به گزارش خبرنگار مهر، گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در شمال شرق کشور دو میلیون و 33 هزار و 36 هکتار است که از این وسعت یک میلیون و 400 هزار هکتار مرتع، بیش از 183 هزار هکتار بیابان و 434 هزار و 550 هکتار جنگل است.
در عرصه‌های طبیعی این استان بر اساس اعلام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری 350 گونه گیاهی شناسایی شده که 175 گونه آن دارای جنبه دارویی و صنعتی است، برخی از این گونه های گیاهی به دلیل داشتن خواص درمانی ارزشمند، قابلیت صدور به کشورهای خارجی را دارند.
استعداد خراسان شمالی برای رویش انواع گیاهان مرتعی، دارویی، صنعتی و معطر به دلیل برخورداری این استان از تنوع آب و هوایی و مناطق دشتی، کویری، کوهستانی و دره ای است؛ ظرفیتی که اگر با سرمایه گذاری و مدیریت مناسب؛ برای توسعه تولید گونه‌های دارویی و اقتصادی کردن آنها اقدام شود؛ می‌تواند سهم بسیاری در اقتصاد و اشتغال این استان ایفا کند.
در خراسان شمالی گونه‌های خوراکی و دارویی نظیر کنگر، زرشک، زالزالک، پسته و فندق وحشی، قارچ، درمنه، زیره سیاه، پونه، کتیرا، باریجه، چای کوهی، آنخ، کاکوتی، شیرین بیان، سیب جنگلی، بادام وحشی، مرزه کوهی، گل نیلوفر و نسترن شناسایی شده که هر کدام از این گونه‌ها خود منابع عظیمی از ثروت و صنعت محسوب می شوند.
اما با این وجود بهره‌برداری از گونه‌های دارویی در خراسان شمالی غالبا به صورت سنتی و توسط بهره‌برداران آموزش ندیده روستایی انجام می‌شود به گونه‌ای که با وجود این تعداد گیاه دارویی با وسعت چشمگیر در خراسان شمالی؛ طرح‌های بهره برداری اصولی تنها برای سه گونه گیاه دارویی باریجه، کتیرا و زرشک به مساحت 80 هزار هکتار تهیه شده است.
البته ناگفته نماند که بهره‌برداری از سایر گونه‌های دارویی به صورت سنتی و اغلب نادرست و مخرب انجام می شود اما در نهایت گیاهان دارویی جمع آوری شده از سوی بهره برداری سنتی و نیز بهره برداران در قالب طرح‌های اصولی؛ پس از چندی هم مسیر می‌شوند چرا که در خراسان شمالی صنایع فرآوری و بسته بندی این گیاهان وجود نداشته و همه آنها به صورت خام از استان خارج می شوند؛ صادراتی غم‌انگیز که سود نهایی و بالا را نصیب دلالان و صاحبان صنایع فرآوری دیگر استان ها کرده و به بهره برداران خراسان شمالی کمترین سهم تعلق می گیرد.
خراسان شمالی؛ داروخانه طبیعی ایران
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: خراسان شمالی داروخانه طبیعی کشور محسوب می شود و تاکنون 175 گونه گیاه دارویی شاخص در این استان شناسایی شده اما با این وجود به دلیل نبود کارخانه فرآوری؛ گیاهان دارویی استحصالی به صورت خام به خارج از استان صادر شده و در نتیجه ارزش اقتصادی چندانی برای بهره برداران ندارد.
موسی صابری تصریح می‌کند: اقداماتی برای رفع این مشکل اساسی در استان انجام شده و حتی یک سرمایه گذار برای ایجاد کارخانه فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی در شهرستان جاجرم این استان اعلام آمادگی کرده اما هنوز این طرح به نتیجه نرسیده است.
وی با بیان این که گیاه دارویی باریجه یکی از گونه های شاخص دارویی در خراسان شمالی محسوب می‌شود و مناطق مختلف این استان پتانسیل فراوانی در تولید این گونه دارویی دارند، اظهار می‌کند: برداشت باریجه از مراتع استان مجاز بوده و این برداشت در قالب طرح‌های بهره برداری صورت می‌گیرد.
به گفته وی تاکنون برای برداشت گیاه دارویی باریجه 13 طرح در خراسان شمالی با مساحت 54 هزار و 848 هکتار تدوین شده که امسال از این سطح هشت تن محصول برداشت شده است.
صابری با بیان این که تقریبا تمام باریجه برداشت شده از مراتع این استان به سایر استانها همچون فارس صادر می‌شود، اضافه می‌کند: در مجموع سالانه 50 تا 65 تن باریجه، کتیرا و زرشک در خراسان شمالی برداشت می شود اما تقریبا همه این مواد برداشتی به صورت خام از استان خارج می‌شود.
آسیب بهره برداری سنتی گیاهان دارویی بر پیکره طبیعت
حمید عتباتی کارشناس ارشد منابع طبیعی هم در گفتگو با خبرنگار مهر، بهره برداری غیر اصولی و سنتی گیاهان دارویی در خراسان شمالی را یکی از نواقص اصلی موجود در این حوزه می‌داند و می‌گوید: این گونه بهره برداری خسارت‌های زیادی به منابع طبیعی استان وارد می کند و اگر از آن جلوگیری نشود در سال های آینده بیشتر گونه‌های گیاهان دارویی خراسان شمالی در لیست گیاهان در معرض خطر قرار گرفته و برداشت آنها ممنوع می شود.
عتباتی اظهار می‌کند: این موضوع در مورد برخی از گونه‌های گیاهان دارویی این استان روی داده به طوری که متأسفانه در پی برداشت‌هاي نادرست و سنتي روستاييان برخي از گونه‌هاي گیاهان دارویی خراسان شمالی از جمله لاله واژگون، ختمی، زنبق، قره قات، کاسنی و... به مرز نابودی رسیده و اکنون برداشت آنها ممنوع شده است.
به گفته وی چاره کار در این زمینه اختصاص اعتبار برای شناسایی گیاهان دارویی و صنعتی درآمدزای موجود در خراسان شمالی و تهیه طرح بهره برداری اصولی برای آنها است.
این کارشناس ارشد منابع طبیعی می گوید: اداره کل منابع طبیعی باید با مدیریت و اطلاع رسانی مناسب طرح های بهره برداری از گیاهان دارویی را به دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته های مرتبط بدهد تا ضمن درآمدزایی برای این متخصصان، صنعت گیاهان دارویی استان در مسیری مناسب و علمی حرکت کند.
عتباتی در ادامه با بیان این که نبود صنایع بسته بندی و فرآوری یکی دیگر از مشکلات اساسی بخش گیاهان دارویی در خراسان شمالی محسوب می شود، می افزاید: وقتی گیاهان دارویی فرآوری و بسته بندی مناسب می شوند؛ ارزش افزوده آنها در کشور بيش از دو برابر و در خارج از كشور به بيش از سه برابر افزايش مي يابد در حالی که سهم بهره برداران و کشاورزان استان از این ارزش افزوده صفر است.
وی تصریح می کند: اگر سرمایه گذاران از مزیت اقتصادی و سودآوری این صنعت اطلاع داشته باشند و مسئولان هم آنها را حمایت کنند به یقین معضل نبود کارخانه فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی این استان به سرعت مرتفع خواهد شد.