سید محمدعلی عبداللهی در سایت ترجمان نوشته است: چندی پیش از روی کنجکاوی علمی و بنا به ضرورتی بر آن شدم تا متن رسمی انگلیسی «برنامه اقدام مشترک» موسوم به توافق‌نامه ژنو، مورخ ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ ، را با ترجمه رسمی فارسی آن که از سوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردید، مقابله نمایم.
متأسفانه، بررسی این دو متن نشان می‌دهد که ترجمه فارسی وزارت امور خارجه دارای اشتباهاتی است که اگرچه ممکن است در برخی موارد متأثر از برخی ملاحظات سیاسی باشد، در سایر موارد به سختی می‌توان چنین احتمالی را پذیرفت.
در ادامه قسمت‌هایی از متن انگلیسی که از نظر نگارنده به درستی و یا با دقت کافی به فارسی برگردانده نشده‌است به همراه متن رسمی ترجمه فارسی آورده می‌شود و توضیحات لازم نیز به طور مختصر ارائه می‌گردد.
البته پیش از پرداختن به اصل مطلب، ملاحظه چند نکته حائز اهمیت است:
- نخست: نوشته حاضر صرفاً به جهت تحقیق علمی و ارتقاء سطح فن ترجمه انگلیسی به فارسی صورت گرفته‌است و از هرگونه اهداف یا سوگیری‌های سیاسی مبرّی است.
- دوم: در برخی موارد، انتقاداتی که مطرح گردیده‌است چندان موجب تفاوت مفهومی میان این دو متن نگردیده‌است، با این حال از آن رو که دقت علمی در ترجمه متون اقتضا می‌کند تا تمامی ظرایف معنایی زبان مبدأ حتی‌المقدور در زمان مقصد نیز منعکس شود، توجه به این‌گونه نکات خالی از لطف نیست.
۱- سطر دوم از پاراگراف نخست متن انگلیسی:
Iran reaffirms that under no circumstances will Iran ever seek or develop any nuclear weapons.
ایران اعلام می‌نماید تحت هیچ شرایطی به دنبال دستیابی یا گسترش سلاح هسته‌ای نیست.
واژه reaffirm در زبان انگلیسی به معنای «اذعان یا اعلام مجدد یک نظر، عقیده یا قصد است، به ویژه زمانی که نظر یا عقیده مذکور از سوی فرد یا افرادی مورد تردید قرار گرفته‌است.» این واژه در متن فارسی صرفاً به «اعلام‌کردن» ترجمه شده‌است. بدیهی‌است این معنا معادل دقیق واژه مذکور به شمار نمی‌رود، چه آن‌که در زبان انگلیسی نیز reaffirm با واژگان مشابهی مانند declare, pronounce, announce, state تفاوت معنایی دارد. حداقل این امکان وجود داشت که در ترجمه فارسی با افزودن قید «مجدداً» اندکی به دقت ترجمه افزود.
نکته دیگر اینکه با توجه به سیاق جمله مذکور و قید‌های موجود در آن، باید گفت متن انگلیسی این جمله بسیار مؤکدتر از ترجمه فارسی است. کلماتی مانند ever یا any قیود دیگری هستند که علاوه عبارت قیدی under no circumstances تأکید بیشتری را به جمله و اجزای آن می‌افزایند.
البته بعید نیست، این مورد از جمله مواردی باشد که تحت تأثیر ملاحظات داخلی و سیاسی دولت‌ها صورت گرفته‌باشد.
۲- سطر چهارم از پاراگراف نخست متن انگلیسی:
This comprehensive solution would enable Iran to fully enjoy its right to nuclear energy for peaceful purposes under the relevant articles of the NPT in conformity with its obligations therein.
این راه حل جامع، ایران را قادر می سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود.
در این جمله، واژه right که در زبان انگلیسی جزو واژگان قابل شمارش است، به صورت مفرد آمده‌است، با این حال در ترجمه فارسی به صورت جمع برگردانده شده‌است. این در حالی‌است که این واژه یکی از واژگان پرکاربرد در ادبیات حقوقی است و غالباً در متون حقوقی جمع یا مفردبودن آن حائز اهمیت است.
علاوه بر اینکه آوردن عبارت «معاهده مذکور» در ترجمه دقیق‌تر می‌نماید، به نظر می‌رسد ویرایش جمله مذکور به صورت زیر در زبان فارسی روان‌تر باشد: « این راه حل جامع، ایران را قادر می‌سازد تا با رعایت تعهدات خود مطابق معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، به طور کامل از حق خود بر انرژی هسته‌ای در جهت اهداف صلح‌آمیز بر اساس مواد مرتبط معاهده مذکور بهره‌مند گردد.»
۳- سطر سوم از پاراگراف دوم متن انگلیسی:
The E3+3 and Iran will be responsible for conclusion and implementation of mutual near-term measures and the comprehensive solution in good faith.
۳+۳ یا ۱+۵ و ایران مسئول نهایی کردن و اجرای قدم‌های مورد توافق میان-مدت و راه حل جامع با حسن نیت خواهند بود.
واژه mutual در زبان انگلیسی به معنای «متقابل و طرفینی» است. بدیهی است که این مفهوم با مفهوم «مورد توافق» متفاوت است. البته ممکن است گفته‌شود که اثر حقوقی خاصی بر این تفاوت معنایی بار نمی‌گردد و مسلم است که چنین توافقی شامل تعهدات طرفین است نه صرفاً تعهدات ایران در برابر دیگران. در پاسخ باید گفت ضمن پذیرش این نکته، باید توجه داشت که مسلماً در صورت لحاظ‌نمودن چنین دقت‌هایی در ترجمۀ متون، ضرر حقوقی‌ای نیز متوجه ایران نخواهدبود.
۴- نخستین مورد از تعهدات ایران:
Dilute the remaining 20% UF6 to no more than 5%.
بقیه UF6 بیست درصد را به مواد کمتر از ۵ درصد رقیق نماید.
یکی از ایرادات ساختاری در ترجمه فارسی، در این قسمت است. عبارت no more than به لحاظ ساختاری کاملاً با عبارت «کمتر از» در زبان فارسی متفاوت است. مفهوم جمله انگلیسی این است که «ایران بقیه UF6 بیست درصد را به گونه‌ای رقیق نماید که بیش از پنج درصد نباشد»؛ نه اینکه کمتر از پنج درصد باشد. تفاوت ظریفی میان این دو ساختار وجود دارد که شایسته بود مورد توجه قرار می‌گرفت. البته با توجه به اینکه هدف این بند تقلیل غلظت ذخیرۀ اورانیوم ۲۰ درصد ایران به زیر ۵ درصد است، تفاوت معنایی این دو ساختار قابل اغماض است؛ لکن مسلماً چنین اغماضی توجیه‌کننده اشتباه موجود در ترجمه نیست.
۵- هشتمین مورد از تعهدات ایران:
نکته جالب توجه در ترجمه منتشرشده از سوی وزارت خارجه ایران این است که در انتهای بند هشتم از مواد تعهدات ایران، جمله‌ای آمده که در ترجمه فارسی حذف گردیده‌است. مشخص نیست چنین حذفی آگاهانه صورت گرفته‌است یا نا‌آگانه؛ با این حال جمله مذکور و ترجمه فارسی آن چنین است:
This information would be provided within three months of the adoption of these measures.
“اطلاعات مذکور ظرف سه ماه از اتخاذ این اقدامات ارایه خواهد شد.”
۶- بند نخست از تعهدات کشورهای ۱+۵:
Pause efforts to further reduce Iran’s crude oil sales, enabling Iran’s current customers to purchase their current average amounts of crude oil. Enable the repatriation of an agreed amount of revenue held abroad. For such oil sales, suspend the EU and U.S. sanctions on associated insurance and transportation services.
توقف تلاش برای کاهش خرید نفت خام ایران به نحوی که مشتریان فعلی بتوانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خام خود از ایران را کماکان ادامه دهند. بازگشت مبالغ مشخص از عواید فروش نفت ایران در خارج از کشور به ایران. در مورد معاملات نفتی مذکور، تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا بر بیمه و خدمات حمل و نقل مرتبط، تعلیق می‌شوند.
دو نکته در خصوص ترجمه این بند قابل توجه است: نخست اینکه واژه «sale» که در زبان انگلیسی به معنای «فروش» است، در ترجمه فارسی به «خرید» برگردانده‌شده‌است، تفاوت معنایی این دو واژه آشکار است. جالب‌تر اینکه در سطر بعدی ترجمه فارسی، به این نکته توجه شده و واژه فروش به کار رفته است (عواید فروش نفت ایران…).
دیگر اینکه عبارت agreed amount در ترجمه فارسی به عبارت «مبالغ مشخص» برگردانده شده‌است. agreed amount به معنای «مبلغ یا مبالغ مورد توافق یا توافق‌شده» است. تفاوت میان این دو ترجمه، در این نکته است که در ترجمه اخیر، بر این معنا تأکید می‌شود که میزان مبالغی که باید از عواید فروش نفت ایران در خارج از کشور باید به ایران بازگردانده‌شود، می‌بایست مورد توافق طرفین قرار گیرد و این از جمله وظایف هیأت‌های مذاکراتی طرفین است که وظیفه دارند پس از تصیوب این موافقت‌نامه، در خصوص شرایط اجرای مفاد آن مذاکره کنند و به توافق رسند.
۷- مورد هشتم از تعهدات ۱+۵:
Establish a financial channel to facilitate humanitarian trade for Iran’s domestic needs using Iranian oil revenues held abroad. Humanitarian trade would be defined as transactions involving food and agricultural products, medicine, medical devices, and medical expenses incurred abroad.
یک کانال مالی به منظور تسهیلات تجارت امور انسان‌دوستانه برای تامین نیازهای داخلی ایران با استفاده از درآمدهای نفتی ایران در خارج از کشور ایجاد خواهد شد. تجات امور انسان‌دوستانه شامل مراودات تجاری مرتبط با تولیدات غذایی و کشاورزی، دارو، تجهیزات دارویی و مخارج پزشکی بیماران خارج از کشور خواهدبود.
در ترجمه این عبارت نیز دو اشتباه صورت گرفته‌است: نخست اینکه عبارت مصدری « to facilitate» که می‌بایست در فارسی نیز همان صورت مصدری و با استفاده از واژه «تسهیل» برگردانده می‌شد، به صورت «تسهیلات» آورده شده‌است. البته بعید نیست که چنین اشتباه فاحشی به صورت سهوی صورت گرفته باشد که البته چنین سهو و خطایی نیز در شأن یک ترجمه رسمی از سوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود.
نکته دیگر اینکه در ادامه جمله، عبارت «medical devices» آمده که همان‌طور که مشاهده می‌شود در متن فارسی به «تجهیزات دارویی» ترجمه شده است. ترجمه صحیح این عبارت «تجهیزات پزشکی» است. توجه به اینکه عبارت «تجیزات پزشکی» گستره معنایی بسیار وسیع‌تری از «تجهیزات دارویی» دارد، اهمیت این ایراد در ترجمه را دو چندان می‌سازد.
۸- پاراگراف آخر متن انگلیسی:
…the Iranian nuclear programme will be treated in the same manner as that of any non-nuclear weapon state party to the NPT.
… با برنامه هسته‌ای ایران مانند برنامه هر کشور غیرهسته‌ای دیگر عضو NPT رفتار خواهد شد.
عبارت « non-nuclear weapon state» به لحاظ ترجمه لفظی به معنای هر «کشور عاری از سلاح‌های هسته‌ای» است که با مفهوم «کشور غیرهسته‌ای» متفاوت است. با این حال، با توجه به اینکه در برخی دیگر از متون حقوقی و سیاسی، گاه با اغماض منظور از عبارت کشور هسته‌ای یا غیرهسته‌ای، دولتی است که دارای یا فاقد سلاح هسته‌ای باشد و نه تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای، شاید بتوان این اشتباه در ترجمه را به گونه‌ای توجیه نمود.
در پایان، مجدداً بر این نکته تأکید می‌شود که نوشته حاضر تنها به منظور تلاشی علمی در جهت ارتقاء فن ترجمه صورت گرفته‌است و به همین دلیل با آغوش باز، پذیرای نظرات و انتقادات متخصّصان و اساتید فن خواهدبود.