خبرگزاری مهر- گروه حوزه و دانشگاه: سیاست گذاری و مدیریت در عرصه فرهنگ که به تعبیر رهبر معظم انقلاب حکم هوا و تنفس را برای جامعه دارد، با پیچیدگی‌های متعددی روبروست. مواجهه با اساتید و اصحاب فرهنگ، همگرایی نهادها، در نظر گرفتن اسناد بالادستی، تقویت هویت اسلامی ایرانی، توجه به نیازهای نوشونده، تنوع فرهنگی و سلایق مختلف از جمله آنهاست که کار در این عرصه و حوزه تصمیم گیری و تصمیم سازی را مشکل می کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی از دستاوردهای ارزشمند انقلاب اسلامی و فرمان رهبر کبیر انقلاب است که به ریاست رییس قوه مجریه، در هر دوره سیاست گذاری و مدیریت کلان فرهنگی را برعهده دارد. در این میان دبیرخانه شورا ضمن مسئولیت برگزاری جلسات، کارشناسی، تصمیم‌سازی و پیگیری مصوبات، نقش محوری خود را ایفا می کند که در 8 سال گذشته شاهد تحولات عظیمی در این نهاد بوده ایم. دکتر محمد رضا مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، استاد دانشگاه تهران و دارای سوابق علمی و اجرایی چون تألیف و انتشار بیش از ۱۰۰ مقاله علمی و پژوهشی در مجلات و کنفرانس‌های علمی داخلی و خارجی، راهنمایی بیش از ۳۰ رساله دکتری عمومی و تخصصی، برنده جایزه کتاب سال در سال ۱۳۸۱ و ۱۳۸۶، ناظر چندین طرح پژوهشی - فرهنگی با موضوعات مختلف از جمله بررسی نقش جریان‌های مذهبی در جنبش دانشجویی کشور، ریاست کمیسیون مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی، .مشاور رئیس مجلس، استاد پایه ۲۲ دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، عضو وابسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، عضو شورای پژوهش‌های علمی کشوراز سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴، عضو هیات امنای دانشگاه تهران و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی است. با او درباره مهمترین اقدامات دبیرخانه شورا به گفتگو نشستیم.
آقای دکتر! شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تمام اقداماتش حتی نقشه جامع علمی کشور پیوست فرهنگی تهیه کرده است، آیا پیش از شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهادها و افراد به این موضوع اهمیت می دادند؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی صرفاً به عرصه علم توجه نکرده و علاوه بر آن، مهندسی فرهنگی را هم دنبال کرده است؛ تاکید می کنم قبل از شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلاً کسی به پیوست فرهنگی توجه نمی کرد اما الان این موضوع به گفتمان رایج و مطالبه همگانی تبدیل شده است. بنابراین وقتی وزارت ارتباطات نسل سوم موبایل را راه اندازی می کند، متوجه می شود که مطالبه به سمت تبیین پیوست فرهنگی است و باید ابتدا داربستهای فرهنگی برای این فناوری ایجاد شود.
برای این موضوع 9 جلسه تحلیل وضعیت فرهنگی برگزار و ابعاد گسترده ای دز این زمینه از جمله آسیبها، قوتها و ضعفها و توانمندیهایمان مطرح شد. بعد از این جلسات وارد سند مهندسی فرهنگی شدیم در حالیکه عده ای توجهی به این اقدامات انجام شده ندارند. حتی درباره سند علمی کشور باید بگویم 18 جلسه کامل صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال به این موضوع اختصاص یافت یا سند آموزش و پرورش 5 تا 6 سال کار مداوم تحقیقاتی و 30 پروژه به دنبال داشت تا عملیاتی شد.
علاوه بر نقشه جامع علمی کشور، یکی از بزرگترین دستاوردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی را می توان تدوین سند آموزش و پرورش دانست. در این باره توضیح می دهید؟
توجهی که در سالهای گذشته به بحث آموزش و پرورش شد در 30 سال گذشته بی نظیر است، حتی جلسات اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به طور کامل به بحث آموزش و پرورش اختصاص داشت. در هر جلسه هم لازم نیست منتظر مصوبه ای باشیم بلکه کار شورای عالی انقلاب فرهنگی این است که برای تبیین اهمیت آموزش و پرورش باید ذهن روسا را درگیر موضوع کند که البته کار شورا همین است و این بسترسازی از نخبگان باید شروع شود و بعد به عموم جامعه تسری یابد.
تلاشمان این بوده موضوعی را در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کنیم که روی آن کار فنی تخصصی صورت گرفته باشد، یعنی بدون پشتوانه عمیق تحقیقاتی، مطالعاتی و ضرورتهایی که ایجاب می کرد، موضوعی به شورا وارد نشود.
پیش از این در اظهار نظرهایتان آمده بود که رهبر معظم انقلاب بر سه ضلع علم و فناوری، فرهنگ و اقتصاد تاکید بسیار دارند، به نظر شما چگونه می توان به این سه ضلع دست یافت؟
ایشان علاوه بر بحث علم و فناوری، بر فرهنگ و اقتصاد نیز تاکید دارند و معتقدند این مولفه ها آینده تمدن اسلامی ایرانی را می سازد. وقتی اقتصاد ما، اقتصاد دانش بنیان مقاومتی مبتنی بر توانمندی داخلی باشد، امنیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و خانوادگی ایجاد می شود و اگر این سه ضلع "علم و فناوری، فرهنگ و اقتصاد" شکل گیرد، دستیابی به تمدن ایرانی اسلامی حاصل می شود. بنابراین اگر این طراحی را داشته باشیم، می توانیم خلاءهای ایجاد شده در تمام عرصه ها را حذف کنیم.
رهبری در این مسیر، به طور مرتب نقطه بالاتر را به ما نشان می دهند چون مسیر تکاملی توقف ندارد به همین دلیل ما در هر جلسه که خدمتشان می رویم، چند گام جدید را به ما معرفی می کنند. بارها در جلسات با ایشان شاهد بوده ایم که فرمودند سخنانم را در دوبخش عنوان می کنم؛ نخست تشکر از اقدامات و سپس توقعات.
شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان تنها مرجعی که از مدتی پیش تاکنون وارد بحث اسباب بازی و نوشت افزار شده، حرفهای مهمی برای گفتن دارد. در این باره چه اقداماتی توسط شورا صورت گرفته که در جامعه بازخوردهای مناسبی در پی داشته است؟
ما مسئولیت اجرایی در این زمینه نداشتیم چون یک نهاد استراتژیک به شمار می آییم و باید موضوعات استراتژیک را بفهمیم، آنها را پیدا کنیم و برایشان طرح بدهیم سپس به یک جریان رایج در کشور تبدیل کنیم. اگر امروز در مناطق مختلف کشور نمایشگاه های نوشت افزار برگزار می شود، کار چه کسی است؟ همین مقدار می گویم که در این سه چهار سال ما پیگیری دائم کردیم تا به یک نقطه مشترک برسیم که چنین اقداماتی ضرورت دارد.
بر اساس یکی از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، بنیاد بازی های رایانه ای برای حمایت، تولید و تقویت جریان داخل در ساخت بازیهای رایانه ای و فیلم های انیمیشن تشکیل شد. اصل این کار را ما طراحی کردیم، هرچند آقایان می گویند بودجه این جریان کم است اما من می گویم پول حرف دوم را می زند و قابلیتهای افراد در اجرایی کردن یک سیاست مهمتر است. امروز هم در عرصه بازیهای رایانه ای در ردیف کشورهای قابل قبول هستیم و در سطحی قرار داریم که از منطقه عبور کردیم و برخی از بازیهای ما هم اکنون جهانی شده اند.
شورا برای نخستین بار به موضوع عفاف و حجاب توجه کرد که نمونه آن را در نمایشگاه بین المللی قرآن شاهد بودیم. بازخورد این اتفاق بزرگ را چگونه ارزیابی می کنید؟
بخش عفاف و حجاب در نخستین سال برگزاری نمایشگاه بین المللی قرآن توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی فعال شد. در نخستین سال برگزاری نمایشگاه قرآن، بخش عفاف و حجاب را شورای عالی انقلاب فرهنگی فعال کرد چون حرف ما این بود که لازم است به مردم لباس مناسب اسلامی نشان داده شود و بتوانند با قیمت مناسب این لباسها را خریداری کنند. هر چند در شورای عالی انقلاب فرهنگی نباید کار تجاری صورت گیرد، اما من دیدم کسی دست به کار نمی شود از این رو بخش عفاف و حجاب را فعال کردیم؛ اتفاقاً پر استقبال ترین بخش هم عفاف و حجاب بود که چادر مشکی و لباسهای بانوان با قیمت مناسب فروش رفت و در سالهای آینده پررنگ تر حاضر شد.
یکی از بزرگترین دغدغه‌ها و تاکیدات رهبری نرخ باروری و جمعیت است و شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه مسئولیتهای سنگینی بر عهده دارد. دبیرخانه شورا تاکنون چه اقداماتی را پیش برده است؟
بحث کارشناسی جمعیت از اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی به شمار می آید که این موضوع از 6 سال پیش در دبیرخانه شورا پیگیری شد، سه تا چهار سال روی این جریان کار کردیم و پس از آماده سازی تبدیل به سیاست‌نامه ای شد که به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی بردیم. در چند جلسه شورا اصل و تبیین موضوع مطرح و سپس موادش به تصویب رسید و تازه بقیه چشمانشان را بازکردند و فهمیدند چه موضوع مهمی است چون مقام معظم رهبری چند سال پیش درباره جمعیت صحبت کرده بودند اما کسی به فرمایشات ایشان توجه نکرده بود، ما این توجه را کردیم اما خواستیم در زمان مناسب و وقتی که نهایی شد آن را اعلام کنیم.
حتی ایشان در سخنرانی های خود به این موضوع اشاره های زیادی داشتند. همه آن کسانی که بسیار مدعی بودند سیاستهای جمعیتی باید همچنان کنترلی باشد امروز تسلیم شدند البته جریاناتی هستند که ممکن است کارشکنی هم بکنند اما تعدادشان کم است. هم اکنون یک ذهنیت مشترک عمومی در دستگاههای اجرایی، تقنینی و مختلفی که در مسئولیت جمعیت مسئولیت دارند، ایجاد شده است.
برنامه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص انتخاب و تایید روسای دانشگاههای کشور چیست؟
در مورد روسای دانشگاهها، روال سابق اجرا می شود؛ به این ترتیب که ابتدا پیشنهاد توسط وزرا ارائه می شود سپس دو مرجع نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها و هیأت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این شورا صلاحیتها و توانمندیهای هر کدام از افراد پیشنهادی را بررسی می کنند. معمولاً اگر این دو مرجع درباره افراد، پیشنهادی داشته باشند با وزرا تعامل می کنند، اگر حل نشود دلایل قانع کننده ای بر اساس آیین نامه مدیریت برای اینکه فرد مورد نظر نمی تواند به عنوان رئیس دانشگاه انتخاب شود، مطرح می کنند.
بعد از آن، موضوع در دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار می گیرد، البته حق وزرا است که تا 6 ماه افرادی را که خودشان صلاحیتشان را تشخیص می دهند به عنوان سرپرست دانشگاهها انتخاب کنند اما وقتی مدت 6 ماهه سرپرستی به اتمام می رسد باید در صحن شورای عالی مطرح و سپس برای ریاست، رای لازم را کسب کنند.
در جلسه گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی، 13 سرپرست دانشگاه به عنوان رئیس دانشگاه رای اعتماد لازم را به دست آوردند. اگر این مسیر که اعلام کردم طی شده باشد، رای اعتماد به راحتی انجام می شود و علت هم این است که شورای عالی به بررسی های انجام شده اعتماد دارد و رای می دهد.
البته مواردی هم ممکن است در صحن شورا مطرح شود که اعضای شورا نسبت به آن مسائلی را مطرح می کنند، در برخی موارد این نکات وزیر را قانع می کند که یک بار دیگر گزینه های پیشنهادی را بررسی کند، در غیر این صورت اگر اصرار برای رای گیری باشد، باز هم رای گیری انجام می شود.
آیا سرپرستانی هستند که به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی شده اند اما نتوانستند رای لازم را به دست آورند؟
آنچه که ابتدا بررسی می شود در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار می گیرد. به عنوان مثال، سرپرست وزارت علوم هشت سرپرست را معرفی کرد که با توافق دو نهاد مرجع، هماهنگیهای لازم انجام شده و در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح خواهند شد.
گاهی شنیده می شود بین وزارت علوم و شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی در بحث بازنگری دروس، موازی کاری صورت می گیرد. در این باره چه اقداماتی انجام گرفته؟
مرجع تحول علوم انسانی، شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی است که با همکاری وزارت علوم در حال فعالیت است. در 15 رشته علوم انسانی تحول با اولویت بیشتری مطرح شده و 15 گروه هم از استادان دانشگاه و حوزه ذیل شورای تحول تشکیل شده است.
این گروهها همان گروههای مشترک با وزارت علوم هستند و ارتباط مشترک بین شورای تحول و وزارت علوم در صحنه اجرا وجود دارد. بعد از بررسی موضوعات در گروه ها از نظر مقاطع تحصیلی و محتوا همچنین تغییراتی که باید اعمال شود، تدوین و تصویب اصلاحات صورت می گیرد و در مرحله بعدی با استادان حوزه و دانشگاه جلساتی به منظور دریافت نظرات برگزار می شود.
بعد از طی مراحل، موضوع در صحن شورای تحول ارائه می شود و اگر پیشنهاد گروه مربوطه رای آورد به عنوان مصوبه شورای تحول آماده ابلاغ به وزارت علوم است که توسط دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، ابلاغیه انجام می شود. تاکنون درباره دو برنامه درسی روانشناسی و علوم سیاسی این ابلاغها صورت گرفته و وزارت علوم هم همان را مبنا قرار داده و به شورای برنامه ریزی درسی ارسال کرده است.
همچنین پنج رشته دیگر هم در شورای تحول تصویب شده و به زودی مسیر نهایی طی خواهد شد. بنابراین در هفت رشته از 15 رشته تغییر سیاستهای اصلاحی و تغییر نگرش نسبت به این رشته ها در این گروهها انجام دادیم تا در مراحل بعدی به دانشگاهها ابلاغ شود.
البته در این زمینه گامهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در نظر گرفته شده است. این مسیر هم اکنون در دو گام کوتاه مدت و میان مدت در حال انجام است، در بلند مدت هم کارهای مطالعاتی عمیقتر و تدوین متون متناسب در دستور کار قرار دارد.
امیدوارم در این زمینه بتوانیم با همکاری دوستان دانشگاهی، حوزوی، متخصصین و دانشمندان توفیقی کسب کنیم و تحول علوم انسانی را به نحو مطلوب انجام دهیم که از آراء و اندیشه های گوناگون مطرح شده در جهان بتوان استفاده کرد و بنیادهای فکری و ارزشی خودمان را در تدوین برنامه های علوم انسانی مبنا قرار داده و بر اساس آن برنامه نویسی و تدوین سرفصلهای خود را در دستور کار داشته باشیم.
هم اکنون وضعیت تمدید حضور اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی چگونه است؟
دوره از نظر زمانی تمام شده اما با اذنی که از مقام معظم رهبری دریافت شده، دوستان به وظایف خود عمل می کنند و به زودی این تمدید اتفاق می افتد اما نمی دانم عضویت چه کسانی تمدید خواهدشد.
نقش رسانه ها را در انعکاس مصوبات و اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی، چگونه ارزیابی می کنید؟
ما در عین حال که مسئول اجرا نیستیم اما مسئول اجرایی کردن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی هستیم و بیشتر هم تلاش کردیم با دوستانمان در بخشهای مختلف اجرایی با تعامل، دوستی، صمیمت و همدلی پیش رویم و توجیه و تبیین این کار را انجام دهیم. بنابراین می خواهیم یک یار سوم هم پیدا کنیم، یعنی یک طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی، یک طرف دستگاههای مخاطب مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و یک یار سوم یعنی رسانه ها، از جمله خبرگزاری مهر که بتوانیم به این جهت گیریهای مهم کارآمد در عرصه های گوناگون، علمی، فرهنگی و آموزشی عمل کرده و مسیرها را پیدا کنیم.
شما هم به عنوان رسانه به ما کمک کنید که این فرهنگ سازی و گفتمان سازی همچنین ایجاد ذهنیت مشترک و در عین حال نقد منصفانه و بازخورد از این نقدها به منظور اصلاح خودمان، رخ دهد. آمادگی هم داریم جلسات و نشستهای تخصصی با شما برگزار کنیم، یعنی دوستانی از ما به صورت دسته بندی شده با دوستان شما تجربیات را منتقل کنند یا نظرات دوستان را برای اصلاح دریافت کنند. اگر مفاهمه ای به این شکل اتفاق افتد، من معتقدم خبرهای ما عمق پیدا می کند و پیام رسانی مان نسبتاً دقیقتر، عمیقتر و موثرتر می شود.
با توجه به تاکیدی که مقام معظم رهبری در گسترش زبان فارسی دارند، مجموعه ای اقدامات توسط بنیاد سعدی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی صورت گرفته بود، این اقدامات را چقدر کافی می دانید و اینکه مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای گسترش زبان فارسی چه تصمیماتی دارد؟
بحث زبان فارسی همیشه اهمیت داشته و دارد. مقام معظم رهبری در این باره تعبیری دارند که می فرمایند: "من نسبت به آسیبهایی که به زبان فارسی می شود، هشدار می دهم." علیرغم اینکه بنیاد سعدی تصویب شده و وزارتخانه های علوم، آموزش و پرورش و فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی همچنین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در زمینه گسترش زبان فارسی مسئولیت دارند، چه شده که رهبر معظم انقلاب همچنان از وضعیت زبان فارسی ناراحت هستند.
در همین زمینه، شورای عالی انقلاب فرهنگی مرحله نخست مطالعاتی را روی این موضوع به پایان رساند و در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی سومین جلسه درباره آسیب شناسی زبان فارسی برگزار شده است. در این جلسه موضوعاتی از قبیل زبان فارسی در آموزش و پرورش، آموزش عالی، خارج از کشور، فضای محیطی یعنی تابلوهای گوناگون لاتین که در سطح خیابان مشاهده می کنید، در سطح محاوراتی که درباره ارتباط با زبان فارسی در حال وقوع است، مورد بررسی قرار گرفت و تقریباً بیش از 20 مورد آسیبهای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است.
به زبان فارسی ما در داخل و خارج از کشور آسیبهای جدی وارد شده است. این آسیبها از آموزش و پرورش شروع می شود و تا دانشگاه ادامه دارد، همچنین این موضوع را می توان در کتابها و ویرایشهای کتابها حتی در گفتگوها یا ارائه کلمات و واژه های فارسی که از طریق صدا و سیما پخش می شود، شاهد بود. صدا و سیما هم یکی از موضوعات آسیب شناسی زبان فارسی است، به عنوان مثال تبلیغاتی که با کلمات غربی پخش می شود چون این موارد ضابطه دارد و نباید چنین نشانها و نامهایی معرفی شوند.
هم اکنون چالشهای پیش روی زبان فارسی و آسیبهایی که به این زبان وارد شده در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد، مقدمات و گفتگوها در جلسه شورای معین در حال انجام است، پیش نویسها و پیشنهادات تبیین شده تا آماده ارائه برای صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی شود.