خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: اولین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال 1366 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران (انتهای بزرگراه چمران) برگزار شد و تا سال 1385 (دوره نوزدهم) در همین مکان برگزار می‌شد اما از سال 1386 این نمایشگاه به مصلای امام خمینی (ره) تهران (در تپه‌های عباس‌آباد) منتقل شد و تاکنون 8 دوره آن در این مکان برگزار شده که آخرین آن (دوره 27) اردیبهشت امسال بود. اما ساخت مصلی، از پروژه‌های بزرگ شهری تهران به شمار می‌رود که ساخت آن از سال‌ها پیش آغاز شده و همچنان هم ادامه دارد. با روند رو به رشد عملیات اجرایی در مصلی، این پروژه به تدریج آماده بهره‌برداری و در واقع به کاربری اصلی خود که میزبانی از نمازگزاران تهرانی است، نزدیک می‌شود.
شاید همین مسئله و همچنین نامناسب بودن این مکان برای برگزاری نمایشگاه‌های بزرگی مانند کتاب تهران و ده‌ها مسئله ریز و درشت دیگر باعث شد تا علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی کمتر از یک ماه بعد از اتمام دوره بیست و هفتم نمایشگاه کتاب تهران، در 12 خرداد 1393 در جمع مدیران و دست‌اندکاران این نمایشگاه رسماً اعلام کند: «برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در محل دایمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران مناسب‌تر از محل مصلای بزرگ حضرت امام خمینی (ره) است زیرا این مکان محلی برای عبادت و نماز است.»
متعاقبِ این اعلام نظر رسمی، کارگروهی زیر نظر مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران برای بررسی وضعیت محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران جهت برگزاری نمایشگاه کتاب تهران شکل گرفت اما پس از کش و قوس‌های فروان، مسئول این کاگروه رسماً اعلام کرد که امکان برگزاری دوره بعدی این نمایشگاه در محل قبلی وجود ندارد و همچنان «مصلی تنها گزینه موجود برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران است».
اما پس از گذشت حدود 7 سال از انتقال نمایشگاه کتاب تهران به مصلی، همچنان جای این سوال وجود دارد که اساساً چرا این نمایشگاه از محل دائمی رفت و به مصلی آمد؟ سیدمهدی جهرمی در فاصله سال‌های 85 تا 86 مدیرعامل خانه کتاب بود. به گفته وی، آن زمان این موسسه وظیفه برپایی غرفه‌های اطلاع‌رسانی و سراهای اهل قلم (اصلی، کارنامه نشر، کودک و نوجوان و سراهای تخصصی) را در کنار مسئولیت کمیته مالی و قراردادهای نمایشگاه کتاب تهران، بر عهده داشت.
جهرمی آن زمان عضو شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران بود و در زمان مدیریت او در خانه کتاب بود که این نمایشگاه، تغییر مکان داد و از محل دائمی به مصلی آمد. او اخیراً در اظهار نظری، خود را در این جابجایی مکانی، «شریک جرم» محسن پرویز - رئیس وقت نمایشگاه کتاب تهران - دانسته و در عین حال تاکید کرده بود: در همه این سال‌ها هیچ کس سراغ ما نیامد تا ببیند مساله چه بود که ما مکان نمایشگاه را عوض کردیم!
حالا چند روز بعد از این اظهارات، سیدمهدی جهرمی در گفتگویی با خبرنگار مهر، چرایی انتقال نمایشگاه کتاب تهران را از محل دائمی نمایشگاه‌ها به مصلای امام خمینی (ره) بازگو کرده است. جهرمی در این باره گفت: محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران از ابتدا محل مناسبی برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران نبود و برگزارکنندگان، ناشران و مردم، همواره و به دلایل متعدد از این مسئله گلایه می‌کردند اما واقعیت این بود که محل مناسب‌تری در تهران برای این منظور وجود نداشت تا اینکه در نیمه دوم سال 1385 یکی از سالن‌های نمایشگاه دچار آتش‌سوزی شد و سقفش فرو ریخت. همچنین شرکت سهامی نمایشگاه‌ها یکی دیگر از سالن‌ها را هم برای تعمیرات اساسی، تخریب کرد. یک سالن دیگر هم دارای اشکالات اساسی بود و در مجموع 3 سالن اصلی این مکان، از حیّز انتفاع ساقط شدند.
وی افزود: این باعث شد که ما در برگزاری نمایشگاه با مشکل مواجه شویم البته اگر به اخبار آن روزها مراجعه کنید، می‌بینید که پیش از آن هم نمایشگاه با کمبود فضا مواجه بود؛ ناشران فضای بیشتری می‌خواستند اما به دلیل محدودیت فضا، امکان تخصیص فضای بیشتر به آنها وجود نداشت و حتی ناشرانی را داشتیم که به دلیل محدودیت جا، بیرون می‌ماندند و برگزارکنندگان نمایشگاه همیشه ناگزیر به انتخاب و دسته‌بندی و سهمیه‌بندی می‌شدند.
مدیرعامل وقت موسسه خانه کتاب ادامه داد: این مشکلات وجود داشت و کم شدن 3 سالن از نمایشگاه هم برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب را با یک بن‌بست مواجه کرد و آن این بود که امکان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران حتی به شکل سابق وجود نداشت و مجبور می‌شدند بخش‌های قابل توجهی از فضایِ در اختیار را حذف کنند که این به معنی حذف تعداد بیشتری از ناشران و در واقع اِعمال محدودیت بیشتر برای ناشران بود و در نهایت ما مجبور به یک تصمیم‌گیری خیلی خیلی اجباری شدیم و آن جابجایی نمایشگاه کتاب تهران بود.
جهرمی سپس به گزینه‌های موجود آن زمان برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران گفت: آن زمان مجموعه شهر آفتاب سال‌ها بود که در دست ساخت بود - و البته سال‌ها هست که همچنان در دست ساخت است. البته این گزینه، همان زمان هم قابل توجه نبود. تنها محلی که در شهر تهران وجود داشت که امکان برگزاری نمایشگاه را به شکل نه چندان مطلوب به ما می‌داد، مصلای بزرگ امام خمینی (ره) تهران بود. البته به لحاظ ساختمانی هم، آن زمان بجز شبستان، هیچکدام از مکان‌های دیگر مصلی قابل استفاده برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران نبود.
وی ادامه داد: در فرصت کوتاه پایان سال 85 و ابتدای سال 86، کار بسیار سنگین و فشرده‌ای توسط دوستان بخش اجرایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به مدیریت اجرایی آقای حمید قبادی انجام شد طوری که بسیاری از فضاهای نمایشگاه سال 86 در همان مدت، ایجاد شد و پیش از آن قابل استفاده نبود. به عنوان نمونه می‌گویم که در شب عید همان سال (1386) 70 کمپرسی نخاله ساختمانی توسط شهرداری فقط از داخل رواق مصلی خارج شد و تلاش شد با سازه‌های موقت و چادر، از فضای باز برای برگزاری نمایشگاه کتاب استفاده شود.
مدیرعامل اسبق موسسه خانه کتاب گفت: این اتفاق - جابجایی مکانی نمایشگاه کتاب تهران - یک اتفاق ناگزیر بود اما عده‌ای از دوستان ناشر و اهالی فرهنگ و حتی بعضی از اعضای شورای شهر تحت تاثیر اعتراضات ناشران، به این عملکرد اعتراض کردند و حتی گاه با تندی و تشر به مسئولان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، تاختند که به نظر من همه اینها بی‌مورد بود چرا که معاونت فرهنگی هم یقیناً مایل نبود چنین حجم عظیمی از فعالیت ناخواسته و فشرده‌ای را برای برگزاری نمایشگاه در مصلی به خودش تحمیل کند اما چون چاره‌ای نبود، این اتفاق افتاد.
جهرمی سپس به اظهار نظرهای مسئولان مربوطه در خصوص تغییر مکان نمایشگاه طی چند ماه گذشته اشاره کرد و افزود: حالا بعد از گذشت سال‌ها، چندی پیش شاهد اعلام نه چندان فکرشده وزارت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌ها برای جابجایی نمایشگاه کتاب تهران و برگرداندن آن به محل سابق یعنی محل دائمی نمایشگاه‌های تهران بودیم و البته به رغم اعلام آمادگی مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های تهران - که البته به نظرم آن هم چندان حساب شده و فکر شده نبود - در نهایت باز هم اعلام شد که مصلی تنها گزینه موجود برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران است. هدفم از یادآوری این نکته، تنها این بود که مسئله تعیین مکان نمایشگاه کتاب تهران در اختیار من و شما و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و حتی وزیر ارشاد نیست چون ما هنوز هم در تهران، مکانی که بتواند پاسخگوی این حجم از ناشران و بازدیدکنندگان باشد، نداریم و این خیلی ساده است.
وی گفت: باز هم تاکید می‌کنم که هر کس دیگری غیر از آقای شهرام‌نیا مدیر موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی باشد، هر کس دیگری غیر از آقای صالحی معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد باشد و هر کس دیگری غیر از آقای جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد، فعلاً چاره‌ای ندارند جز اینکه نمایشگاه کتاب تهران را در مصلای بزرگ امام خمینی (ره) تهران برگزار کنند چرا که همانطور که گفتم هیچ مکان دیگری غیر از مصلی، این ظرفیت و گنجایش را ندارد که بتوان در آن نمایشگاه به بزرگی نمایشگاه کتاب تهران را برگزار کرد.
مدیرعامل وقت خانه کتاب در ادامه این گفتگو و در پاسخ به این سوال که با توجه به ناکامی تلاش‌های مسئولان وزارت ارشاد در بازگرداندن نمایشگاه کتاب به محل قبلی، آیا فکر می‌کنید مدیریت مصلی این بار به راحتی اجازه برگزاری این نمایشگاه را در این مکان خواهد داد؟ گفت: محل سابق نمایشگاه کتاب تهران هم استیجاری بود و شرکت سهامی هر ساله آن را به وزارت ارشاد، اجاره می‌داد و البته مصلی هم همین شیوه را اجرا می‌کند و در واقع هر ساله یک مراسم چانه‌زنی مفصل برای اجاره مصلی برگزار می‌شود یعنی صاحب محل (مدیریت مصلی) می‌خواهد اجاره بیشتری بگیرد و امکانات کمتری در اختیار قرار دهد و از آن طرف، برگزارکنندگان می‌خواهند اجاره کمتری بپردازند و امکانات بیشتری بگیرند.
جهرمی با بیان اینکه این مشکل هم فقط از اینجا ناشی می‌شود که بعد از گذشت حدود 30 سال از نمایشگاه کتاب تهران، هنوز یک محل ثابتی برای نمایشگاه‌های تهران وجود ندارد» گفت: نبود مکان ثابت و مشخص باعث بروز مسائل نابهنجاری در برگزاری نمایشگاه کتاب تهران هستیم که البته کنترل آنها در اختیار برگزارکنندگان نمایشگاه نیست؛ مثلاً حجم غرفه‌های مواد غذایی و تنقلات بیشتر از غرفه‌های ستاد است در حالی که این موضوع اصلاً در اختیار برگزارکنندگان نمایشگاه نیست و در اختیار صاحب محل (مدیریت مصلی) است.
وی همچنین گفت: از آنجا که دوره مدیران نمایشگاه کتاب تهران مثلاً معاون وزیر یا مدیرعامل موسسه مجری نمایشگاه، محدود و معمولاً 4 سال بیشتر نیست و آنها برای بیشتر از این زمان نمی‌توانند برنامه‌ریزی کنند و باید جایشان را به مدیران بعدی بدهند و این دور همچنان ادامه دارد و از سوی دیگر چون ساخت نمایشگاه در طول یک سال و دو سال و سه سال و چهار سال، امکانپذیر نیست، باید گفت که این مصلحت‌اندیشی برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب تهران است که هیچ گاه خودشان را به درد سر نینداخته‌اند و به احتمال زیاد نمی‌اندازند که محلی ثابت و دائمی برای نمایشگاه کتاب تهران بسازند و یا حتی به این مسئله فکر کنند.
مدیرعامل وقت خانه کتاب در پاسخ به این سوال که اما وزارت ارشاد وظیفه‌اش ساخت نمایشگاه نیست و احتمالاً این وظیفه بر عهده نهادهایی مانند شهرداری است، گفت: منظور من از کلمه مدیران، همه مدیران بود و صد البته شهرداران را هم شامل می‌شود. ممکن است دوره مدیریت شهرداری مانند آقای قالیباف، تمدید شود و بیشتر از 5 سال بشود اما معمولاً دوره مدیریت شهرداران هم محدود است و مشکل این است که در شهرداری و وزارت ارشاد برای امور زیربنایی مثل ساختن محلی برای نمایشگاه حال چه نمایشگاه کتاب باشد چه نمایشگاه پوشاک، برنامه ابلاغ شده، مدون و طولانی‌مدت وجود ندارد چون اگر وجود داشت، قطعاً تا الان محل ثابتی برای نمایشگاه‌های تهران می‌داشتیم؛ 30 سال فرصت کمی برای انجام دادن این کار (ساخت محلی دائمی برای نمایشگاه‌های تهران) است؟
جهرمی با بیان اینکه «آزمودن آزموده ها درباره نمایشگاه کتاب تهران» بار دیگر تاکید کرد: این بار اول نیست که مدیران فرهنگی عزم آزمودن مسئله‌ای را می‌کنند که به دفعات مراحل آزمون و خطا را پشت سر نهاده و با خوشوقتی باید بگویم در مرحله گمان و سخن ماند و پیشتر نرفت، اما چند ماه وقت نازنین و گران قیمت اهالی فرهنگ را ضایع کرد. اگر ما یک بار سعی کنیم آزموده‌ها را نیازمائیم و به عقل و درایت و تجربه دیگران هم وقعی بنهیم، شاید زودتر به نتیجه و مقصود برسیم؛ ما همیشه آمده‌ایم و از صفر شروع کرده‌ایم و همیشه تلاش کرده‌ایم دوباره چرخ را اختراع و آتش را کشف کنیم! همیشه فکر کرده‌ایم کسانی که قبل از ما بوده‌اند، هیچ نمی‌دانسته‌اند و همه کارهایشان غلط بوده و تعقل و تعمق و تفکری نکرده‌اند و هیچکدام کارشناس نبوده‌اند، حال آنکه اگر هر روز شروع کنیم و از تجربه دیگران استفاده کنیم، کارها به سامانتر خواهد شد. حضرت علی (ع) گفت: أعقلُ الناس مَن جمع عقل الناس إلى عقله (عاقل‌ترین مردم، کسی است که عقل مردم را با عقل خودش جمع کند).