دست کم گرفتند به همین دلیل در مورد عراق تا این حد سریع وارد عمل شده اند.
تحلیل شما در خصوص ایدئولوژی و تفکرات گروه هایی همچون داعش چیست؟ آیا اقدامات این افراد تناسبی با اسلام و قوانین آن دارد؟
همانند القاعده و دیگر گروه های شبه نظامی، داعش نیز به اعضای خود تفکرات و ایدئولوژی سلفی را دیکته می کند و از دلایل دینی برای توجیه و به خدمت گرفتن افراد، منطقی نشان دادن اقدامات خود و ایجاد انگیزه در میان نیروها استفاده می کند. حجم زیادی از اقداماتی که توسط داعش انجام می شود قوانین اسلام را نقض می کند. اقدمات تروریستی این گروه، کشتار و خشونت آن علیه شهروندان، بی رحمی در سربریدن افراد، کشتن مسلمانان و مسیحیان بیگناه، همگی مواردی هستند که ارتباطی به قوانین اسلام ندارند.
هر چند شباهت هایی در ایدئولوژی گروه های تروریستی همچون القاعده و داعش وجود دارد اما تفاوت هایی نیز میان آنها دیده می شود. داعش به دنبال تشکیل یک کشور است، این گروه به دنبال اشغال و کنترل مناطق مختلف و حکمرانی است. شاید این موضوع به فکر ما خطور نیز نکند اما این گروه در پی ایجاد نوعی خلافت است که قوانین سخت خود را نیز در آن به اجرا بگذارد. در این راه آنها به غیر از آنکه شیعیان و کردها را می کشند، بزرگان اهل سنت، پیشوایان دینی و هر کسی از جمله اقلیت هایی همچون ایزدی ها و مسیحیان را که با آنها مخالفت کند را نیز از بین می برند. آنها از قربانیان خود می خواهند تا به آنچه که اسم آن را اسلام گذاشته اند ایمان بیاورند و در غیر این صورت زندانیان خود را می کشند.
برخی میان دین و اقدامات گروههای تروریستی ارتباط برقرار می کنند. نظر شما در این باره چیست؟
تحقیقات شبکه کارشناسان اروپایی در مورد افراط گرایی خشونت آمیز که البته من نیز جزو این کارشناسان هستم و بر روی موضوع افراط گرایی در اروپا، تروریسم، اقدامات انتحاری و ... انجام شد نشان داد که در این گونه اقدامات معمولا دین نقش کلیدی و یا راهبردی ندارد. در این تحقیقات کارشناسانی نیز از سازمان سیا، کارشناسان مبارزه با تروریسم و سم شناسی نیز حضور داشتند. بر این اساس نمی توان گفت که دین عامل اصلی دست زدن به اقدامات افراطی و یا تروریستی است.
بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیقات در دست زدن به این گونه اقدامات افراطی عواملی همچون مشکلات روحی، عصیان، نارضایتی، فشارهای های خانوادگی یا محیط کار، جستجوی هویت تازه، تعلق خاطر به شیء جدید بیش از دین تاثیر گذار هستند. برای بسیاری از این افراد دست زدن به اقدامات افراطی نوعی تجربه جدید در یک جامعه ناراضی است. برای برخی دیگر مبارزه با امپریالیسم و افزایش حساسیت های سیاسی، و اجتماعی، برانگیختن احساسات عدالت خواهانه و به چالش کشیدن سیستم قضایی کشورها و یا کسب تجارب شخصی است. از همین رو تجاربی که توسط این افراد بدست می آید به دلیل نداشتن فکر و اندیشه مناسب و کافی در هنگام انجام دادن نمی تواند پایه و اساس درستی داشته باشد.
پروفسور جان اسپوزیتو از اساتید رشته روابط بین الملل و مطالعات اسلامی در دانشگاه جرج تاون واشنگتن است. وی همچنینی رئیس مرکز شاهزاه ولید بن طلال برای فهم متقابل مسلمانان و مسیحیان در دانشگاه جرج تاون است . وی همچنین بیش از پنج کتاب درباره اسلام دارد که برخی از آنها به زبان فارسی ترجمه شده اند.
................
مصاحبه: عبدالحمید بیاتی