دکتر علی گزنی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سیاست های ابلاغی علم و فناوری گفت: در حال حاضر در سطح کشور الگوی مسلط، میزان تولیدات علمی یا به عبارت دیگر تعداد مدارک علمی منتشر شده در مجلات بین المللی است، اما سیاست های ابلاغی مسیرهای بسیار مهم تری را نشان می دهند.
وی خاطرنشان کرد: هر چند انتشار نتایج پژوهش ها در مجلات معتبر بین المللی از ظرفیت های فراوان و توان ویژه جامعه علمی کشور خبر می دهند، اما تولید علم در مرجعیت شرط لازم بوده، اما شرط کافی نیست. حال این سئوال پیش می آید که مرجعیت علمی چیست و چرا به جهاد مستمر نیاز دارد؟ حرکت پژوهشگران کشور در عرصه های بین المللی نشان داده است که آن ها از قدرت علمی و ظرفیت های بیشماری برخوردارند که این ظرفیت ها باید در مسیر درست هدایت و رهبری شوند تا علاوه بر کسب مرجعیت علمی در سطح بین المللی، بتوان از فرصت های پیش رو در جهت پیشرفت حوزه های مختلف در سطح کشور نیز بهره جست.
7 کشور صنعتی دنیا دارای بیش از 80 درصد استنادهای دنیای علم
گزنی یادآور شد: اصلی ترین شاخص پذیرفته شده مرجعیت در دنیای علم امروز استنادها هستند. استناد به معنای سند و مبنا قرار دادن چیزی یا تکیه کردن بر آن است. پس از انتشار نتایج یک پژوهش، میزان استنادهای دریافتی نماد میزان مرجعیت آن اثر است. تعداد استنادهای صورت گرفته به یک محقق بیانگر جایگاه و اهمیت وی در جامعه علمی است. بررسی تولیدات علمی دنیا در طول دو دهه گذشته نشان می دهد که هفت کشور از کشورهای صنعتی بیش از 80 درصد استنادهای دنیای علم را به خود اختصاص داده اند.
وی تاکید کرد: همانند سایر پدیده ها در دنیای علم، شاخص استناد نیز از آفات مبرا نبوده و لازم است قبل از استفاده مورد پالایش قرار گیرد. شاخص های اندازه گیری استناد در طول دهه های گذشته تکامل یافته اند، تا حدی که علاوه بر تعداد استنادها، درجه اعتبار علمی استناد دهندگان نیز مورد سنجش قرار می گیرد.
معاون پژوهشی و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: بنابراین در کنار این پرسش که چه میزان استناد دریافت شده است، این پرسش نیز مطرح می شود که این استنادها از چه کسانی با چه درجه ای از اعتبار علمی دریافت شده است. باید یادآور شد که اعتبار علمی استناد دهندگان تنها به افراد خلاصه نمی شود، بلکه عواملی مانند نشریات، دانشگاه ها و حوزه های موضوعی استناد دهنده را نیز در بر دارد. در همین راستا می توان بیان داشت که هر چند رشد تعداد استنادها به مقالات کشور در طول سال های گذشته به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته، اما دستیابی به مرجعیت علمی در این حوزه نیازمند تلاش و هدایت بیشتر است.
مرجعیت علمی تنها به استناد محدود نمی شود
وی تاکید کرد: مرجعیت علمی تنها به استناد محدود نمی شود و صنعت نشر حرفه ای و بین المللی نیز از عوامل مهم برای کسب مرجعیت علمی است. امروزه در دنیا بخش اعظم نشر علمی در اختیار تعداد انگشت شماری از ناشران حرفه ای است. تنها پنج ناشر حرفه ای نیمی از علم تولید شده در سطح بین المللی را منتشر می کنند. اما نباید در این چرخه نقش ناشران دانشگاهی در کشورهای پیشرفته تر علمی را نیز نادیده انگاشت.
گزنی اضافه کرد: در دهه های گذشته به موازات افزایش میزان تولید علم بین الملل، رشد صنعت نشر در این دسته از کشورها علاوه بر منافع اقتصادی، نقش مهمی در مرجعیت علمی آن ها بازی کرده است. عایدی بازار نشر مجلات علمی در سال گذشته بالغ بر 12 میلیارد دلار بوده است. هم اکنون 91 درصد از ظرفیت کل صنعت نشر متعلق به ناشران حرفه ای و دانشگاهی کشورهای پیشرفته تر علمی است.
وی با اشاره به تغییرات در نحوه انتشار در نتایج پژوهش محققان گفت: در اوایل دهه 90 نشریات این دسته از کشورها بیشتر وظیفه نشر نتایج پژوهش محققان همان کشورها را بر عهده داشتند، به نحوی که به طور متوسط 64 درصد مدارکی که در مجلات این کشورها منتشر می شدند متعلق به محققان همان کشورها بودند؛ اما این روند از 1990 تا 2013 کاملا برعکس شده است و هم اکنون 65 درصد از مدارکی که در مجلات این کشورها منتشر می شوند متعلق به محققان سایر کشورها هستند.
حرکت به سمت مرجعیت علمی باید توأم با توسعه صنعت نشر حرفه ای و دانشگاهی باشد
معاون پژوهشی و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام یادآور شد: این حقیقت نشان می دهد که حرکت به سمت مرجعیت علمی باید توأم با توسعه صنعت نشر حرفه ای و دانشگاهی باشد؛ زیرا مجلات علمی درتعیین مسیر توسعه علمی نقش کلیدی را ایفا می کنند. سردبیران بر اینکه چه مسائلی در مجله قابل طرح هستند یا به عبارت دیگر بر محتوای مجلات کنترل و نظارت دارند.
وی گفت: علیرغم انحصاری بودن بازار نشر، حرکت های خوبی در سطح کشور صورت گرفته است، اما دستیابی به شرایط ایده آل نیازمند دانش و سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای است. از سوی دیگر، صنعت نشر را نباید به مجلات محدود کرد؛ کتاب ها نیز همواره نقش مهمی را در چرخه پیشرفت علمی دارا بوده اند.
الزام ایفای نقش در جبهه های تحقیق و حوزه های داغ علمی
گزنی اظهار داشت: ایفای نقش در جبهه های تحقیق از دیگر شاخص های مرجعیت علمی است. جبهه های تحقیق به حوزه های داغ علمی اشاره دارند که بحث روز دانشمندان در دنیای علم را تشکیل داده و تعداد استنادهای بالایی را دریافت کرده و می کنند. ایفای نقش فعال در جبهه های تحقیق نیازمند داشتن یک تصویر روشن از مسیر توسعه علم در سطح بین المللی است. شرکت در جبهه های تحقیق به معنی حرکت از حاشیه علم به سمت هسته آن است. در این میان نباید گام نهادن در جهت ایجاد جبهه های تحقیق را فراموش کرد.
وی گفت: برای ارائه یک تصویر روشن تر از این مسئله، باید به این حقیقت اشاره کرد که در 10 سال گذشته بیش از 250 میلیون استناد در شریان اصلی دنیای علم صورت گرفته است. با توجه به پویایی دنیای علم، این حقیقت نشان دهنده لزوم جهاد مستمر برای کسب مرجعیت علمی بین المللی است. برنامه ریزی برای پیشرفت در سه شاخص عمده ذکر شده از ملزومات مرجعیت علمی است و نهایتا تاثیرات خود در عرصه های مختلف از جمله آنچه در ردیف های زیر مجموعه بند اول سیاست های ابلاغی آمده نشان خواهد داد.