در آثار غیر داستانی غیر ادبی با چند سال تاخیر، "درخشش" ابن رشد در حکمت را خواندم از آثار جناب دینانی. دو مقدمه بر دو ویراست داشت؛ هر دو خواندنی. اصل قصه به گمانم البته یک نگاه تطبیقی بود به ابن رشد و ارسطویی بودن او. البته مخالفت هاش با ابن سینا نیز برایم تازگی داشت. اثر دیگری که باز در عرصه غیر داستانی تقسیم بندی می شد، ساخت های زبان فارسی و مسئله ترجمه قرآن بود؛ اثر جناب مرتضی کریمی نیا که نشر هرمس آن را منتشر کرده بود. البته کتاب، یک متن پیوسته نبود و نظام واره کلی نداشت. گردآوری بود از پاره هایی از تعمقات گردآورنده در این عرصه و مصاحبه هاش با صاحب نامان، برای من کتاب و خاصه نقدهای عالمانه مولف بر برخی ترجمه های مشهور بسیار جذاب بود. مثلا تفاوت های شگفت در ترجمه عبارات مشابه در یک ترجمه و به قلم ان شاءالله یک نفر!
سه کتاب جناب حجت الاسلام زائری را نیز که نشر آرما منتشر کرده بود خواندم و نکاتی در معرفی شان در جلسه رونمایی عرض کردم. در کتاب حدیث سحرگاهان که دروس تفسیری امام مغیب موسای صدر است، نکته ای نه چندان تازه، اما با بیانی متفاوت دیدم؛ راجع به حروف مقطعه. ایشان گفته بود حروف مقطعه. ایشان گفته بود حروف مقطعه یعنی همان تحدی ... مثل اینکه کسی بگوید سیمان؛ آجر؛ آهن ... این بنای بشکوه را با همین ها ساخته ام... با همین ها فقط... الف و لام و میم... نیز از این جنس است. از آن دسته تذوقات عالمانه ای بود که بسیار به دلم خوش نشست... (پیش تر در دو کتاب جیبی سوره مبارکه فلق و ناس را از ایشان خوانده بودم و آن تفسیر درخشان ایشان از بدی دمنده گان بر گره ها و من شر النفاثات فی العقد - که مرا به یاد برخی از همین آقایان همه چیز دان امروزی می انداخت که کارشان گره افکنی است بر (اعتقادات مردمان.)
از سال 88 به مدد بودجه های بی حساب، کتب کم مایه ای را راجع به بحران منتشر شده اند که به گمانم در عرصه غیر داستانی، بدترین کتبی که تورق کردم از این دسته بودند. دو سال گذشته دست کم ده کتاب به دستم رسید که رونوسی بود از نظریه جوزف نای راجع به جنگ نرم و تقریبا در هیچ کدام نکات تالیفی اصلی دیده نمی شد، اما در این میان باید تاسف بخورم از کتابی که به قلم یکی از اصحاب فضل با عنوان پرطمطراق کالبد شکافی فتنه 88 نوشته شده بود و به گمان من به هیچ عنوان در شان مولف نبود.
مولف برای من در دوره ای، بسیار در زمینه نظری تولید علم قابل احترام بود، اما در این کتاب متاسفانه اصالت فکری به صندوق آرا داده شده بود - و همان خلط رایج مفهوم اکثریت و جمهوریت - که اگر کمی به عقب مثلا به سال 76 بر می گشتیم، یا کمی به جلو، مثلا به همین شرایط حاضر و ایام چاوزیه می رسیدیم نگاه غرض ورزانه و غیر علمی مولف به شدت زننده و برخورنده می نمود و تناقض ها نمودار می شد.
اما در مورد آثار داستانی و آن هم آثار ایرانی خوش می دارم که با ذکر مصادیق به برخی آثاری که خوانده ام اشاره کنم. تنها اثر جناب مهدی شریفی را خواندم؛ کار روان بود. شکست زمان ها هم بد از کار در نیامده بود اما شبیه بود به مجموعه داستان به هم پیوسته. قصه گوسفند بی مادر زیر پردازی های خوبی داشت. "سه گزارش کوتاه درباره نوید و نگار" را نیز از جناب مصطفی مستور خواندم. سرراست بود و مهم تر اینکه از گزند تکرار در این کار مصون مانده بود و این مرا بسیار شادمان کرد. کاری که مرا به صندلی چسباند، "منچستر" مهدی یزدانی خرم بود. لولاهایی که در کار نصب کرده بود، بسیار روغن خورده و روان بودند و جیرجیر نمی کردند. در جریده خاطرات، مفصل ترین نوشته امسالم راجع به همین کتاب بود. ترکیب خشونت و طنز تارانتینویی کار را بسیار متفاوت و خواندنی کرده بود.
از زمره کارهایی که پیش از انتشار خواندم "زیباتر" سینا دادخواه بود که کاملا امیدوار کننده است و یک فضای شهری جدید از نسل جدید را با روایتی صادقانه به مخاطب ارائه می دهد. دقیقا مثل کار خوب کیوان ارزاقی در "سرزمین نوچ" که افق منتشرش کرده است.
"دشت های سوزان" صادق کرمیار اگر چه کمی به فیلمنامه پهلو می زند، اما کاری خواندنی است به خلاف رام کننده کاتب که خوب پیش نمی رود و به خلاف آغازش پایانی کش دار دارد.
"در خرابات مغان" و "به خاطر یک فیلم بلند لعنتی" نیز هر دو اثر جناب داریوش مهرجویی است که مهم ترین ویژگی شان روانی است. باز هم جادوی سینما در کلمات. البته در خرابات مغان حال و هوای فلسفی تری دارد با رنگ پلورالیسم اعتقادی و نه پلورالیسم اجتماعی که خیلی هم مذموم نیست. "حسد" مسعود خان کیمیایی را نیز دوباره خواندم و آن را در ادامه کارنامه ادبی او و کارخواندنی "جسد های شیشه ای" ندیدم.
"جیرجیرک های" جناب احمد غلامی به گمان من بهترین کار کارنامه او بوده است. صادقانه باید بگویم که کارهای پیشینش هیچ کدام چنگی به دلم نزده بود. اما رابطه ظریف پدر و پسر در این کار، همواره در خاطرم خواهد ماند. عجیب است که این کار بازتاب مطبوعاتی درخوری نداشته است.
"جمجمه ات را به من قرض بده" اثر جناب مرتضی کربلایی لو، در جاهایی به ادبیات ناب نزدیک می شد همان جا که نقبی زیر زمینی زیر اروند می زد، اما به نظرم هلال و مصطفی چیزهایی را از مخاطب پنهان می کنند و این همان گرفتاری کار اوست.
"اقیانوس مشرق" اثر جناب مجید پورولی کلشتری نیز یک دوره امام شناسی است در قالب داستان. ارادت عمیق کار به نظرم قسمت با ارزش تر آن است. در میان آثار نشر آموت، اثر سرکار خانم فریبا کلهر - شوهر عزیز من" - بسیار روان بود و از حیث روانی تنه یم زد به آثار سرکار خانم پیرزاد.
"طناب کشی" جناب مجید قیصری نیز خواندنی و درخشان بود. شک فرزند به مادر، از جنس چالش های عمیق روانشناسانه ای بود که در ژرف ساخت این اثر جنگی نشسته بود. البته موخره اش را نپسندیدم اما کار یکی از بهترین آثار مجید است.
از زمره نقدهای خوبی که خواندم، "من و بوف کور" اثر جناب دکتر عباس پژمان بود که بسیار عالمانه و محققانه در سه لایه روایتی بوف کور را می خواند. به نظرم نقد، عمیق تر از کار درآمده بود و شانه ادبی بوف کور، فارغ از همه حب و بغض های افراطی تحمل چنین نقد دقیقی را نداشت. نقد از کتاب، محکم تر بود اگر چه قاعدتا کتاب چیزی دیگری می خواست بگوید.
اما چند تایی از کتاب های اینترنتی را نیز به سبب تبلیغات خواندم که چیز دندان گیری بینشان ندیدم. از ضعیف ترین هاشان یکی هم "بی شعوری" خاویر کرمنت بود که سرگرم کننده، اما بسیار سطحی بود.
با چنین شرحی حکم کلی دادن راجع به پسرفت ادبیات، به گمانم دور از واقع است. بحران اقتصادی باعث خواهد شد تا ناشران قوی خصوصی، در میدان تنگ رقابت باقی بمانند در عوض ناشران ضعیف خصوصی حذف شوند. از آن سو هر ناشری که به خرید دولتی متصل باشد، قاعدتا ورشکست خواهد شد؛ این یعنی یک اتفاق خوب برای ادبیات ویترین های خلوت تر اما درخشان تر ...